ΕΦΗΒΙΚΗ ΒΙΑ: ΟΤΑΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΒΓΑΖΟΥΝ ΜΑΧΑΙΡΙΑ, ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΜΟΙΑΖΟΥΝ ΑΝΙΣΧΥΡΟΙ

Τα περιστατικά εφηβικής βίας μερικές φορές σοκάρουν με την ακρότητα και τη συχνότητά τους. Στην προσπάθειά μας να εντοπίσουμε τη ρίζα του προβλήματος και να αναζητήσουμε πιθανές λύσεις, μιλήσαμε με ειδικούς και καθηγητές.

Μία 14χρονη μαθήτρια που λαμβάνει απειλητικά μηνύματα πέφτει θύμα ξυλοδαρμού από μια ομάδα συμμαθητριών της, καθώς περπατάει στους δρόμους της γειτονιάς της, στη Γλυφάδα. Άλλη 14χρονη οδηγείται στην Αστυνομία στην Πάτρα, καθώς έχει επιτεθεί σε συνομήλική της, χτυπώντας τη στην κοιλιά, τα πλευρά και το πρόσωπο .

Μαθητής 16 ετών ξυλοκοπείται από 5 νεαρούς εξωσχολικούς έξω από το σχολείο του, το 18ο λύκειο Θεσσαλονίκης. Στο νοσοκομείο μεταφέρεται 17χρονος, ύστερα από επίθεση που δέχθηκε από εξωσχολικούς στην Αμαλιάδα.

Τα παραπάνω περιστατικά εφηβικής βίας είναι λίγα μόνο από όσα έχουν γίνει γνωστά κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών του 2024. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΑΣ, οι συλλήψεις ανηλίκων για πρόκληση σωματικών βλαβών διπλασιάστηκαν το πρώτο 8μηνο του 2024, αγγίζοντας τις 666, ενώ το πρώτο 8μηνο του 2023 ανέρχονταν σε 383.

Η Αστυνομία κάνει λόγο για κατακόρυφη αύξηση περιστατικών ανήλικης παραβατικότητας μέσα σε έναν μόλις χρόνο, καθώς το πρώτο 8μηνο του 2023 καταγράφηκαν 4.875 περιστατικά, ενώ το αντίστοιχο διάστημα φέτος 7.180 περιστατικά.

Καθημερινά περιστατικά βίας μέσα στο σχολείο

Γίνονται άραγε περισσότερες καταγγελίες ή έχουν πράγματι αυξηθεί τα περιστατικά; Στον πολύ στενό μου περίγυρο, δύο φίλες μού μιλάνε για τη βία που γνώρισαν τα παιδιά τους από συμμαθητές, περιστατικά που ποτέ δεν έφτασαν στην Αστυνομία, συνέβησαν μέσα στον χώρο του σχολείου και είμαι σίγουρη ότι πλέον οι περισσότεροι θα χαρακτηρίζαμε συνηθισμένα.

Ο 12χρονος Γιώργος εισπράττει ξαφνικά μια μπουνιά στην κοιλιά από μεγαλύτερο συμμαθητή του μέσα στο προαύλιο, λίγο προτού ξεκινήσει ο αγιασμός της πρώτης ημέρας του σχολείου, με τη δικαιολογία ότι «πείραξε» την αδελφή του. Εκείνος δεν αναφέρει τίποτε στους καθηγητές, αφού δεν ήξερε κανέναν.

Η 11χρονη Φαίδρα δέχεται «πειράγματα» από συμμαθητή της μέσα στο σχολείο, για παράδειγμα της τραβάει τα μαλλιά, τη σπρώχνει πίσω από τη σκάλα, πετά με δύναμη την κασετίνα της στο πάτωμα... μέχρι που μια μέρα αποφασίζει να κατεβάσει το παντελόνι της φόρμας της μπροστά σε όλους στην αυλή.

«Η Φαίδρα, που είχε μάθει στο καράτε και στο σπίτι ότι ποτέ δεν χτυπάμε, εκτός αν είμαστε σε άμυνα, τον πήγαινε ξανά και ξανά στη διευθύντρια και το θέμα λυνόταν προσωρινά με επιπλήξεις. Την ημέρα όμως που της κατέβασε το παντελόνι τον κυνήγησε σε όλο το σχολείο μέχρι που κατάφερε να τον στριμώξει στις τουαλέτες. Τον έσπρωξε πάνω από τη λεκάνη και πίεσε το κεφάλι του μέσα σε αυτή για ώρα, μέχρι να της υποσχεθεί πως δεν θα την ενοχλήσει ποτέ ξανά (αυτό πρέπει να το είχε δει σε κάποιο Karate Kid). Aμέσως μετά, βρέθηκαν και οι δύο στο γραφείο της διευθύντριας, που κάλεσε πλέον τους γονείς και των δύο», διηγείται η μητέρα της.

Τι κάνει το σχολείο;

Πταίσματα, ίσως πει κανείς. «Συμβαίνουν αυτά μεταξύ των παιδιών» ίσως πει κάποιος άλλος. Μήπως η έγκαιρη παρέμβαση του σχολείου με μια πιο αυστηρή ποινή, πέρα από τις επιπλήξεις, θα ήταν μια ικανοποιητική πρόληψη για χειρότερες μορφές βίας και παραβατικότητας, που μπορεί να οδηγήσουν σε μη αναστρέψιμα και τραγικά γεγονότα;

«Δεν έχει νόημα να είσαι πολύ αυστηρός, αλλά να ψάχνεις να βρεις το γιατί και φυσικά να επιβάλλεις μια ποινή, ώστε να περιορίσεις τις πιθανότητες να ξανασυμβεί», μου λέει ο Γρηγόρης Παλιεράκης, διευθυντής του 2ου Γυμνασίου Νέας Σμύρνης, που έχει χρειαστεί να παρέμβει πολλές φορές σε διαφορές μαθητών στη 12χρονη καριέρα του σε επιτελικές θέσεις.

Όταν ένα περιστατικό πέσει στην αντίληψή του, αξιοποιεί την Επιτροπή Διεπιστημονικής Υποστήριξης (Ε.Δ.Υ), έναν θεσμό του εκπαιδευτικού συστήματος με σκοπό τη διαγνωστική εκπαιδευτική αξιολόγηση και υποστήριξη των μαθητών, που συγκροτείται από τον Διευθυντή, τον Εκπαιδευτικό Ειδικής Αγωγής, τον Ψυχολόγο, τον Κοινωνικό Λειτουργό και το Γραμματέα της Επιτροπής. «Καλούμε τους μαθητές και ψάχνουμε να βρούμε τι έφταιξε, επικοινωνούμε με τους γονείς και κάνουμε ομαδικές ή ατομικές παρεμβάσεις, παράλληλα με την όποια ποινή», μου εξηγεί και γνωρίζω από προσωπική εμπειρία ότι αυτά συμβαίνουν στο συγκεκριμένο σχολείο.

Αρκούν όμως αυτές οι παρεμβάσεις; Μήπως τα περισσότερα περιστατικά συμβαίνουν εκτός σχολείου και, τελικά, γιατί η βία των εφήβων είναι πιο άγρια τώρα;

Διαφέρει η επιθετικότητα των νέων σήμερα;

«Οι έφηβοι, ιδίως τα αγόρια παλιότερα, είχαν τη δυνατότητα να εκτονώνουν αυτή την εντός φυσιολογικών πλαισίων επιθετικότητα μέσα σε κάποια όρια. Πιάνονταν στα χέρια, έπαιζαν πόλεμο με σφεντόνες και πέταγαν πέτρες. Δεν κάθονταν στα σπίτια τους, όπως σήμερα. Διότι πρέπει να ξέρετε ότι κάποια επιθετικότητα την εποχή της εφηβείας στα αγόρια είναι φυσιολογική, συμβαίνει επειδή αυξάνει η τεστοστερόνη. Συμβαίνει και σε άλλους οργανισμούς. Οι πίθηκοι, ας πούμε, κάνουν ένα άγριο παιχνίδι, σαν κουτρουβαλητό, αλλά και τα τρωκτικά στην εφηβεία παίζουν σαν να τσακώνονται» αναφέρει η Φωτεινή Στυλιανοπούλου, διδάκτωρ Νευροεπιστημών του Πανεπιστημίου Stanford των ΗΠΑ, Καθηγήτρια Βιολογίας στο Τμήμα Νοσηλευτικής του ΕΚΠΑ μέχρι το 2015 και πρωτοπόρος στην έρευνα της Νευροβιολογίας της Συμπεριφοράς στη χώρα μας.

«Επίσης, σήμερα βλέπουμε πολλή βία παντού, από την τηλεόραση που παρακολουθεί όλη η οικογένεια μέχρι τα κοινωνικά δίκτυα ή το σινεμά. Οπότε, έχουν συνηθίσει σε αυτή, τους φαίνεται σχεδόν φυσιολογική. Σε κανέναν μας δεν κάνει εντύπωση η πολλή βία. Πόσο μάλλον στα παιδιά που την ενσωματώνουν. Τώρα, βλέπουμε και τα κορίτσια να εμπλέκονται σε περιστατικά βίας. Παλιά ήταν απαγορευτικό τα κορίτσια να εκδηλωθούν, αλλά πλέον η ανατροφή κοριτσιών και αγοριών δεν διαφέρει τόσο», συνεχίζει.

Πρόσφατα βέβαια, συγγενικό μου πρόσωπο ετών 75 θυμήθηκε ένα περιστατικό από τη δεκαετία του 1960, όταν η ίδια ήταν μαθήτρια Γυμνασίου: «Μαζευτήκαμε 15 κορίτσια, συμμαθήτριες, και του τη στήσαμε έξω από το σχολείο. Ήταν στην ηλικία μας ή λίγο μεγαλύτερος και ενοχλούσε μία από εμάς. Τον κανονίσαμε και δεν μας ενόχλησε ξανά».

Βία μέσα και έξω από τα σχολεία: Ο ρόλος των κινητών

«Τα περιστατικά βίας ξεκινούν συνήθως έξω από τα σχολεία, αλλά οι κόντρες μεταφέρονται μέσω των ομαδικών συνομιλιών που έχουν οι μαθητές στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Θεωρώ ότι τα εξωσχολικά περιστατικά βίας έχουν αυξηθεί, μέσα στα σχολεία κινούμαστε στα ίδια πάνω κάτω επίπεδα», αναφέρει ο κ. Παλιεράκης, ο οποίος αναζητά τις αιτίες του φαινομένου στις κοινωνικές ανισότητες και τα smartphones: «Βλέπουν έναν συμμαθητή τους στο Instagram να φοράει ακριβά ρούχα ή να είναι σε ένα ταξίδι. Μέσω chat είναι πιο εύκολο να κοροϊδέψεις κάποιον ή κάτι, και μετά ξεκινούν οι έχθρες. Μερικές φορές, βέβαια, έρχονται παιδιά στο Γυμνάσιο με αντιπαλότητες από το Δημοτικό στις οποίες δυστυχώς έχουν επέμβει οι γονείς».

Τα social media ενοχοποίησε σε έναν βαθμό και η εκπρόσωπος Τύπου της Ελληνικής Αστυνομίας Κωνσταντία Δημογλίδου στην εκπομπή «Newsroom» του ΕΡΤNews, λέγοντας: «Έχουμε δει πολλά περιστατικά με πρωταγωνιστές ανήλικους να συμβαίνουν επειδή ακριβώς θέλουν να υπάρξει μια εικόνα στη συνέχεια ή ένα βίντεο το οποίο θα αναρτηθεί ως “κατόρθωμα” μέσα σε πολλά εισαγωγικά, γιατί αυτό πιστεύουν τα μικρά παιδιά. Και συνεχίζοντας να διαπράττουν αδικήματα, να παραβιάζουν προσωπικά δεδομένα και να καλούν ουσιαστικά σε πράξεις βίας και άλλους ανήλικους, χωρίς να κατανοούν το άδικο της πράξης τους και το πόσο επικίνδυνο μπορεί να γίνει αυτό για τη σωματική ακεραιότητα και τη ζωή ενός παιδιού».

Στην ανάγκη των νέων για αποδοχή από τους σημαντικούς συνομήλικους πατάνε και τα έξυπνα κινητά με όλες τις εφαρμογές τους, καταφέρνοντας τελικά να εθίσουν τους νέους στη χρήση τους. Μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Psychological Reports επιχειρώντας να βρει τους λόγους για την εθιστική χρήση των smartphones από τους εφήβους, έδειξε πως παίζει ρόλο η μοναξιά, με την αυτοεκτίμηση και την τάση για πλήξη να λειτουργούν ως έναν βαθμό ως «μεσάζοντες». Τα ευρήματα υπέδειξαν επίσης ότι η μεγαλύτερη ανάγκη για το «ανήκειν» ενισχύει τη σχέση ανάμεσα στην τάση για πλήξη και την εθιστική χρήση του smartphone.

Η βία είναι παντού

«Τα παιδιά σήμερα εκτίθενται σε πολλά ερεθίσματα βίας μέσα από τα ψηφιακά μέσα, τα video games και το διαδίκτυο. Οι σκηνές βίας είναι συχνό φαινόμενο σε ταινίες, τηλεοπτικές σειρές και παιχνίδια, πολλές φορές χωρίς σαφείς περιορισμούς ή καθοδήγηση από τους γονείς. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να υπάρχει μεγάλη ανοχή στη βία από την πλευρά των παιδιών, τα οποία την αντιλαμβάνονται ως ένα μέσο επίλυσης προβλημάτων ή κυριαρχίας» έχει πει στο OW η Δρ Βάνα Παπακίτσου, ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια.

Όμως ο Νίκος Σιδέρης, ψυχίατρος, ψυχαναλυτής και οικογενειακός θεραπευτής, Διευθυντής του Ινστιτούτου Γαληνός και συγγραφέας του βιβλίου Δύναμη και Βία στην Εφηβεία (εκδ. Μεταίχμιο), επιχειρεί μια πιο βαθιά ανάλυση της κοινωνικής πραγματικότητας για να ερμηνεύσει τις βίαιες συμπεριφορές των εφήβων εναντίον αλλήλων:

«Ζούμε στον κόσμο του ναρκισσισμού, ήτοι του άλογου και αχαλίνωτου δήθεν αυτονόητου εγωκεντρισμού. Το Εγώ, στην κυρίαρχη ιδεολογία του καταναλωτικού ναρκισσισμού, αναγορεύεται σε κέντρο και μέτρο του παντός. Αυτό προκαλεί ατεχνία και έλλειμμα ανθρώπινης σχέσης και νοήματος, με συνέπεια οι ψυχές να παραδέρνουν σ’ έναν κόσμο χρήσιμο ή ευχάριστο, αλλά όχι αγαπητό. Μόνο που κάθε ψυχή αυτό που (ανα)ζητάει είναι αγάπη και αναγνώριση.

»Σ’ αυτό το κενό του κόσμου, οι άνθρωποι ψάχνουν από κάπου να πιαστούν. Οι μεγάλοι έχουν βρει το κάτι τους. Είναι το χρήμα, που επιβάλλει στον κόσμο την τάξη του και στους ανθρώπους την αξία τους (ή, μάλλον, την αγοραία τιμή τους…). Έτσι οι μεγάλοι δεν παραφρονούν, απλώς υποφέρουν, αλλά δεν έχουν τρόπο να εκφράσουν την οδύνη τους – η οποία και απαγορεύεται από την εντολή ''να το παίζεις happy, αλλιώς σε αποφεύγουν''.

»Παιδιά και έφηβοι, όμως, δεν μπορούν να πιαστούν από το χρήμα, επειδή δεν έχουν δικά τους χρήματα. Ακόμη κι αν διαθέτουν χαρτζιλίκι, άλλος τους το δίνει, όχι πάντοτε εύκολα… Αποτέλεσμα, οι έφηβοι αναζητούν μια άλλη αναφορά για να κατασκευάσουν τη βεβαιότητα που ψάχνουν ως προς το πώς είναι ο κόσμος και ποια είναι η θέση και η αξία καθενός μέσα σ’ αυτόν. Για λόγους που αναλύονται εκτενώς στο βιβλίο μου, πιστεύουν ότι τη βρήκαν σε ένα αγαθό που νομίζουν ότι διαθέτουν σε αφθονία: Στη δύναμη. Και μάλιστα στην επίδειξη δύναμης, στη σκηνοθεσία της, ώστε η εικόνα της να κυκλοφορεί παντού και να με κάνει να νιώθω ότι είμαι κάτι με αξία.

»Έτσι προέκυψε και αναπαράγεται η λατρεία της δύναμης από τους εφήβους. Τώρα, η πιο εύκολη και πρόχειρη μορφή επίδειξης δύναμης είναι η ακατέργαστη, η ωμή βία χωρίς κανόνες. Η οποία διακρίνεται από την έντεχνη δύναμη και χρήση βίας σε παιχνίδια με κανόνες όπως η πυγμαχία, οι πολεμικές τέχνες, το ποδόσφαιρο και γενικά τα αθλήματα με σωματική επαφή και αναμέτρηση. Η βία ως επίδειξη δύναμης διαθέσιμη στον καθένα καθίσταται έτσι ένας πειρασμός, στον οποίο εύκολα υποκύπτουν οι έφηβοι. Και αυτή η ευκολία είναι μεγαλύτερη αν η βία ασκείται από μία αγέλη εναντίον ενός πιο αδύναμου και ανήμπορου να αμυνθεί, όπως είναι πλέον η τυπική φόρμουλα της εφηβικής βίας. Έτσι η άσκηση αθέμιτης βίας εκπέμπει μία σαγήνη – την αυταπάτη του κάποιος είμαι ή κάποιοι είμαστε, άρα κάποιος είμαι».

Δύναμη, αποδοχή, επίδειξη, απόλαυση: Ο φαύλος κύκλος της βίας

«Η άσκηση της βίας για τη βία ενισχύεται και από την απόλαυση δίχως τίμημα και συνέπειες, που αισθάνονται τα μέλη της βίαιης αγέλης και πιστοποιείται από τα σχόλια που συνοδεύουν την κοινοποίησή της στα κοινωνικά δίκτυα (“Πολύ το ευχαριστήθηκα, να την ξαναδείρουμε!”…)» συνεχίζει ο κ. Σιδέρης.

«Αυτή είναι η πυρηνική αντίδραση της βίας: Ο κυρίαρχος ναρκισσισμός παράγει κενό αγάπης, όπου φύεται η λατρεία της δύναμης, η σαγήνη της βίας και η απόλαυση του κακού. Εκεί παραδέρνουν μαγεμένοι όσο και χαμένοι οι έφηβοι, ενώ εξίσου σαγηνευμένοι και οι μεγάλοι ανημπορούν να δουν και να μιλήσουν με τα παιδιά τους για αυτόν τον μοιραίο μηχανισμό που κάνει να θεριεύει η σαγήνη του κακού. Όσο παραμένει η σαγήνη του κακού, τίποτα δεν μπορεί να γίνει για την εφηβική βία».

Ένα περιστατικό που ενισχύει την άποψη αυτή από την κλινική εμπειρία του ειδικού αφορά ένα παιδί 11 χρονών το οποίο υφίστατο bullying για πολλούς μήνες, χωρίς να μπορεί ούτε να αμυνθεί, ούτε να διαφύγει, αφού αυτό γινόταν στο σχολείο. Υπέφερε, πονούσε, κατέρρευσε, έφτασε σε απόγνωση. Και ζήτησε τη βοήθεια του ψυχαναλυτή.

«Κάποια στιγμή, αναφερόμενο στον πρωτοστάτη της κακοποίησής του, είπε κάτι που αποκαλύπτει τον πυρήνα του κακού και την ολέθρια δύναμη της σαγήνης του κακού. Αντί να μέμφεται αυτόν τον αρχι-τραμπούκο και να τον απαξιώνει, είπε: “Θέλει να είναι ο κυρίαρχος της τάξης… Το ίδιο θέλω και εγώ!” Όπως βλέπουμε, η σαγήνη της βίας είχε εμποτίσει και μαγέψει ακόμη και το ίδιο το θύμα της – κάτι που δείχνουν όλες οι έρευνες και για τα θύματα και για τους παρατηρητές σκηνών εφηβικής βίας», σχολιάζει ο κ. Σιδέρης.

Νευροεπιστήμες: Πώς εξηγούν την εφηβική βία

Οι Νευροεπιστήμες εξηγούν το φαινόμενο της εφηβικής βίας με βάση τις βιολογικές αλλαγές που συμβαίνουν στον εγκέφαλο. Σύμφωνα με την επιστημονική γνώση, όταν το άτομο ή το ζώο φτάσει στην εφηβεία, δεν έχει ωριμάσει ακόμα η περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται φλοιός και ελέγχει τη λογική, σε αντίθεση με τα τμήματα που ελέγχουν τα συναισθήματα.

Μάλιστα, η ωρίμανση του προμετωπιαίου φλοιού μπορεί να γίνει αρκετά αργά, στα 22 χρόνια, σε αυτό που θα λέγαμε όψιμη εφηβεία. Οπότε, αυτό το χαρακτηριστικό εξηγεί και πολλές από τις συμπεριφορές των εφήβων, όπως είναι η παρορμητικότητα, ακόμη και η επιθετικότητα. Στην ουσία, οι έφηβοι δεν είναι καλοί στο να ελέγχουν τα συναισθήματά τους, γιατί δεν έχει ωριμάσει το αντίστοιχο νευρωνικό υπόβαθρο.

Αυτό όμως από μόνο του δεν είναι αρκετό για να δικαιολογήσει τα αυξημένα περιστατικά ακραίας βίας: οι συλλήψεις ανηλίκων μέσα στο 2024 αυξήθηκαν κατά 46% σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΑΣ. Και σίγουρα δεν μας βοηθάει να οδηγηθούμε σε κάποια λύση.

Υπάρχει λύση στο πρόβλημα;

Στην πλατφόρμα stop-bullying.gov.gr, σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου, από την 1η έως τις 19 Σεπτεμβρίου είχαν γίνει ήδη 27 καταγγελίες, 12 από γονείς και 15 από μαθητές, αλλά πρόσφατα τέθηκε σε λειτουργία η εφαρμογή SafeYOUth, μέσω της οποίας μπορούν πλέον οι ανήλικοι να καταγγείλουν περιστατικά κακοποίησης και να δηλώσουν ότι απειλούνται.

Καταλαβαίνουμε όμως πως ούτε αυτό αποτελεί ουσιαστική λύση, παρά μόνο μια απάντηση στη βία, ένα χρήσιμο εργαλείο στα χέρια των παιδιών. Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα στη ρίζα του, ο κ. Σιδέρης μιλάει για την ανάγκη μιας στρατηγικής καταπολέμησης της εφηβικής βίας: «Δηλαδή, αν αποδομηθεί αυτή η σαγήνη του κακού, τότε θα έχει λυθεί το μισό πρόβλημα και θα έχει ανοίξει ο δρόμος για να λυθεί και το υπόλοιπο», λέει.

Εφηβική βία: Το μοντέλο πρόληψης που προτείνει ο ειδικός

Ο ίδιος υποδεικνύει μερικές βασικές στρατηγικές ενέργειες:

– Αποδυνάμωση των λέξεων

Είναι αδιανόητο να αφήνουμε λέξεις πανίσχυρες όπως η μαγκιά να τις κακοποιούν οι κακοποιητές. Είναι ψευτομαγκιά – και μάλιστα, στον κώδικα της αληθινής μαγκιάς, το να χτυπάς αδύναμο είναι ξεφτίλα, ενώ το να υπερασπίζεσαι αδύναμο που δέχεται επίθεση είναι αληθινή μαγκιά. Αυτό μπορούν και γονείς και παιδαγωγοί να το πουν και να το ξαναπούν στα παιδιά τους, και κυρίως να το δείξουν με το παράδειγμά τους.

– Αποδόμηση της αυταπάτης των εφήβων περί δύναμης

Οι έφηβοι πιστεύουν ότι αν επικρατεί ο νόμος της ζούγκλας, τότε «Εγώ θα είμαι ο πιο δυνατός» ή «Εμείς θα είμαστε οι πιο δυνατοί» για πάντα! Δεν είναι δύσκολο να τους εξηγήσουμε ότι αν 100 «υποψήφιοι πιο δυνατοί» μπουν στην αρένα, τότε δεν μπορεί και οι 100 να είναι «ο πιο δυνατός». Απλώς θα αλληλοσπαραχθούν μέχρι που να τους φάει όλους ένας. Τον οποίο, με τη σειρά του, δεν θα αργήσουν να εμφανιστούν κάποιοι άλλοι που θα τον φάνε και αυτόν με τη σειρά του…

– Αξιοποίηση θετικών προτύπων

Θετικά πρότυπα υπάρχουν στις ψυχές παιδιών και εφήβων. Αν οι μεγάλοι γνωρίσουν τον κόσμο των μικρών, θα διαπιστώσουν ότι μία από τις πιο βαθιές και ισχυρές αναφορές που αποτελούν το ιδεώδες παιδιών και εφήβων είναι οι υπερήρωες. Οι υπερήρωες έχουν υπερδυνάμεις, αλλά ποτέ δεν τις χρησιμοποιούν για να κάνουν το κακό. Αντίθετα, υπερασπίζονται πάντοτε το καλό απέναντι στο κακό – και οπωσδήποτε δεν θα χτυπήσουν ποτέ πιο αδύναμο! Αν αξιοποιήσουμε στην κουβέντα μας με τα παιδιά και τους εφήβους την ιδέα «Κάν’ το όπως ο Μπάτμαν!», τότε δεν τους μιλάμε για άγνωστα ιδεώδη και όντα. Απλώς τους δείχνουμε τι στ’ αλήθεια θα ήθελαν και τα παιδιά και οι έφηβοι να κάνουν: Να υπερασπίζονται το καλό απέναντι στο κακό και να κάνουν καλό σε όλους. Αυτή είναι τυπικά η απάντησή τους αν τους ρωτήσεις, στο σχολείο ή στην παρέα: Τι θα έκανες αν είχες υπερδυνάμεις;

Κάτι σαν επίλογος...

Κι αν ο ειδικός προτείνει να μιλήσουμε στην ψυχή των παιδιών με θετικά πρότυπα, να αφιερώσουμε χρόνο για να γνωρίσουμε τον κόσμο τους και να μην φοβόμαστε να είμαστε γονείς και παιδαγωγοί όταν κουβεντιάζουμε μαζί τους, εμείς θα ευχηθούμε κάτι πιο απλό: η αποδοχή, το αληθινό ενδιαφέρον και η ενασχόληση με τα παιδιά είναι δουλειά των γονιών και των δασκάλων την οποία κανένα ακριβό αντικείμενο και καμία άλλη σχέση δεν υποκαθιστά. Ας την κάνουμε απλά με τα μέσα που διαθέτουμε και με γνώμονα αυτά που θα ήθελε η δική μας εφηβική ψυχή, χωρίς να εκβιάζουμε από εκείνα «κατορθώματα» και επιδείξεις δύναμης.