ΠΟΤΕ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΕΙ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΑΝΑΠΤΥΞΙΟΛΟΓΟΣ;

Επειδή όλοι οι γονείς (ειδικά οι νέοι) μπορεί να έχουν ανησυχίες σχετικά με τη φυσιολογική ανάπτυξη του παιδιού τους, είναι σημαντικό να γνωρίζουν τα πρώτα σημάδια που ενδεχομένως υποδεικνύουν την ανάγκη πρώιμης παρέμβασης από έναν ειδικό. Πότε πρέπει να δει ένα μωρό ή ένα νήπιο αναπτυξιολόγος;

Ας ξεκινήσουμε από το εξής: Όλα τα συμπτώματα που υπάρχουν σε ένα μη υγιές παιδί μπορούν, τουλάχιστον για κάποιο χρονικό διάστημα και με μικρότερη σοβαρότητα, να εκδηλωθούν και σε ένα απολύτως φυσιολογικό ή για να το πούμε καλύτερα, τυπικό παιδί.

Ακριβώς όπως οι ενήλικες, έτσι και όλα τα τυπικά παιδιά, έχουν άλυτα ασυνείδητα προβλήματα και χρησιμοποιούν παρόμοιες αντιδράσεις με τα παιδιά με ενδείξεις ψυχοπαθολογίας, οπότε η παρουσία ενός ή περισσότερων συμπτωμάτων δεν είναι σίγουρος δείκτης παθολογίας.

Πώς μπορούμε να ορίσουμε τι είναι φυσιολογικό σε ένα παιδί;

Είναι πολύ δύσκολο να ορίσουμε τι είναι φυσιολογικό σε ένα παιδί και υπάρχουν πολλά παράδοξα στον τομέα της παιδο- και νευροψυχιατρικής.

Εν τω μεταξύ, η παρατήρηση ή όχι ψυχολογικών προβλημάτων σε ένα παιδί εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ευαισθησία, την εμπειρία και τις ικανότητες, γνωστικές και ψυχοσυναισθηματικές, του παρατηρητή.

Μερικοί παρατηρητές έχουν σημαντική δυσκολία να παρατηρήσουν αναμφίβολα παθολογικά στοιχεία. Άλλοι, αντίθετα, κρίνουν συμπεριφορές που είναι πολύ κοντά στον κανόνα, αν όχι απόλυτα φυσιολογικές, τονίζοντας (αρκετές φορές λανθασμένα) ότι απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή.

Ως συνέπεια αυτού, τα παιδιά κρίνονται φυσιολογικά ή διαταραγμένα με βάση την αντίληψη των ενηλίκων που τα παρατηρούν και σχετίζονται μαζί τους.

iStock

Τα παιδιά είναι εξ ορισμού εξελισσόμενα όντα

Αυτό σημαίνει ότι κάθε παιδί παρουσιάζει, σε διάφορα στάδια ανάπτυξης, διάφορες αλλαγές και βιώνει στιγμές κρίσης. Επομένως, κατά τη διάρκεια της ζωής του μπορεί να υπάρχουν συμπτώματα και διαταραχές που εξαφανίζονται σε μεταγενέστερο στάδιο ή αντικαθίστανται από άλλα.

Το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται το κάθε παιδί και τα άτομα με τα οποία έχει σχέση, μπορεί να προκαλέσουν την εμφάνιση συμπεριφορών και συμπτωμάτων που μπορεί να μας ανησυχήσουν ή και όχι.

Γι' αυτό είναι σημαντικό, αν όχι απαραίτητο, να λαμβάνονται υπόψιν όλα όσα αφορούν το παιδί πριν προβούμε σε οποιαδήποτε διάγνωση (που ζει, με ποιον, το ιστορικό των γονέων, το σχολείο, τα αδέλφια κ.λπ.).

Πώς μπορούμε να ξεχωρίσουμε ένα παιδί με προβλήματα από ένα υγιές παιδί;

Αυτή η διάκριση μπορεί να γίνει μόνο λαμβάνοντας υπόψη ορισμένες παραμέτρους:

• Την ποσότητα και την ποικιλία των συμπτωμάτων. Τα φυσιολογικά παιδιά έχουν λίγα συμπτώματα που σηματοδοτούν δυσφορία, τα διαταραγμένα παιδιά έχουν πολλά και πολύ διαφορετικά.
• Την ποιότητα των συμπτωμάτων που παρουσιάζονται. Υπάρχουν μερικά πολύ συχνά συμπτώματα, ενώ άλλα είναι πιο σπάνια. Επομένως, η παρουσία πολλαπλών σπάνιων συμπτωμάτων υποδηλώνει παθολογία στο παιδί.
• Την ηλικία του ανηλίκου. Υπάρχουν ηλικίες κατά τις οποίες ορισμένες συμπεριφορές, για παράδειγμα τραυλισμός, φόβοι, ενούρηση ή εγκόπριση, είναι μέχρι έναν βαθμό αναμενόμενα και δικαιολογημένα (όσο ακόμα είναι αναμενόμενο να μην έχει αναπτυχθεί νευρολογικά το παιδί).

Κάθε παιδί ακολουθεί, όπως είπαμε ξανά, τη δική του προσωπική ανάπτυξη, και ως εκ τούτου μπορεί ορισμένες φάσεις, όπως η ομιλία ή το περπάτημα, να φτάνουν νωρίτερα ή αργότερα από το μέσο όρο, χωρίς να αποτελούν μακροπρόθεσμο αναπτυξιακό πρόβλημα.

Σε άλλες περιπτώσεις, ωστόσο, η αποτυχία επίτευξης ορισμένων δεξιοτήτων μπορεί να είναι ένα προειδοποιητικό σημάδι ότι κάτι πρέπει να διερευνηθεί περαιτέρω με έναν αναπτυξιολόγο και ψυχίατρο.

iStock

Τα προειδοποιητικά σημάδια ανά ηλικία

3 μηνών

• Δεν φαίνεται να ανταποκρίνεται σε έντονα ηχητικά ερεθίσματα.
• Δεν ακολουθεί αντικείμενα με το βλέμμα του.
• Δεν βάζει αντικείμενα στο στόμα του στους 4 μήνες.
• Δεν χαμογελάει κατευθυνόμενα (σε ανθρώπους).

4 έως 7 μηνών

• Παρουσιάζει μυϊκή υπερτονία ή δυσκαμψία.
• Δείχνει υποτονικό σαν κουρέλι κούκλα.
• Το κεφάλι του πέφτει προς τα πίσω όταν τον τραβούν σε καθιστή θέση.
• Πιάνει αντικείμενα με το ένα χέρι ή γενικά με το ένα χέρι.
• Δεν δείχνει στοργή για τα άτομα που το φροντίζουν.
• Δεν χαμογελάει αυθόρμητα στους 5 μήνες.
• Δεν μπορεί να καθίσει με υποστήριξη στους 6 μήνες.
• Δεν προσπαθεί ενεργά να πιάσει αντικείμενα από 6 μηνών.
• Δεν έχει βαβούρα στους 8 μήνες (ακατάληπτους ήχους σαν ομιλία).

8 έως 12 μηνών

• Σέρνει ένα μέρος του σώματος όταν σέρνεται.
• Δεν μπορεί να σταθεί υποστηριζόμενο.
• Δεν αναζητά αντικείμενα που του κρύβονται, ενώ κοιτάζει.
• Δεν λέει καμία συλλαβή.
• Δεν μαθαίνει τη νοηματική γλώσσα, πράγμα που πιο αναλυτικά σημαίνει ότι δεν εκτελεί τις 5 παρακάτω πράξεις:

1. Κρατά το αντικείμενο προς τον ενήλικα, του οποίου την προσοχή θέλει να τραβήξει.
2. Αφήνει ένα αντικείμενο στα χέρια ενός ενήλικα.
3. Δείχνει με το χέρι τεντωμένο ή/και με τον δείκτη του προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση, κοιτάζοντας εναλλάξ το αντικείμενο και τον ενήλικα.
4. Δείχνει με κάποιες χειρονομίες όπως «γεια σου», «έφυγε» κ.λπ. για να επικοινωνεί πραγματικές καταστάσεις.
5. Υποδεικνύει αντικείμενα ή εικόνες.

24 έως 30 μηνών

• Απουσία ή μειωμένη παρουσία συμβολικού παιχνιδιού (π.χ. παίζοντας προσποίηση…).
• Μειωμένο λεξιλόγιο (λιγότερες από 20 λέξεις στους 18 μήνες, λιγότερες από 50 λέξεις στους 24 μήνες).
• Καθυστέρηση στο συνδυασμό χειρονομιών-λέξεων (π.χ.: το παιδί λέει μια άλλη λέξη ενώ δείχνει την μπάλα).
• Καθυστέρηση στην κατανόηση των εντολών που δίνονται στο παιδί (π.χ.: στέκεστε στην κουζίνα και ζητάτε από το παιδί να πάει και να πάρει σαπούνι στο μπάνιο).
• Επιμονή σε ακατανόητες λεκτικές εκφράσεις.

Προτού αποφασίσετε να απευθυνθείτε σε ειδικό...

Φυσικά, το κάθε παιδί αναπτύσσεται με τους δικούς του ρυθμούς, στον δικό του χρόνο και ορισμένες αποκλίσεις μπορεί καν να μην αξιολογηθούν από τους ειδικούς. Γι' αυτό καλό είναι να μην συγκρίνετε επίμονα το δικό σας παιδί με τα άλλα, αν δεν βλέπετε αξιοσημείωτες διαφορές.

Για παράδειγμα, για τα πρόωρα παιδιά ισχύουν διαφορετικοί χρόνοι, σύμφωνα με τη διορθωμένη ηλικία (την ηλικία που θα είχε το παιδί αν είχε γεννηθεί τελειόμηνο) και τις οδηγίες που έχουν οι γονείς από τον γιατρό που το παρακολουθεί.

Αν με βάση τα παραπάνω, παρατηρείτε ότι η ανάπτυξή του είναι σημαντικά πίσω από τους συνομήλικούς του, έχετε ήδη ξεπεράσει ένα σημαντικό εμπόδιο που πολλοί γονείς αποτυγχάνουν να αντιμετωπίσουν: να δείτε καθαρά και χωρίς φόβο πως το παιδί σας και εσείς χρειάζεστε τη βοήθεια ειδικού.

Η Σουζάνα Παπαφάγου είναι κλινική αναπτυξιακή ψυχολόγος, ψυχοθεραπεύτρια, ομαδική αναλύτρια και οικογενειακή θεραπεύτρια.