ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΒΟΗΘΕΙΑ

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει θύματα, δημιουργεί πρόσφυγες και επαναφέρει τον φόβο ενός Τρίτου Παγκοσμίου Πολέμου. Τι κοινό έχουν οι άνθρωποι που υφίστανται τις συνέπειες εχθροπραξιών; Τι χρειάζονται οι άμαχοι στις εμπόλεμες ζώνες; Και τι ρόλο μπορεί να διαδραματίσει μια ανθρωπιστική αποστολή πέρα από το προφανές; Μια συζήτηση με τον Άγη Τερζίδη, από την οργάνωση Γιατροί του Κόσμου.

«Είναι σαν να βλέπω την επόμενη μέρα στην Ουκρανία. Οι καθημερινοί άνθρωποι, ανάλογα με το ποιες δυνάμεις θα έχουν επικρατήσει, συνεχίζουν να βιώνουν ένα είδος βίας και μετά το τέλος του πολέμου. Έχουμε δει παιδιά να τρομοκρατούνται στη θέα ενός ένστολου, κορίτσια να φοβούνται να πάνε στις τουαλέτες για να μην πέσουν θύματα βιασμού». Μου μιλάει ο παιδίατρος Άγης Τερζίδης, γενικός γραμματέας και ιατρικός συντονιστής της οργάνωσης Γιατροί του Κόσμου.

Ενώ συζητάμε, στο ισόγειο της οδού Σαπφούς 12, δίπλα από το Ανοιχτό Πολυϊατρείο των Γιατρών του Κόσμου, οι συνεργάτες του συγκεντρώνουν προμήθειες με τρόφιμα μακράς διαρκείας και ιατροφαρμακευτικό υλικό για να υποστηρίξουν τον άμαχο πληθυσμό στην Ουκρανία. Οι κινητές ιατρικές μονάδες τους κατευθύνονται ήδη προς το Siret, στα σύνορα της Ουκρανίας με τη Ρουμανία.

«Κάθε πόλεμος έχει την ίδια εικόνα», προσθέτει ο Άγης Τερζίδης. «Εγώ, λόγω της ειδικότητας του παιδιάτρου δεν πάω στο πεδίο την πρώτη στιγμή. Πηγαίνω μετά από λίγο και βλέπω ανθρώπους φτωχοποιημένους, διαλυμένους, απελπισμένους, χωρίς ελπίδα για την επόμενη μέρα και με μειωμένη πρόσβαση στο σύστημα περίθαλψης. Οι άνθρωποι του πολέμου ή των καταστροφών σωματοποιούν το άγχος και το φόβο. Γι’ αυτό μιλάμε για τη σημασία της λευκής μπλούζας, δηλαδή της παρουσίας των υγειονομικών. Οι άνθρωποι αισθάνονται ασφάλεια όταν βλέπουν το βανάκι των Γιατρών του Κόσμου να τους πλησιάζει. Αρχίζουν να πιστεύουν πως κάτι θα γίνει. Αποκτούν ελπίδα και νιώθουν πως δεν είναι πια μόνοι».

Ο πόλεμος στην Ουκρανία και η ανθρωπιστική κρίση

Όσοι ζουν έναν πόλεμο βιώνουν την κατάλυση του κοινωνικού ιστού. Η εισβολή στην Ουκρανία φέρνει στην επιφάνεια την πολλαπλότητα των σχέσεων με το παρελθόν. Για μια ακόμη φορά φαίνεται με τον πιο σκληρό τρόπο ότι τα θραύσματα του παρελθόντος μορφοποιούνται ανάλογα με τους δαίμονες του παρόντος.

Η καθημερινότητα μετασχηματίστηκε μέσα σε μια ημέρα για τους πολίτες μιας ολόκληρης χώρας. Κάποιοι έχουν ξυπνήσει ξαφνικά μέσα στον πόλεμοι και άλλοι ζουν με την απειλή του. Τον ήχο μιας ρουκέτας διαδέχεται ο εκκωφαντικός ήχος της έκρηξης, σπίτια γκρεμίζονται, περιουσίες θρυμματίζονται, άνθρωποι πεθαίνουν ή αναγκάζονται να γίνουν πρόσφυγες.

Γιατροί του Κόσμου ©Felix Hoyo

Έχοντας συμμετάσχει σε ανθρωπιστικές αποστολές σε διάφορα σημεία του χάρτη, από την Υποσαχάρια Αφρική μέχρι το Κόσοβο και το Ιράκ, ο Άγης Τερζίδης έχει δει με τα μάτια του τις συνέπειες όλων αυτών, τη διάλυση των υποδομών, την καταστροφή των νοσοκομείων. «Μια αποστολή με διάρκεια, μετά τον πρώτο ή δεύτερο μήνα της καταστροφής σε μια περιοχή που έχει πληγεί, έχει εξαιρετική σημασία», τονίζει. «Δεν μπορείς να ξεκινήσεις μια αποστολή και ξαφνικά να εγκαταλείψεις τον πληθυσμό. Γι’ αυτό και οι Γιατροί του Κόσμου έχουμε μια σταθερή και συνεχή παρουσία σε πολλά σημεία. Στην Ουκρανία είμαστε –ως διεθνές δίκτυο– από το 2014. Το ίδιο στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν, στην Αϊτή».

Τα παιδιά του πολέμου

Όπως εξηγεί, τα παιδιά του πολέμου έχουν κοινά χαρακτηριστικά: «Έχουν υποστεί σοκ, ζουν σε περιβάλλον καταστροφής, έχουν ενδεχομένως χάσει γονείς. Νιώθουν τη βία από τη στιγμή που αρχίζουν να βιώνουν τον ίδιο τους τον εαυτό μέχρι που γίνονται έφηβοι και νέοι. Βλέπουμε παιδιά που έχουν τρομακτικό άγχος και τρομάζουν πολύ εύκολα, που έχουν ανασφάλειες, που έχουν νυχτερινή ενούρηση».

Γιατροί του Κόσμου

Σε τέτοιες περιπτώσεις, το να στήσεις ένα παιδιατρικό ιατρείο και να παρέχεις τα αυτονόητα δεν είναι πολυτέλεια, αλλά προτεραιότητα. «Κάναμε μια έρευνα και διαπιστώσαμε πως πολλά παιδιά σε ηλικία πέντε ετών δεν είχαν δει ποτέ γιατρό», επισημαίνει ο Άγης Τερζίδης. «Την πρώτη φορά που βλέπουν γιατρό είτε είναι έκπληκτα είτε φοβούνται. Κάποια παιδιά βάζουν τα καλά τους για να πάνε, άλλα καταρρέουν από το φόβο. Βλέπουμε παιδιά με χρόνια καρδιολογικά νοσήματα που παραμελούνται. Άρα, το να παρέχεις εκεί μια εξειδικευμένη υπηρεσία σε μια σύντομη μεταπολεμική περίοδο, είναι εξαιρετικά σημαντικό».

Καμιά διάκριση στην ανθρωπιστική βοήθεια

Στην Ουκρανία, από το 2014, χιλιάδες άνθρωποι δεν έχουν ισότιμη πρόσβαση στο σύστημα υγείας. Οι Γιατροί του Κόσμου δραστηριοποιούνται στην ευρύτερη περιοχή ήδη από τη δεκαετία του 1990 και γνωρίζουν τις ανάγκες της τοπικής κοινότητας για υποστήριξη. Το ερώτημα που προκύπτει είναι πώς μια ανθρωπιστική αποστολή μπορεί να εξασφαλίσει την πρόσβαση όλων στην κινητή ιατρική της μονάδα σε περιοχές συγκρούσεων, όπου ο πόλεμος παραβιάζει καθημερινά όλα τα στοιχεία ατομικής και συλλογικής ζωής.

Γιατροί του Κόσμου

«Η προτεραιότητας μας είναι να επικοινωνήσουμε πως είμαστε μια ανεξάρτητη οργάνωση που βρίσκεται εκεί για όλους», λέει ο Άγης Τερζίδης. «Αυτό σημαίνει πως θα χρειαστεί να βγεις από το ιατρείο για να συναντήσεις τους αρχηγούς κοινοτήτων ή μειονοτήτων και να τους πείσεις γι’ αυτό, όπως είχαμε κάνει στο Κόσοβο. Υπάρχει η τάση από την ομάδα που κυριαρχεί να σου απαγορεύει την περίθαλψη σε όλους. Τυχαίνει να περνούν από το ιατρείο με τα όπλα και να σου λένε “Αυτόν θα δεις”. Για παράδειγμα, αν πάμε τώρα και κάνουμε ένα ιατρείο στη Μαριούπολη, ενώ είναι υπό ρωσική κατοχή, πόσο εύκολα θα έρχονται οι Ουκρανοί; Θέλει δουλειά για να πείσεις τις αρχές πως εσύ είσαι εκεί για όλους. Έπειτα, πρέπει να κάνεις και τους ασθενείς να νιώσουν ασφαλείς».

Πολυϊατρεία και όχι γκέτο

«Στους Γιατρούς του Κόσμου εφαρμόζουμε στην πράξη το “δεν κάνουμε διακρίσεις στην ανθρωπιστική βοήθεια”», τονίζει. «Κάθε πολυϊατρείο μας ονομάζεται Ανοιχτό Πολυϊατρείο και μπορεί να πάει οποιοσδήποτε δεν εξυπηρετείται από το σύστημα υγείας της χώρας στην οποία βρίσκεται. Στα ιατρεία μας έρχονται άνθρωποι που δεν μπορούν να εξυπηρετηθούν για τα χρόνια νοσήματα που έχουν, καρδιοπαθείς, ζαχαροδιαβητικοί, ηλικιωμένοι που δεν μπορούν να προσεγγίσουν εύκολα ένα σύστημα υγείας διαλυμένο και φυσικά γυναίκες σε αναπαραγωγική ηλικία, έγκυες, νέες μητέρες και παιδιά. Το ζήτημα για αυτές τις κατηγορίες δεν είναι να εξυπηρετηθούν μόνο όταν συμβαίνει κάτι επείγον. Είναι εξαιρετικά σημαντική η τακτική παιδιατρική παρακολούθηση, ο εμβολιασμός, οι οδηγίες για τη διατροφή. Έχει τεράστια σημασία η έγκαιρη παρέμβαση και πρόληψη. Ο σκοπός είναι να πας κάπου και να στήσεις μια παρέμβαση με συνέχεια και συνέπεια».

Γιατροί του Κόσμου © Evgeniy Maloletka

Για όλα αυτά, είναι πολύτιμη η στήριξη του κόσμου. «Αξίζει να ενισχύουμε ως πολίτες μεγάλες οργανώσεις όπως οι Γιατροί του Κόσμου, που έχουν αποδείξει πως μπορούν να έχουν συνεχή παρουσία σε τέτοιες περιοχές και δυνατότητα να αναπτύξουν δράση άμεσα, που λειτουργούν και παρεμβαίνουν με αξιόπιστο τρόπο», προσθέτει ο Άγης Τερζίδης.

Ως γενικός γραμματέας των Γιατρών του Κόσμου τάσσεται επίσης υπέρ των μη γκετοποιημένων υπηρεσιών υγείας στους καταυλισμούς προσφύγων. «Δεν πρέπει να έχουμε γιατρούς για τους πρόσφυγες, αλλά να ενισχύσουμε το εθνικό σύστημα υγείας. Η πολιτική που ακολουθείται τώρα είναι “φτιάχνω γκέτο όπου σου προσφέρω τα πάντα, από γιατρό μέχρι εκκλησία”. Στους καταυλισμούς θα πρέπει να έχουμε κάποιες ειδικότητες που θα παραπέμπουν τους ανθρώπους εκτός γκέτο».

Η ανθρωπιστική βοήθεια σε ακαδημαϊκό επίπεδο

Ο Άγης Τερζίδης είναι εποπτεύων σπουδών στο πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών «Παγκόσμια Υγεία – Ιατρική των Καταστροφών», στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ, και από τους πρώτους που συμμετείχαν στο συντονισμό του. «Εκπαιδεύουμε ανθρώπους που θα κάνουν τη διαχείριση της κρίσης», εξηγεί. «Πριν από 13-14 χρόνια, ο Θεόφιλος Ρόζενμπεργκ, ιδρυτής των Γιατρών του Κόσμου και καθηγητής στην Ιατρική Σχολή της Αθήνας, έκανε αυτό που όλοι περιμέναμε να γίνει: ακαδημαϊκοποίησε τον ανθρωπιστικό χώρο, δημιούργησε δηλαδή ένα μεταπτυχιακό που θα εκπαίδευε γιατρούς και όχι μόνο.

»Στόχος είναι να θέτουμε τι θεωρητικές βάσεις για το πώς πρέπει να επιχειρεί κάποιος σε τέτοιες περιπτώσεις, να θέσουμε τις βασικές αρχές της ανθρωπιστικής δράσης, το ανθρωπιστικό δίκαιο. Έχουμε στελεχώσεις πολλές οργανώσεις με αποφοίτους μας. Αρκετοί δουλεύουν στους Γιατρούς του Κόσμου. Μέσα από τις διπλωματικές που διευθύνουμε παράγουμε και επιστημονικό έργο. Για παράδειγμα, έχουμε δώσει αρκετές για την Covid-19. Έτσι, υποστηρίζουμε ανθρωπιστικές οργανώσεις, υπουργεία και ταυτόχρονα στέλνουμε ανθρώπους στο πεδίο. Ακολουθούμε πρωτόκολλα. Εδώ και χρόνια το ανθρωπιστικό κίνημα έχει βάλει κανόνες και ακολουθούμε πρωτόκολλα. Στοχεύουμε στην άνοδο του επιπέδου στον ανθρωπιστικό χώρο».