ΠΩΣ ΘΑ ΒΟΗΘΗΣΩ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ ΤΟΥ ΓΙΑ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΟ;

Όσο ο σχολικός επαγγελματικός προσανατολισμός κρίνεται ανεπαρκής, είναι στο χέρι των γονιών να βοηθήσουν τα παιδιά να ανακαλύψουν τι θα τα κάνει να ξυπνούν με χαρά κάθε πρωί. Ένας σύμβουλος σταδιοδρομίας εξηγεί στο OW πώς θα το καταφέρουν.

Η γενιά μου, τα παιδιά του ’80, είμαστε αυτή που ένιωσε «στο πετσί» της την οικονομική κρίση όσο καμία. Θυμάμαι να επιστρέφω από το μεταπτυχιακό το 2006 πεπεισμένη πως όλοι οι δρόμοι ανοίγονται μπροστά μου, να πιάνω την πρώτη μου δουλειά αρχές 2007 με έναν συμπαθητικό μισθό και να σκέφτομαι ήδη πώς θα διακοσμήσω το πρώτο μου σπίτι. Κάποιες μικρές αυξήσεις έκαναν το όνειρο πραγματικότητα και το μέλλον των τότε 25χρονων έδειχνε ευοίωνο για 1-2 χρόνια, μέχρι που οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης έπαψαν να αποτελούν φανταστική απειλή και έγιναν η νέα μας πραγματικότητα.

Στα χρόνια που ακολούθησαν οι μισθοί πάγωσαν ή και μειώθηκαν, η φορολογία αυξήθηκε κατακόρυφα και το βιοτικό επίπεδο της χώρας υποχώρησε δραματικά. Μελέτες που δημοσιεύτηκαν μια 10ετία μετά απέδειξαν ότι η πληθυσμιακή ομάδα που επλήγη περισσότερο από κάθε άλλη λόγω της κρίσης ήταν οι τότε νέοι 18 έως 29 ετών, η γενιά μου δηλαδή. Μια γενιά που, πλην λίγων εξαιρέσεων, δύσκολα θα έβλεπε τους υψηλούς μισθούς και τα έσοδα που πολλοί εργαζόμενοι προηγούμενων γενεών είχαν την ευκαιρία να λάβουν.

Η απογοήτευση ήταν τεράστια, ενώ μεγάλο ήταν και το μάθημα της προσαρμογής στη νέα κατάσταση. Με την τεχνολογία να κάνει άλματα, να δημιουργεί νέα δεδομένα στην αγορά εργασίας, τις επιχειρήσεις να κλείνουν η μία μετά την άλλη, τα αντικείμενα σπουδών να αλλάζουν βαρύτητα, τις ανάγκες να χαράζουν νέους δρόμους, είμαστε και η γενιά που κατάλαβε πως η ζωή είναι γεμάτη ανατροπές, πως θα ανταπεξέλθουμε σε αυτές μόνο αν διαρρήξουμε τα στεγανά, αν αποδεχτούμε τα ρίσκα, αν δοκιμάσουμε τις δυνάμεις μας έξω τις πεπατημένες, και πως αν τελικά αποτύχουμε δεν θα χαθούμε – δεν χαθήκαμε. Αν το σκεφτείς, ήμασταν λίγο πρωτοπόροι.

Η ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ '80 ΕΙΜΑΣΤΕ Η ΓΕΝΙΑ ΠΟΥ ΚΑΤΑΛΑΒΕ ΟΤΙ Η ΖΩΗ ΕΙΝΑΙ ΓΕΜΑΤΗ ΑΝΑΤΡΟΠΕΣ.

Όσοι από εμάς τολμήσαμε εν μέσω αυτής της διάχυτης οικονομικής ανασφάλειας να κάνουμε και παιδιά, έχουμε σήμερα λόγω της εμπειρίας μας να τους προσφέρουμε ένα ακόμα εφόδιο: το μοίρασμα της γνώσης ότι οι σπουδές που θα επιλέξεις στα 16 μπορεί να μην έχουν καμία απολύτως σχέση με τη δουλειά που θα κάνεις στα 36, πως αυτή μπορεί να διαφέρει σημαντικά από τη δουλειά σου στα 46 και πως όλο αυτό δεν πρέπει να σου δημιουργεί κανένα άγχος, αλλά να σου γεννά ένα όραμα: μια καθημερινότητα που θα σου φέρνει ευτυχία ή, έστω, πραγματική ικανοποίηση. Στην πράξη, όμως, πώς θα τα βοηθήσουμε σε αυτό;

Αν υπάρχει κάποιος που μπορεί εμπεριστατωμένα να απαντήσει στο ερώτημα, είναι σίγουρα ο Σπύρος Μιχαλούλης, σύμβουλος σταδιοδρομίας και συνιδρυτής της εταιρείας συμβούλων επαγγελματικού προσανατολισμού Orientum. Στην πολύ ενδιαφέρουσα συζήτησή μας μου έδωσε ορισμένες χρήσιμες πληροφορίες για το πώς μπορούν οι γονείς που έχουν τώρα παιδιά στο Γυμνάσιο και το Λύκειο να τα στηρίξουν, επισημαίνοντας τη σημαντική συμβολή του σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού που δυστυχώς στη δημόσια εκπαίδευση κρίνεται από και για τη σημερινή γενιά μαθητών ανεπαρκής.

Τι σημαίνει αυτό; «Η προσωπικότητα ενός παιδιού διαμορφώνεται μέχρι τα 7. Δεν έχω δει παιδί που να είναι εσωστρεφές και μεγαλώνοντας να γίνει εξωστρεφές, η αλλαγή θα είναι πολύ μικρή και θα συμβεί κυρίως αν προκύψουν κάποιες πολύ δυνατές εμπειρίες στη ζωή του. Δεν έχω δει παιδί που να αδιαφορεί για τη μουσική και ξαφνικά να τη λατρέψει. Αυτό που βλέπω, όμως, τον τελευταίο καιρό είναι παιδιά που, επειδή έχουν διαφορετικές προσλαμβάνουσες, «ακουμπούν» με τις κλίσεις τους σε πολλούς διαφορετικούς τομείς. Δηλαδή, αυτό που λέγαμε παλιά για κάποιον “είναι θετικό μυαλό”, δεν υπάρχει πλέον τόσο καθαρά.»

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

– Αυτό που υπάρχει, όμως, ακόμα είναι η έλλειψη πληροφόρησης. Δηλαδή, ακούμε ακόμα και σήμερα παιδιά να παραπονιούνται πως δεν έχουν ιδέα τι ακριβώς προσφέρει η κάθε σχολή. Αυτό τους δημιουργεί ανασφάλεια. Δεν μπορεί και να τα οδηγήσει σε λανθασμένες επιλογές σπουδών;

Σίγουρα. Και δεν είναι μόνο ότι τα παιδιά δεν ξέρουν τις σχολές, γιατί πλέον οι σχολές είναι πάνω από 400, αλλά δεν ξέρουν και τις διαφορές τους. Το παιδί πρέπει, δηλαδή, να ξέρει τη διαφορά μεταξύ Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανολόγων Μηχανικών, ή της Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής συγκριτικά με την Κοινωνική Εκπαιδευτική Πολιτική.

Παλιότερα ήξερες ότι αν τελειώσεις Παιδαγωγικά, κατά πολύ μεγάλο ποσοστό θα γίνεις δάσκαλος. Αν τελειώσεις Νομική, έλεγες σίγουρα θα γίνει δικηγόρος. Πλέον τα παιδιά δεν ξέρουν τι άλλο μπορεί να κάνεις από κάθε σχολή. Δεν ξέρουν τις εναλλακτικές τους, π.χ. ότι από τη Νομική μπορείς να κάνεις π.χ. Ναυτιλιακά. Ότι από τα Παιδαγωγικά μπορείς να κάνεις Επαγγελματικό Προσανατολισμό. Και, βέβαια, το πρόβλημα είναι ότι δεν τα ξέρουν και οι γονείς. Και είναι λογικό: Είναι τόσος πλέον ο όγκος της πληροφορίας, τόσες οι ανατροπές με τα καινούργια επαγγέλματα που έρχονται. Έτσι, πολλές φορές η έλλειψη πληροφόρησης οδηγεί σε λάθος αποφάσεις ή σε αποφάσεις επιπόλαιες ή στερεοτυπικές: ότι η Γεωπονία θα σε οδηγήσει να ασχοληθείς με τα χωράφια ή ο Τουρισμός στο να δουλεύεις σεζόν. Δεν είναι έτσι, όμως.

Από μία έρευνα που κάναμε πριν από λίγα χρόνια, σε Έλληνες μαθητές που πλέον έχουν μπει στην αγορά εργασίας, είδαμε ότι δεν επιλέγουν τομείς όπως είναι η Γεωπονία, ο Τουρισμός, η Ναυτιλία, οι Τεχνικές Εργασίες, πρώτον γιατί δεν ξέρουν τι είναι το καθένα από αυτά και δεύτερον γιατί δεν τους φαίνονται οικεία. Δεν ξέρουν τι επιλογές έχει να τους προσφέρει κάθε σχολή.

Η βάση του προβλήματος, λοιπόν, ξεκινά στα 15-16: Τότε είναι που απαιτείται πληροφόρηση, να πούμε στο παιδί τι υπάρχει εκεί έξω, να δούμε τις κλίσεις του και να το οδηγήσουμε στις καλύτερες για το ίδιο επιλογές. Σε αυτό το πρόβλημα απαντά ο επαγγελματικός προσανατολισμός.

– Από αυτά που λέμε, καταλαβαίνω ότι σημαντικό ρόλο παίζουν τα ψυχομετρικά τεστ που γίνονται στα παιδιά στο πλαίσιο αυτό;

Τα τεστ δεν είναι πανάκεια. Χρειάζονται συμβουλευτική. Δηλαδή, χρειάζεται κάποιος να μπει σε μια διαδικασία να μάθει κάποια πράγματα. Άλλα πράγματα μαθαίνει το παιδί στη Γ΄ Γυμνασίου, άλλα στην Α’ Λυκείου, άλλα στη Β’ και άλλα στη Γ’ Λυκείου. Δεν κάνεις, λοιπόν, ένα τεστ στα 15 και τελείωσες, γιατί ακόμα τότε το παιδί δεν ξέρει καν σε ποια κατεύθυνση θα πάει. Όλο αυτό είναι ένα project, μια συνεχής διαδικασία που περιλαμβάνει συμβουλευτική και καθοδήγηση, που εξελίσσεται με τον χρόνο, καθώς οι ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των παιδιών εξελίσσονται.

– Στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας, τι άλλο θα πρότεινες πέρα από το τεστ; Για παράδειγμα, έχεις ένα παιδί που θέλει λέει να γίνει Προγραμματιστής. Θα είχε νόημα, π.χ. να πάει μια βόλτα από τη σχολή της Πληροφορικής; Να μπει λίγο σε ένα μάθημα, να παρακολουθήσει;

Ναι, βέβαια, αλλά το πιο σημαντικό που πρέπει να κάνουν οι νέοι άνθρωποι είναι να έρθουν σε επαφή με όσα περισσότερα επαγγέλματα νιώθουν ότι μπορεί να τους ενδιαφέρουν. Στο εξωτερικό υπάρχει ο θεσμός του shadowing, δηλαδή πας για μία-δύο εβδομάδες δίπλα σε έναν επαγγελματία και βλέπεις πώς δουλεύει, τι προκλήσεις έχει το επάγγελμα.

Ένα παιδί μπορεί ακόμα να το ψάξει και με άλλους τρόπους, να παρακολουθήσει ένα βίντεο στο YouTube, να αναζητήσει πληροφορίες για ένα επάγγελμα, όπως και να ανακαλύψει στοιχεία για το ίδιο, για την προσωπικότητα, την αυτοεκτίμησή του, το κομμάτι των εργασιακών του αξιών, τις ικανότητές του, τα soft skills του.

ΝΑ ΕΡΘΟΥΝ ΟΙ ΝΕΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΣΕ ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΟΣΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΝΙΩΘΟΥΝ ΟΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΤΟΥΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΝ.

Για παράδειγμα, έχουμε ένα παιδί ήπιων τόνων, εσωστρεφές. Αυτό το παιδί θα περνά καλύτερα σε μια δουλειά στην οποία θα αισθάνεται άνετα – όχι σε μια δουλειά που θα πρέπει να κάνει public speaking. Μπορεί να το κάνει αν χρειαστεί, αλλά ίσως δυσανασχετεί. Μπορεί να έχεις ένα παιδί που το ’χει με την επικοινωνία – αυτή είναι απαραίτητη για να ασχοληθεί κανείς με τις πωλήσεις, με το marketing. Είναι σημαντικό να βρίσκει κανείς πού «κουμπώνει», γιατί έτσι θα οδηγηθεί στην επαγγελματική ευτυχία ή, έστω, ικανοποίηση.

Αν κάποιος λοιπόν δεν μπει στη διαδικασία να το ψάξει, έχει πολύ μεγάλες πιθανότητες να κάνει λάθος. Δεν ζούμε στην εποχή που είχαμε 40 επαγγέλματα, μα στην εποχή που αν μπεις σε μια λάθος σχολή, ειδικά στο ελληνικό σύστημα, δεν έχεις τη δυνατότητα να αλλάξεις γνώμη εύκολα. Δυστυχώς, στην Ελλάδα δεν μπορείς π.χ. να είσαι στο δεύτερο έτος του Μαθηματικού και, αν ανακαλύψεις ότι δεν σου αρέσει, να πας στο δεύτερο έτους του Φυσικού. Πρέπει να ξεκινήσεις από την αρχή.

– Τα τεστ επαγγελματικού προσανατολισμού που κυκλοφορούν ευρέως στο διαδίκτυο είναι αξιόπιστα; Πώς μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι έχουμε επιλέξει τη σωστή καθοδήγηση για τον επαγγελματικό προσανατολισμό των παιδιών μας;

Η δημιουργία ενός αξιόπιστου τεστ δεν είναι απλή υπόθεση. Η Ψυχομετρία είναι μια επιστήμη και το να κατασκευαστεί ένα τεστ, να σταθμιστεί σωστά, να δοκιμαστεί, να δουλέψει, χρειάζεται πάρα πολλά χρόνια. Εμάς μας πήρε πολλά χρόνια να κατασκευάσουμε αξιόπιστα τεστ. Έπειτα, πρέπει κανείς να εμπιστευτεί πιστοποιημένους συμβούλους, οι οποίοι ξέρουν την αγορά εργασίας, ξέρουν τις σχολές αλλά και να ερμηνεύουν τα ψυχομετρικά τεστ, ώστε να βοηθήσουν το παιδί να αξιοποιήσει σωστά τα αποτελέσματά τους.

Πολλές φορές έρχονται γονείς που αποζητούν λύση του προβλήματος τώρα: Πες μου τώρα πού θα πάει το παιδί. Βρες μου τώρα τη δουλειά των ονείρων μου. Δεν είναι έτσι, όμως. Χρειάζεται χρόνος. Είναι σα να αναζητάς έναν σύντροφο – δεν αποφασίζεις ότι βρήκες τον άνθρωπο της ζωής σου με ένα μόνο ραντεβού.

Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΕΡΑΣΤΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ, ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΤΑΙ ΓΡΗΓΟΡΑ.

Η ιστορία της επαγγελματικής επιλογής, επειδή είναι τεράστιο κεφάλαιο στη ζωή μας, δεν μπορεί να αποφασίζεται γρήγορα. Έχουμε δει παιδιά που πήραν έτσι γρήγορα μια απόφαση, μπήκαν σε μια σχολή και 5-6 χρονιά μετά την παράτησαν. Τα παιδιά αυτά κυριεύονται τότε από φόβο, γιατί είναι 24 ετών και δεν ξέρουν τι τους γίνεται.

Ακόμα χειρότερα, βέβαια, είναι να συνεχίσουν σε μία πορεία και στα 40 να κοιτάξουν πίσω και να πουν: Πώς κατέληξα εδώ; Πόσες φορές το έχουμε συναντήσει αυτό; Να πρέπει να σηκώνεσαι κάθε πρωί και να πηγαίνεις σε λάθος δουλειά, με έναν κόμπο στο στομάχι, γιατί ίσως ωστόσο έχεις και μια οικογένεια που πρέπει να στηρίξεις. Μπορεί να σε αρρωστήσει αυτό. Και η ψυχική υγεία είναι το πιο σημαντικό. Η δική μας γενιά ευτυχώς σε μεγάλο βαθμό το κατάλαβε.

Το καλό είναι ότι αυτή τη στιγμή τα παιδιά έχουν κάτι που δική μας γενιά δεν είχε: Έχουν επιλογές. Το ίντερνετ προσφέρει τρομερή πληροφόρηση, οι δυνατότητες που υπάρχουν εκεί έξω είναι πάρα πολλές. Αυτό σημαίνει ότι δεν έχουμε μονόδρομους πλέον. Αρκεί να μην αφήσουμε τα πράγματα στην τύχη.

– Είμαι σίγουρη ότι έρχονται ακόμα γονείς ή μαθητές που ζητούν μονόδρομους, δηλαδή σπουδές που θα οδηγήσουν σε μια δουλειά με σίγουρη επαγγελματική αποκατάσταση. Υπάρχουν σήμερα τέτοιες σχολές;

Υπάρχουν σχολές με λίγους αποφοίτους που βρίσκουν εύκολα δουλειά, όπως π.χ. το τμήμα Βιοϊατρικών Επιστημών στο Αιγάλεω, το οποίο προσφέρει κατευθύνσεις που δεν υπάρχουν σε άλλα ΑΕΙ, όπως η Οπτική και Οπτομετρία. Είναι ξεκάθαρο, ακόμα, ότι οι σχολές Πληροφορικής είναι αυτή τη στιγμή σε μεγάλη άνοδο. Η Κτηνιατρική είναι μια φανταστική σχολή από άποψη επαγγελματικής αποκατάστασης. Ο κόσμος μπορεί να νομίζει ότι γίνεσαι κτηνίατρος και ανοίγεις κτηνιατρείο, όμως δεν είναι μόνο αυτό, μπορείς να μπεις σε πάρα πολλούς τομείς. Η Εργοθεραπεία είναι μια σχολή με μεγάλο ενδιαφέρον, γιατί έχεις να κάνεις με ανθρώπους κάθε ηλικίας και είναι μια καινούργια επιστήμη που πραγματικά δίνει αξία στον κόσμο. Η επαγγελματική αποκατάσταση που προσφέρει είναι πολύ καλή. Τέτοιες σχολές είναι τα λεγόμενα «κρυφά διαμάντια». Θεωρώ, επίσης, ότι η Ψυχολογία θα ανέβει κι άλλο τα επόμενα χρόνια, παρόλο που υπάρχουν πολλές σχολές. Είναι όμως αυτή η τάση του κόσμου, δηλαδή φαίνεται πως το κομμάτι της Ψυχικής Υγείας ενδιαφέρει πάρα πολύ.

Οι παραπάνω είναι και σχολές που έχουν ένα διεθνές προφίλ, ώστε να μπορείς να δουλέψεις και με το εξωτερικό. Αξίζει να το έχουμε κι αυτό στο μυαλό μας, γιατί πλέον πολλά παιδιά δουλεύουν έξω ακόμα κι αν ζουν εδώ, η τηλεργασία δίνει αυτή τη δυνατότητα.

Οι γονείς χρειάζεται να ξέρουν ότι υπάρχει πια και αυτή η προσέγγιση στην αγορά εργασίας, που παλιά δεν υπήρχε. Εμείς ξέραμε: πτυχίο, μεταπτυχιακό, στρατός για τους άντρες, δουλειά και ίσως 10 χρόνια μετά να σκεφτείς να κάνεις κάτι άλλο. Σήμερα αυτή η γραμμικότητα δεν υπάρχει.

ΕΧΕΙ ΠΟΛΥ ΜΕΓΑΛΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΝΑ ΜΙΛΗΣΟΥΜΕ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΑ ΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ.

– Τι γίνεται όταν ένα παιδί ξεκινά τις σπουδές του σε μια σχολή και στην πορεία συνειδητοποιεί ότι η επιλογή του ήταν λάθος; Πώς θα το αποφύγει κανείς αυτό;

Το πρώτο που πρέπει να κάνει για να το αποφύγει είναι να μπει στα 15, 16, 17 σε μια διαδικασία να ασχοληθεί με τον επαγγελματικό προσανατολισμό του, ώστε να μην κάνει μια εντελώς λάθος επιλογή. Αυτό συνέβη σε εμένα: Μπήκα σε μια φοβερή σχολή, στη Λογιστική, η οποία ήταν εντελώς λάθος για εμένα. Ήταν μια σχολή δύσκολη μεν, αλλά όχι ακατόρθωτη, οπότε την τελείωσα. Γιατί υπάρχουν σχολές πραγματικά δύσκολες, που για κάποια παιδιά είναι αδύνατον να τις τελειώσουν, όπως η Ηλεκτρολόγων Μηχανικών, η Ιατρική ή το Μαθηματικό – αν δεν έχεις κέφι, δεν τελειώνει.

Τα χρόνια αυτά στη Λογιστική, ωστόσο, δεν ήταν χαμένα. Γιατί πέρα από τις σπουδές καθαυτές βλέπεις τι συμβαίνει γύρω από το Πανεπιστήμιο. Έχει πολύ μεγάλη σημασία να μιλήσουμε στα παιδιά για την αξία των σπουδών. Τους λέμε να σπουδάσουν για να βρουν μια δουλειά, όμως οι ίδιες οι σπουδές είναι ζητούμενο: Η εμπειρία που ζεις εκεί, οι άνθρωποι που γνωρίζεις, τα ταξίδια, το Erasmus. Όταν τα βιώνεις όλα αυτά, δεν είναι χαμένα χρόνια.

– Από τα 20 χρόνια εμπειρίας σου, ποια είναι η πιο σημαντική συμβουλή που θα έδινες στα παιδιά που καλούνται να πάρουν σημαντικές αποφάσεις για το μέλλον τους σήμερα και ποια στους γονείς που είναι εκεί για να τα στηρίξουν;

Στους γονείς θα έλεγα να δουν μαζί, να ψάξουν και να βρουν τη μοναδικότητα του παιδιού. Πολλές φορές λέμε: Τι υπάρχει εκεί έξω, στην αγορά εργασίας; Κατασκευές; Ας πάει να γίνει μηχανικός! Οι γονείς, όμως, πρέπει να βοηθήσουν το παιδί να καταλάβει και να ανακαλύψει τα ταλέντα του, και να του «δώσουν» δρόμους. Εκείνο μέσα από αυτούς θα αναπτυχθεί, θα ανθίσει, θα κάνει αυτό που είναι γεννημένο να κάνει ή που έχει ταλέντο να κάνει. Κι αν υπάρχουν παιδιά που δεν το έχουν βρει, πρέπει να το ψάξουν. Γιατί κάθε παιδί έχει ταλέντο. Όλοι οι άνθρωποι έχουν ταλέντα. Απλά πολλές φορές τα έχουμε παραβλέψει ή δεν ασχολούμαστε μαζί τους, θεωρώντας ότι το ταλέντο δεν θα μας βρει δουλειά.

Είναι σημαντικό να κάνει το παιδί επαγγελματικό προσανατολισμό κάπου – υπάρχουν και δημόσιες δομές για τον σκοπό αυτό, αν και θα πρέπει να γίνεται συστηματικά και στα σχολεία. Δεν γίνεται να μην υπάρχει επαγγελματικός προσανατολισμός στα σχολεία το 2025. Είναι βασικό να μην έχουμε άλλα χαμένα ταλέντα.

Αν βρούμε στους ανθρώπους τη μοναδικότητά τους και αν εξηγήσουμε στα παιδιά τα νέα επαγγέλματα, τις νέες τάσεις, θα έχουμε επαγγελματικά ευτυχισμένους ανθρώπους. Όσο αυτό το πράγμα δεν το δουλεύουμε, τότε και ως άνθρωποι καθένας προσωπικά, αλλά και ως κοινωνία πάμε σε λάθος μονοπάτια.

Τέλος, στα παιδιά θέλω να πω να μην φοβούνται. Γιατί πολλοί θα τους πουν: Κατά πού θα πας και τι θα κάνεις και πώς θα ζήσεις; Εγώ όταν ξεκίνησα να δουλεύω ως επαγγελματικός σύμβουλος η μάνα μου δεν ήξερε τι έκανα – ακόμα δεν το καταλαβαίνει ακριβώς. Κι εσύ μπορεί μια μέρα να μην καταλαβαίνεις τι ακριβώς κάνει η κόρη σου. Εγώ, λοιπόν, όταν ξεκίνησα φοβήθηκα πολύ, ωστόσο γνωρίζοντας ποιος είμαι αποφάσισα να εμπιστευτώ τον εαυτό μου.

Πολλές φορές τα παιδιά παίρνουν αποφάσεις όχι βάσει του ποια είναι τα ίδια, αλλά από αυτά που τους λένε οι άλλοι ότι είναι. Τις προάλλες γνώρισα ένα κορίτσι, της λέω τι σκέφτεσαι να σπουδάσεις, μου λέει Λογιστική. Της λέω γιατί; Το έχεις ψάξει; Ξέρεις τι θα κάνεις εκεί; Μου απαντά: Επειδή ο μπαμπάς μου είπε ότι είναι μια καλή επιλογή. Και ναι, η άποψη του μπαμπά θεωρητικά σου δίνει μια ασφάλεια. Πρακτικά, όμως, υπάρχει πολύ μεγάλος κίνδυνος να οδηγηθείς σε μονοπάτια που δεν είναι δικά σου. Άρα σε ένα παιδί θα πω: Μη φοβάσαι. Προχώρα. Βρες τι είσαι, βρες τι θέλεις, βρες τη μοναδικότητά σου και προχώρα.