ΜΙΑ ΣΕΛΙΔΑ ΣΤΑ SOCIAL MEDIA ΑΝΟΙΓΕΙ ΤΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΕΜΦΥΛΑ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ

Έχεις σκεφτεί γιατί ένα αγόρι δεν μπορεί να φοράει πουά μπλούζα και να κάνει χορό; Ποιος είπε ότι τα κορίτσια δεν τα πάνε καλά στα μαθηματικά; Μία σελίδα στα social media –για γονείς και όχι μόνο– αποφασίζει να ανοίξει τη συζήτηση για τα έμφυλα στερεότυπα.

Η Αγγελική Μαρίνου είναι ηθοποιός, μέλος της θεατρικής ομάδας «Πτωχαλαζόνες», είναι μαμά δύο παιδιών και εμπνεύστρια της σελίδας στο Facebook «Παρατηρητήριο έμφυλων στερεοτύπων για γονείς – και όχι μόνο». Με αφορμή το τελευταίο, ήρθαμε σε επικοινωνία μαζί της για  να δούμε αν τα έφυλα στερεότυπα είχαν ανάγκη από ένα παρατηρητήριο.

Η φωτογραφία στο προφίλ της σελίδας της δείχνει έναν μονόκερο και έναν δεινόσαυρο, ένα κορίτσι και ένα αγόρι – μάντεψε ποιο φύλο «ταιριάζει» στον μονόκερο και ποιο στον δεινόσαυρο, δεν φαντάζομαι να δυσκολευτείς.

Τη ρωτάω πώς της ήρθε η ιδέα να φτιάξει αυτή τη σελίδα. «Οι κεραίες μου προς τα έμφυλα στερεότυπα άρχισαν να λειτουργούν πιο έντονα όταν έκανα παιδιά», απαντάει. «Όταν ήμουν μόνη, ίσως λόγω του περίγυρού μου, πίστευα ότι μπορώ να τα αντιμετωπίσω ή ότι έχουμε προχωρήσει πια ως κοινωνία. Όταν όμως έφτασε η στιγμή να συστήσω τον κόσμο στην κόρη μου, όταν άρχισαν οι διαχωρισμοί στο σχολείο, εκεί σκίρτησα».

Η Αγγελική Μαρίνου, ηθοποιός και δημιουργός της σελίδας στο Facebook «Παρατηρητήριο έμφυλων στερεοτύπων για γονείς – και όχι μόνο». Φωτογραφία: Ελένη Μεσάδου

Η Αγγελική μού περιγράφει ένα σκηνικό που θυμάται ακόμα: «Μια φορά η μικρή μπήκε στο μπάνιο και με ρώτησε γιατί ξυρίζομαι. Δεν μίλησα, αναρωτήθηκα ποια είναι η κατάλληλη απάντηση, μια απάντηση που να πηγάζει από τη δική μου βούληση. Άρχισα να σκέφτομαι  την ιδέα μιας σχετικής σελίδας στα social media για γονείς που τώρα “εκπαιδεύουν” μία νέα γενιά».

Την τελική απόφαση την πήρε όταν γέννησε τον γιο της και ήρθε η ώρα να της δώσουν οι φίλοι τα ρούχα των μεγαλύτερων παιδιών τους. «Ασυναίσθητα έδωσα κι εγώ τα παλιά της κόρης μου και πήρα τα αντίστοιχα για… αγόρι. Όταν είδα την ντουλάπα να γεμίζει με μπλε, γκρι καφέ, πήρα την απόφαση. Θύμωσα με τον εαυτό μου που είχε δώσει χωρίς σκέψη όλα τα χρωματιστά ρούχα, δεν κατάλαβα γιατί επιβάλω σε ένα μικρό αγόρι μια τέτοια μουντίλα και ένα τόσο συγκεκριμένο περιεχόμενο στα λογότυπα. Από τότε όλα φιλτράρονται αλλιώς στο μυαλό μου».

– Δεν υπάρχει τίποτα σχετικό στην Ελλάδα; Κάποια κίνηση ή οργάνωση για τα έμφυλα στερεότυπα;

Συμμετέχοντας παλαιότερα σε μια παράσταση για την έμφυλη βία, είχα αναζητήσει και ανακαλύψει οργανώσεις (και σελίδες στα social media) που ασχολούνται με ζητήματα φύλου και ισότητας, με την ενδυνάμωση ή την προστασία γυναικών κτλ. Πιο κοντά σε αυτό που σκεφτόμουν εγώ, ήταν η σελίδα «Όλα τα παιχνίδια για όλα τα παιδιά» της κ. Δήμητρας Κογκίδου, Καθηγήτριας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Διάβασα άρθρα της και συνεντεύξεις και ήταν το έναυσμά μου για να επιχειρήσω τη δημιουργία της δικής μου σελίδας.

Στόχος μου ήταν να δημιουργηθεί μια ομάδα που να απευθύνεται κυρίως σε γονείς για να παρατηρούμε και να σημειώνουμε παρέα τα στερεότυπα που ασυνείδητα είναι ριζωμένα μέσα μας. Να εντοπίζουμε αυτά που μας προβληματίζουν ή μας εξοργίζουν και θέλουμε να τα μοιραστούμε με άλλους.

Δεν είμαι επιστήμονας, ούτε έχω σπουδάσει (προς το παρόν – ποτέ δεν ξέρεις!) κάτι ανάλογο, γι’ αυτό και στόχος μου είναι να επισημαίνουμε τα «απλά», τα «καθημερινά», αυτά που μπορούμε να αλλάξουμε πιο άμεσα και εύκολα. Ας πάρουμε, για παράδειγμα, μια οικογένεια που έχει μόνο έναν γιο. Υπάρχει βιβλίο με ηρωίδα στη βιβλιοθήκη του; Έχει δει ποτέ ταινία που να πρωταγωνιστεί κορίτσι; Mπαίνοντας μέσα στο δωμάτιο του παιδιού μας γίνεται αμέσως αντιληπτό το φύλο του; Τι παιχνίδια διαλέγουμε να του/της αγοράσουμε;

– Πώς αντέδρασε το κοινό στην σελίδα σου; Παρατηρώ ότι συχνά σου στέλνουν εικόνες ή περιστατικά για να τα δημοσιεύσεις.

Η ανταπόκριση ήταν άμεση και συγκινητική! Η αγαπημένη μου αντίδραση είναι το «Α! Δεν το είχα σκεφτεί αυτό!» – νομίζω αυτός ήταν ο κύριος στόχος μου. Να διακρίνουμε αυτά που είναι δίπλα μας και μας ξεφεύγουν, να αλλάξουμε τα «κιάλια» με τα οποία βλέπουμε πολλά πράγματα. Πράγματι, πολλοί μου στέλνουν μηνύματα με δικές τους εμπειρίες και ανακαλύψεις, άλλα για να τα δημοσιεύσω και άλλα απλώς για να τα μοιραστούν επειδή ο περίγυρός τους δεν μπορεί να τα συμμεριστεί. Χάρηκα πολύ που μου ζήτησαν υλικό από τη σελίδα καθηγήτριες/ές και μεταπτυχιακές φοιτήτριες για να το χρησιμοποιήσουν σε μαθήματα και παρουσιάσεις τους.

– Έχει βγει και κάτι πρακτικό μέσα από αυτή την αλληλεπίδραση; Κάποια δράση για παράδειγμα.

Μέσα από τη σελίδα του Παρατηρητηρίου έχω κάνει νέες διαδικτυακές φιλίες, οι οποίες έγιναν η αφορμή να συμμετέχω ως guest σε μια παράσταση μιλώντας για το θέμα των στερεοτύπων, να κάνω σε ένα αγαπημένο μου βιβλιοπωλείο θεατρικό παιχνίδι πάνω σε ένα σχετικό βιβλίο, να οργανώσουμε μία δράση για τα έμφυλα στερεότυπα σε ένα δημοτικό σχολείο. Άλλη πρόταση ήταν να συντάξουμε μια επιστολή προς τα μεγάλα καταστήματα παιχνιδιών, ώστε να σταματήσει αυτός ο διαχωρισμός στους ορόφους και στα παιχνίδια με βάση το φύλο. Ιδέες και όρεξη φαίνεται να υπάρχουν!

– Τη σελίδα την ακολουθούν γυναίκες και άντρες;

Oι ακόλουθοι της σελίδας είναι κυρίως γυναίκες, γι’ αυτό και χαίρομαι ιδιαιτέρως όταν μου στέλνει κάποιος άντρας κάτι σχετικό με έμφυλα στερεότυπα που παρατήρησε. Θα ήθελα να είναι περισσότεροι οι άντρες, γιατί και αυτό κάτι δείχνει. Με βάση όσες και όσους έχω μιλήσει μέσω της σελίδας, θα έλεγα ότι η σειρά ενδιαφέροντος είναι κάπως έτσι: γονείς που έχουν μόνο κορίτσια, γονείς που έχουν ένα αγόρι και ένα κορίτσι, γονείς που έχουν μόνο ένα αγόρι αλλά είναι πιο ευαισθητοποιημένοι ή το αγόρι έχει κάτι που διαταράσσει την «κανονικότητα» (από το ότι έχει μακριά μαλλιά έως το ότι «τολμάει» να μην θέλει να παίξει μπάσκετ και ποδόσφαιρο).

– Πού έχεις παρατηρήσει ότι είναι πιο έντονα τα έμφυλα στερεότυπα;

Τα έμφυλα στερεότυπα υπάρχουν παντού, από την ώρα που γεννιόμαστε, όταν έξω από το δωμάτιο του μαιευτηρίου στέκεται ένα μπλε ή ένα ροζ μπαλόνι. Από τα επίθετα με τα οποία χαρακτηρίζουμε ένα μωρό, από τη συμπεριφορά που ασυνείδητα επιβάλλουμε στο μωρό να έχει.

Αν μπούμε σε ένα κατάστημα παιχνιδιών μπορούμε να δούμε όλα τα στερεότυπα που κυριαρχούν στην κοινωνία μας. Ποιο φύλο είναι προορισμένο για επιστήμονας, εξερευνητής, μηχανικός, οδηγός. Ποιο φύλο ασχολείται πιο πολύ με τις οικιακές εργασίες και με τις τέχνες. Ποιο φύλο αφορούν τα αθλητικά, η δράση, η περιπέτεια και ποιο φύλο πρέπει να ασχοληθεί με την ομορφιά και την περιποίηση. Μπορώ να αναφέρω πολλά παραδείγματα στερεοτύπων στην ενήλικη ζωή μας, αλλά αν είναι να ξεκινήσουμε από κάπου, νομίζω πως πρέπει να ξεκινήσουμε από εκεί, από το «παιχνιδάδικο», από τις παιδικές διαφημίσεις, από τη ρίζα, ώστε στο μέλλον να φυτρώσουν γερά και υγιή λουλούδια.

– Τι συμβαίνει με τα έμφυλα στερεότυπα στον αθλητισμό;

Είναι ένας τομέας που με πληγώνει, ίσως επειδή μικρή ασχολούμουν πολύ με τον αθλητισμό. Είναι φοβερό να κατηγοριοποιούνται τα αθλήματα και την ώρα της γυμναστικής –ειδικά στις μικρές τάξεις του δημοτικού– τα αγόρια να παίζουν ποδόσφαιρο και τα κορίτσια μήλα.

Τον Σεπτέμβριο έχει καθιερωθεί πλέον η Πανελλήνια Ημέρα Σχολικού Αθλητισμού. Κανονικά στόχος της ημέρας είναι μέσα από διάφορες δραστηριότητες να αναδειχθούν τα οφέλη της σωματικής άσκησης, της φυσικής δραστηριότητας και να γνωρίσουν τα παιδιά διάφορα αθλήματα. Λοιπόν, αυτό που συμβαίνει συνήθως είναι ότι πάνε τα παιδιά σε ένα αθλητικό κέντρο, τα χωρίζουν αμέσως και παίζουν τα αγόρια ποδόσφαιρο και τα κορίτσια κάνουν ζούμπα ή κάτι ανάλογο!

Στο σχολείο της κόρης μου συνεννοηθήκαμε οι γονείς με τις δασκάλες και ζητήσαμε τη δεύτερη χρονιά να μη γίνει διαχωρισμός με βάση το φύλο. Έτσι, υπήρξαν και κορίτσια που έπαιξαν ποδόσφαιρο και αγόρια που έκαναν χορό! Σε άλλο αθλητικό κέντρο, στην ίδια παράκληση, μας ειρωνεύτηκαν. Πώς θα τολμούσε να πει ένα αγόρι ότι θέλει να δοκιμάσει χορό; Έμαθα για ένα αγόρι που έκανε μπαλέτο και στους συμμαθητές του έλεγε ότι πάει καράτε.

Παρακολουθώ στο Instagram λογαριασμούς από Ελλάδα και εξωτερικό που ασχολούνται αποκλειστικά με τον γυναικείο αθλητισμό και έχω μείνει άφωνη με τα όσα έχω μάθει. Πόσες γυναικείες ομάδες υπάρχουν, πόσες σπουδαίες αθλήτριες, τι κατορθώματα έχουν κάνει και τι έχουν διεκδικήσει για να υπερασπιστούν το φύλο τους. Εικόνες ομαδικότητας ακόμη και οπαδικότητας, που δεν έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε. Και σκέφτομαι, γιατί στις ειδήσεις, την ώρα των αθλητικών, να μην υπάρχει πάντα και μια είδηση από τον γυναικείο αθλητισμό;

– Ποιο ήταν το πιο συγκλονιστικό μήνυμα που έχεις λάβει στη σελίδα σου;

Ήταν ένα από τα πρώτα μηνύματα που έλαβα. Αφορούσε μια δασκάλα που έγραφε πίσω από τα τεστ μαθηματικών των κοριτσιών «Δεν πειράζει που δεν τα πήγες καλά, τα μαθηματικά είναι για αγόρια».

– Τι προσπαθείς να κάνεις εσύ στην καθημερινότητά σου με τα παιδιά σου για να αλλάξεις τα έμφυλα στερεότυπα;

Της κόρη μου, που είναι 8 χρονών, της εξηγώ πλέον ότι δεν θα έπρεπε να υπάρχουν διαχωρισμοί ανάμεσα στα αγόρια και τα κορίτσια, προσπαθώντας να της δείχνω και καθημερινά παραδείγματα.

Έχω κάνει κι εγώ και ο πατέρας της μπροστά της συζήτηση με πωλήτρια σε κατάστημα, η οποία ρώτησε αν το δώρο που θέλαμε είναι «για αγόρι ή για κορίτσι», και είδα ότι είχε επίδραση πάνω της. Άλλη φορά με τον πατέρα της σχολίασαν τα φυλλάδια εργασιών της, στα οποία πάντα η μαμά καθαρίζει ή μαγειρεύει και έγραψαν δίπλα στην άσκηση «Κι ο μπαμπάς μαγειρεύει!» Η δασκάλα της απάντησε «Έχεις δίκιο».

Φροντίζω να υπάρχουν όλων των ειδών τα παιχνίδια στο δωμάτιο των παιδιών και έχω εμπλουτίσει τη βιβλιοθήκη τους με υπέροχα βιβλία που γράφονται πλέον για τα έμφυλα στερεότυπα. Ο γιος μου, που είναι 3,5 ετών, μπορεί να κάνει αυτό που θέλει στο παιχνίδι, όπως το να βάψει τα νύχια του μαζί με την αδερφή του ή να ντυθεί κι αυτός νεράιδα. Επίσης, του φοράω μπλουζάκια με λουλούδια, μπλουζάκια πουά, που γράφουν πάνω smile ή love και τον κοιτάζω και αναρωτιέμαι γιατί αποκλείουμε τα αγόρια από αυτές τις λέξεις. Ξέρω ότι όσο μεγαλώνει, δεν θα είναι τόσο εύκολο, αλλά ένα βήμα τη φορά!

– Έχει αλλάξει κάτι τα τελευταία χρόνια όσον αφορά τα έμφυλα στερεότυπα, π.χ. στο σχολείο;

Δεν έχει αλλάξει κάτι επίσημα και μαζικά. Αυτό επαφίεται στον/στην εκάστοτε διευθυντή/τρια του σχολείου και σε κάθε εκπαιδευτικό. Όπως (χρησιμοποιώ εδώ παραδείγματα που έφτασαν στη σελίδα μου) η δασκάλα που έστειλε στους γονείς μήνυμα ότι θα χρησιμοποιήσουν ροζ τετράδιο όλοι οι μαθητές, γιατί όλα τα χρώματα είναι για όλα τα παιδιά. Ή όπως ένα νηπιαγωγείο στον Χολαργό, που πραγματοποίησε το πρόγραμμα STEM4Equality που συνδυάζει τη ρομποτική stem με μια ειδική βιωματική εκπαίδευση για μικρά παιδιά, με απώτερο στόχο τη συμβολή στην εξάλειψη των έμφυλων στερεοτύπων, και στο πλαίσιο αυτό κάλεσαν γυναίκες επιστήμονες να τους μιλήσουν για τη δουλειά τους.

Κατά τα άλλα, έμαθα για μία καθηγήτρια γυμνασίου σε πειραματικό σχολείο, που είπε σε μαθήτρια να μην ντύνεται προκλητικά γιατί αναστατώνονται τα αγόρια, και έμαθα από μία θεατρόλογο που πάντα αφιερώνει ένα μάθημά της στα έμφυλα στερεότυπα, ότι δέχτηκε παράπονα από τους γονείς γιατί «θέλει να επηρεάσει τον χαρακτήρα και τις πεποιθήσεις των παιδιών» – δέχτηκε μέχρι και απειλές!

– Πώς θα αντιμετωπίσεις τον γιο σου, αν παρόλο που μεγάλωσε μέσα σε ένα κλίμα που υπάρχει ευαισθησία ως προς τα έμφυλα στερεότυπα, θελήσει να ακολουθήσει την πεπατημένη, π.χ. να επιλέγει χρώματα ή αθλήματα που θεωρούνται αγορίστικα;

Είμαι σίγουρη πως αυτό θα γίνει γρήγορα. Απλώς ελπίζω ότι τα σποράκια που ρίχνουμε τώρα ως γονείς, κάποια στιγμή θα αποδώσουν καρπούς.

– Περίγραψέ μου με μία εικόνα τον κόσμο που ονειρεύεσαι χωρίς έμφυλα στερεότυπα. Τον θεωρείς ουτοπικό αυτόν τον κόσμο;

Είναι ένας κόσμος που δεινόσαυροι και μονόκεροι συνυπάρχουν στα τετράδια, στα παγούρια, στα επιτραπέζια, στα ρούχα. Ένας κόσμος που τα παιχνίδια, τα χρώματα, τα ρούχα, τα χόμπι, τα συναισθήματα, οι οικιακές εργασίες, τα επαγγέλματα, οι προοπτικές ανέλιξης, οι μισθοί, οι ίσες ευκαιρίες και τόσα άλλα, δεν διαχωρίζονται με βάση το φύλο. Μια κοινωνία που η αποδοχή της διαφορετικότητας του άλλου είναι κάτι το αυτονόητο. Μου φαίνεται ουτοπικό, αλλά ας συνεχίσουμε να κερδίζουμε έδαφος!

Ευχαριστούμε πολύ τη Ζακλίν Πολενάκη για την παραχώρηση των εικονογραφήσεών της.