Ροδούλα Γαϊτάνου: Συνέντευξη με την Ελληνίδα σκηνοθέτρια όπερας που κάνει διεθνή καριέρα

Η Ροδούλα Γαϊτάνου σκηνοθέτησε στην Εθνική Λυρική Σκηνή μια παραγωγή της «Δύναμης του πεπρωμένου» που έδειξε ξεκάθαρα γιατί διαπρέπει στην όπερα παγκοσμίως. Πώς την επηρέασαν τα παιδικά της «τραύματα» και τι τη βοηθάει να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις μιας καριέρας που την αναγκάζει να λείπει συχνά από τον σύντροφο και τον γιο της;

Ενώ χειροκροτούσα με ενθουσιασμό μετά την πρεμιέρα της όπερας «Η δύναμη του πεπρωμένου», που ήταν μια πραγματικά εντυπωσιακή παραγωγή, προσπαθούσα να μετρήσω τον αριθμό των συντελεστών που βρίσκονταν πάνω στη μεγάλη σκηνή της Αίθουσας Σταύρος Νιάρχος στην Εθνική Λυρική Σκηνή. Χωρίς να υπολογίζω τα μέλη της ορχήστρας, που παρέμεναν στις θέσεις τους, υπολόγισα ότι πρέπει να ήταν περίπου 100 άτομα! «Αν δεν απατώμαι, ήμασταν 103 πάνω στη σκηνή», μου επιβεβαιώνει λίγες μέρες μετά η σκηνοθέτρια Ροδούλα Γαϊτάνου. «Την ώρα της παράστασης δουλεύουν ζωντανά περίπου 220 συντελεστές!»

Αυτή η τεράστια κλίμακα είναι όπως λέει η ίδια ένα από τα στοιχεία που κάνουν το συγκεκριμένο είδος μοναδικό: «Η όπερα είναι ένα θέαμα μεγαλειώδες. Αυτό που απολαμβάνω πάρα πολύ ως θεατής και ως δημιουργός είναι ο μεγάλος ορχηστρικός ήχος και οι ζωντανές οπερατικές φωνές. Εκεί θα έλεγα ότι έγκειται η πολύ μεγάλη γοητεία του είδους, και βέβαια στο ότι συχνά η εμπειρία έχει πολύ μεγάλη συγκινησιακή φόρτιση».

Η «Δύναμη του πεπρωμένου» ξεκίνησε να γράφεται από τον Τζουζέππε Βέρντι το 1861 και ολοκληρώθηκε το 1882. Σχεδόν ενάμιση αιώνα μετά, οι δυνατότητες παραγωγής φυσικά έχουν εξελιχθεί αφάνταστα. «Νομίζω ότι ο Βέρντι θα ήταν εξαιρετικά ενθουσιασμένος με τις σκηνικές δυνατότητες που προσφέρουν τα σύγχρονα θέατρα», λέει η Ροδούλα Γαϊτάνου όταν της το επισημαίνω. «Ήταν ένας μουσουργός πολύ μπροστά από την εποχή του, που άλλαξε την ιστορία του λυρικού θεάτρου».

Η διεθνής καριέρα της Ροδούλας Γαϊτάνου

Γεννημένη σε μουσική οικογένεια, η Ροδούλα Γαϊτάνου σπούδασε βιολί στην Αθήνα και στα 19 της έφυγε για το Παρίσι, όπου σπούδασε μουσικολογία και σκηνοθεσία όπερας. Αφού επέστρεψε στην Ελλάδα για περίπου ενάμιση χρόνο, εγκαταστάθηκε τελικά στο Λονδίνο, όπου μένει μόνιμα με τον σύντροφό της και τον γιο τους.

Καθώς μια παραγωγή όπερας απαιτεί περίπου δύο με τρία χρόνια δουλειάς μέχρι την πρεμιέρα, γνωρίζει ήδη το πρόγραμμά της μέχρι το 2028 – και δεν χρειάζεται να φτάσουμε τόσο μακριά στον χρόνο για να καταλάβω ότι η καριέρα της είναι διεθνής με όλη τη σημασία της λέξης. Αρκεί να τη ρωτήσω τι ακολουθεί φέτος μετά τη «Δύναμη του πεπρωμένου»: «Μποέμ» του Πουτσίνι στο Μάλμε της Σουηδίας, όπου η Ροδούλα Γαϊτάνου βρίσκεται ήδη για πρόβες, μετά «Το στρίψιμο της βίδας» του Μπρίτεν, στο φεστιβάλ του Σπολέτο στο Τσάρλεστον της Αμερικής, το καλοκαίρι αναβίωση της «Τραβιάτα» του Βέρντι που είχε κάνει το 2018 στο Λονδίνο για το Opera Holland Park, και μετά «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» του Γκουνό στην Αυστραλία, στο φεστιβάλ της Αδελαΐδας.

Η συνέντευξή μας ήταν προγραμματισμένη να γίνει πριν «Η δύναμη του πεπρωμένου» κάνει πρεμιέρα, όμως τελικά μετατέθηκε για μετά και έγινε μέσω Zoom, γιατί την επόμενη κιόλας μέρα η Ροδούλα Γαϊτάνου είχε ήδη γυρίσει στη βάση της. Βλέποντας την παράσταση, δεν χρειαζόταν να γνωρίζεις το έργο για να αντιληφθείς την ιδιαίτερη σκηνοθετική της άποψη.

Ενώ η ορχήστρα έπαιζε τη διάσημη εισαγωγή, σκηνές από το παρελθόν των ηρώων ζωντάνευαν με βιντεοπροβολές πάνω στην αυλαία. Η σκηνοθέτρια τοποθέτησε τη δράση του έργου στις αρχές του 20ού αιώνα, ενώ μετέτρεψε τον Μαρκήσιο της υπόθεσης σε Καρδινάλιο, υφαίνοντας ένα backstory που δέθηκε οργανικά με το αρχικό λιμπρέτο. Από αυτές τις «καινοτομίες» της ξεκίνησε η συζήτησή μας, για να φτάσει μέχρι το πώς συνδυάζει τη μητρότητα με μια τόσο απαιτητική καριέρα και τι τη χαλαρώνει εκτός δουλειάς.

Μια σύγχρονη ματιά σε κλασικά έργα

– Να υποθέσω ότι είναι αναπόφευκτο να υπάρχουν σύγχρονα στοιχεία στα ανεβάσματά σας;

Φυσικά. Πολύ συχνά κάνω σκηνοθεσίες που είναι ιστορικές, με την έννοια ότι τις τοποθετώ στην εποχή που διαδραματίζεται το έργο, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν είναι σύγχρονες. Οι χαρακτήρες και ο τρόπος που τους προσεγγίζω είναι σύγχρονοι, ακόμα κι αν φοράνε κοστούμια εποχής. Αλλά πάντα το έργο μού δείχνει ποιο είναι το σύμπαν μέσα στο οποίο θα κινηθώ. Και αυτό είναι κάτι πολύ ενστικτώδες, που συμβαίνει πολύ νωρίς· στο πρώτο άκουσμα οι ιδέες θα έρθουν.

Ναι μεν η όπερα είναι ένα ιστορικό είδος, αλλά ζει και αναπνέει με την εποχή της. Αν το κοινό δεν αισθάνεται ότι αυτό που βλέπει το αφορά, νομίζω ότι δεν έχει και λόγο ύπαρξης. Συχνά οι ιστορίες που έχουμε στην όπερα είναι ή πάρα πολύ απλές ή πάρα πολύ περίπλοκες ή πάρα πολύ εξωφρενικές. Μπορεί ο θεατής να μην ταυτιστεί πλήρως με έναν χαρακτήρα σε όλες του τις εκφάνσεις, αλλά υπάρχουν σημεία στα οποία θα νιώσει ότι κάπως πατάνε στα ίδια βήματα.

– Σας απασχολεί τι κοινό έρχεται να δει τις παραστάσεις σας; Από πού προέρχεται; Πόσο εξοικειωμένο είναι με την όπερα;

Το κοινό που με ενθουσιάζει περισσότερο και στο οποίο θα ήθελα να απευθύνομαι είναι οι άνθρωποι που δεν έχουν ξαναπάει στην όπερα. Νομίζω ότι αν κάποιος έχει την ευκαιρία να έρθει στο θέατρο, δεν θα φύγει χωρίς να του έχει κάνει εντύπωση αυτή η εμπειρία – και δεν εννοώ απαραίτητα να του αρέσει. Νομίζω ότι η όπερα έχει την ικανότητα να συγκινεί σε επίπεδο πιο βαθύ από ό,τι π.χ. το θέατρο του λόγου ή ο χορός. Εντάξει, αυτό το λέω βέβαια ως μεγάλη λάτρις της όπερας!

– Στην τωρινή παραγωγή της «Δύναμης του πεπρωμένου» κάνατε μια αλλαγή στην αρχή: ο πατέρας της κεντρικής ηρωίδας από Μαρκήσιος έγινε Καρδινάλιος. Πώς το αποφασίσατε;

Από την πρώτη ανάγνωση του έργου, η σχέση μεταξύ του πατέρα και της κόρης μου φαινόταν κατά μία έννοια κακοποιητική, αφού στερούσε από αυτή τη νέα γυναίκα την ελευθερία βούλησης και πράξης. Αναρωτήθηκα γιατί και γεννήθηκε η ιδέα ότι αυτός ο άνθρωπος κρύβει για κάποιο λόγο την οικογένειά του. Έτσι προέκυψε ο Καρδινάλιος που κρύβει την άνομη οικογένεια και αισθάνεται ντροπή για τα παιδιά του.

Κάτι άλλο που με απασχόλησε από πολύ νωρίς ήταν η σχέση που είχαν αυτά τα δύο παιδιά μεγαλώνοντας, ο Κάρλο και η Λεονόρα. Έτσι μου ήρθε η ιδέα ότι η Λεονόρα είναι η μεγαλύτερη αδερφή, που μεγάλωσε τον Κάρλο. Όταν πια γνωρίζει τον Αλβάρο και της δίνεται η ευκαιρία να βγει στο φως του κόσμου και να γνωρίσει τη ζωή μαζί του, βρίσκεται αντιμέτωπη με το μεγάλο δίλημμα αν θα το κάνει ή αν θα μείνει με την οικογένειά της. Επίσης, ήθελα κάπως να γειώσουμε τη δίψα του Κάρλο για εκδίκηση. Εκεί ήρθε η ιδέα ότι σε πολύ τρυφερή ηλικία τού οπλίζει το χέρι ο ίδιος του ο πατέρας, ο οποίος καταριέται την κόρη του και δίνει στον γιο του την παρακαταθήκη να εκδικηθεί.

Έμπνευση

5 ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΒΓΑΛΕΙΣ ΕΓΚΑΙΡΩΣ ΕΙΣΙΤΗΡΙΑ

Ο Βέρντι έχει συνδέσει το πεπρωμένο με την έννοια της κατάρας, μολονότι ο ίδιος ήταν άθεος. Ήταν αγνωστικιστής, αλλά είχε μέσα του μια πνευματικότητα που πάντα τον οδηγούσε να εξερευνεί τη σχέση του με τον Θεό. Στη «Δύναμη του πεπρωμένου», παρόλο που οι θρησκευτικές φιγούρες παίζουν πολύ μεγάλο ρόλο, έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον πως αντιπαραθέτει τη θρησκεία και τη δεισιδαιμονία μαζί. Ουσιαστικά, για μένα αυτό που αναδεικνύεται περισσότερο είναι το πεπρωμένο ως ψυχολογική κατάσταση. Εκεί βασίστηκε όλο το κόνσεπτ: Τραυματικές εμπειρίες οι οποίες σε καθοδηγούν σε ολόκληρη τη ζωή και καταλήγουν να γίνουν το πεπρωμένο σου. Και έτσι διαιωνίζονται τα τραύματα.

Πολύ συχνά, σε πολύ τρυφερή ηλικία, συμβαίνουν στους ανθρώπους πράγματα που καθορίζουν τις αποφάσεις σε όλη τους τη ζωή. Η παιδική μας ηλικία καθορίζει το πώς θα είμαστε γενικότερα για το υπόλοιπο της ζωής μας.

Τα παιδικά τραύματα της Ροδούλας Γαϊτάνου

– Αναρωτιέμαι αν εσείς είχατε να αναμετρηθείτε με τραύματα από την παιδική σας ηλικία.

Σαφώς! Ο καθένας μας! Να σας πω, εγώ μεγάλωσα σε μια οικογένεια καλλιτεχνών, όπου η τέχνη είχε πάντα πολύ μεγάλη αξία και υπήρχαν αρκετές προσδοκίες από τους γονείς μου. Από τη στιγμή που ασχολείσαι με τη μουσική, έπρεπε να το κάνεις σοβαρά – συγκεκριμένα με την τέχνη το είχαν αυτό οι γονείς μου, δεν τους ένοιαξαν ποτέ τα μαθήματα του σχολείου.

Αυτό μου έμαθε ότι ακόμα και το να εξασκείς το πάθος σου απαιτεί πειθαρχία, κάτι που είναι νομίζω πολύ σημαντικό για έναν καλλιτέχνη. Σαφώς οι προσδοκίες για ένα παιδί μπορεί να είναι κάτι τραυματικό. Από την άλλη, πολλά βιώματα από την παιδική μου ηλικία τα οποία δεν έβλεπα στους φίλους μου ήταν κλειδιά στη μετέπειτα πορεία μου. Έγιναν εφόδια σε μια καριέρα πολύ απαιτητική, που επιβάλλει ένα δύσκολο lifestyle. Τα βάζω στη ζυγαριά και δεν ξέρω τι είναι καλύτερο ή χειρότερο.

– Έχετε κάνει ψυχανάλυση;

Όχι. Έχω διαβάσει πολύ για ψυχανάλυση. Η σκέψη πάνω στην ανθρώπινη φύση με βοηθάει να «διαβάζω» κάποιον πιο γρήγορα και να εντρυφώ σε κάθε χαρακτήρα πιο διεισδυτικά. Δουλεύω με πάρα πολλούς ανθρώπους και νομίζω ότι δουλειά μου είναι να βγάλω στην επιφάνεια τα καλύτερα στοιχεία καθενός.

– Πώς συνδυάζεται η οικογένεια με όλο αυτό το απαιτητικό lifestyle του σκηνοθέτη που μου περιγράψατε;

Αχ, αυτή είναι μια ερώτηση πολύ δύσκολη, αλλά και πολύ ενδιαφέρουσα. Είναι ένας τρόπος ζωής που έχει εντελώς δικούς του κανόνες. Είναι κάτι τόσο απαιτητικό, που θεωρώ ότι κάποιος πρέπει να το κάνει μόνο αν δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αυτό. Χρωστάω πάρα πολλά στον σύντροφό μου, που είναι πάρα πολύ υποστηρικτικός. Είναι φωτιστής και σκηνογράφος, ξέρει πολύ καλά δηλαδή τις απαιτήσεις της δουλειάς, αλλά και πάλι δεν είναι κάτι εύκολο. Δεν υπάρχει ρουτίνα.

Πριν πάει ο γιος μας στο σχολείο τα πράγματα ήταν πολύ πιο εύκολα, γιατί ήμασταν λίγο σαν περιφερόμενος θίασος. Ταξιδεύαμε όλοι μαζί, με μία νταντά, και το παιδί μεγάλωσε στην κυριολεξία μέσα στα θέατρα. Από τη στιγμή όμως που πήγε σχολείο, τα πράγματα έγιναν πιο δύσκολα. Όποτε έχει διακοπές, φροντίζω να ταξιδεύει μαζί μου, αν είμαι σε άλλη χώρα. Πάντα έρχεται στις πρεμιέρες μου, θέλω να βλέπει με τι ασχολούμαι, να έρχεται μαζί στο θέατρο στα παρασκήνια, να ακούει στο σπίτι τη μουσική όταν μελετάω, να ξέρει το έργο. Είναι πολύ σημαντικό για μένα να ξέρει ο γιος μου τι κάνω, τι είναι αυτό που με κρατάει μακριά, γιατί λείπω πολύ.

– Μιλήσαμε για παιδικά τραύματα, συζητάμε για φοβερές απαιτήσεις, αλλά εγώ βλέπω ένα άτομο πολύ ήρεμο και ισορροπημένο, που μου λέει ότι δεν κάνει και ψυχανάλυση!

Να σας πω, μεγάλωσα με πάρα πολλή αγάπη. Αυτό νομίζω είναι πολύ βασικό, τα συναισθηματικά εφόδια που πήρα. Χαίρομαι που μου λέτε ότι είμαι ήρεμη, πολλοί συνεργάτες μου το λένε, αν και δεν αισθάνομαι πάντα ήρεμη. Η αλήθεια είναι ότι γενικά δεν είμαι αγχώδης. Ως παιδί βρέθηκα πολύ συχνά να κάνω συναυλίες και ήμουν από νωρίς εξοικειωμένη με την έκθεση και με τον έλεγχο του άγχους.

Επίσης, πιστεύω ότι οφείλουμε να δείχνουμε πάντα σεβασμό στον άνθρωπο που έχουμε απέναντί μας και να είμαστε καλότροποι. Κυρίως επειδή βρίσκομαι σε μία θέση εξουσίας, στην οποία θα μπορούσα πολύ εύκολα να έχω μία ας πούμε κακοποιητική συμπεριφορά. Αισθάνομαι βαθιά την ευθύνη να υπάρχει ευγένεια και σεβασμός προς κάθε συνεργάτη. Ακόμα κι αν υπάρξει ένταση, να είμαστε ξεκάθαροι ότι δεν είναι προσωπική και ποτέ να μην ξεφεύγουμε από τα όρια της αξιοπρέπειας και του σεβασμού.

– Έχετε μυστικά αποσυμπίεσης και χαλάρωσης;

Βέβαια! Περνάω πολύ ωραία με την οικογένειά μου, όταν είμαστε μαζί. Η ζωή στο σπίτι είναι πολύ ευχάριστη. Και μ’ αρέσει πάρα πολύ να μαγειρεύω! Είναι το χόμπι μου και είμαι πολύ καλή μαγείρισσα. Η χαλάρωσή μου είναι να κάνω ένα τραπέζι για 20 άτομα!

Άλλη αποσυμπίεση είναι για μένα το ποδήλατο. Έχω ένα folding bike το οποίο παίρνω μαζί μου όπου ταξιδεύω, κι έτσι γνωρίζω κάθε πόλη στην οποία βρίσκομαι.

– Χωράνε όνειρα μέσα σε μια τόσο απαιτητική ζωή;

Ζω πάρα πολύ στη στιγμή και απολαμβάνω τη στιγμή. Όνειρό μου είναι να έχουν υγεία οι άνθρωποι που αγαπώ και ο κόσμος γενικότερα. Θα ήθελα να περνάω ίσως λίγο περισσότερο χρόνο δίπλα στη θάλασσα. Όποτε είμαι κοντά στη θάλασσα, αισθάνομαι ένα είδος πλήρωσης.

Τα εισιτήρια για όλες τις παραστάσεις της όπερας «Η δύναμη του πεπρωμένου» έχουν εξαντληθεί.