ΠΩΣ ΤΟ ΣΩΜΑ ΣΥΣΣΩΡΕΥΕΙ ΤΟ ΨΥΧΙΚΟ ΤΡΑΥΜΑ

Ο διάσημος ψυχίατρος Bessel van der Kolk εξηγεί πώς να αναγνωρίζουμε το τραύμα και τον τρόπο που εκδηλώνεται στο σώμα μας, αλλά και τι χρειαζόμαστε για να αρχίσουμε να αναρρώνουμε από αυτό.

«Το τραύμα είναι τόσο πανταχού παρόν, που αν νομίζεις πως δεν το έχεις δει είναι επειδή δεν έχεις κοιτάξει». Με αυτά τα λόγια ξεκινά να περιγράφει στο Big Think το τραύμα ο σπουδαίος Ολλανδός ψυχίατρος, συγγραφέας, ερευνητής και εκπαιδευτικός Bessel van der Kolk.

Από τη δεκαετία του 1970, η έρευνά του εστιάζει στο τραύμα και συγκεκριμένα το μετατραυματικό στρες. Βάσει αυτής οδηγήθηκε το 2014 στη συγγραφή του βιβλίου The Body Keeps the Score («Το σώμα δεν ξεχνά»), το οποίο έγινε best seller των New York Times σε χρόνο μηδέν. Σε αυτό περιγράφει τι είναι το τραύμα, πώς συσσωρεύεται στο σώμα μας και από πού πρέπει να ξεκινήσουμε για να μπορέσουμε κάποτε να το θεραπεύσουμε.

Τονίζει μάλιστα ότι αν υπάρχει ένα μόνο συμπέρασμα που μπορεί να επιβεβαιώσει από την εμπειρία του είναι ότι ένα μικρότερο ή μεγαλύτερο τραύμα έχουμε σχεδόν όλοι: «Οι “νορμάλ” άνθρωποι που προέρχονται από “νορμάλ” οικογένειες είναι ελάχιστοι. Προσωπικά δεν έχω γνωρίσει ποτέ μια νορμάλ οικογένεια». Και αυτό κάνει την ανάγκη να ασχοληθούμε με το τραύμα ακόμα πιο επιτακτική.

image description

ΤΟ ΣΩΜΑ ΔΕΝ ΞΕΧΝΑ

Το βιβλίο του Bessel van der Kolk είναι διαθέσιμο στο Public.gr

Αγόρασέ το

Public.gr

Μαθαίνοντας να αναγνωρίζεις το τραύμα

O van der Kolk εξηγεί ότι χρειάστηκαν πολλά χρόνια και πολλή μελέτη για να μπορέσει να κατανοήσει ακριβώς τι σημαίνει τραύμα και πόσο διευρυμένη κατάσταση είναι. Τα κατάφερε αφού ξεκίνησε να δουλεύει στον Τομέα Υποθέσεων Βετεράνων Πολέμου, το 1978, λίγα χρόνια αφού ο πόλεμος στο Βιετνάμ είχε τελειώσει:

«Την πρώτη φορά που συνάντησα βετεράνους του Βιετνάμ έμεινα έκπληκτος. Αναφέρονταν διαρκώς στους νεκρούς συμπολεμιστές τους, οι καρδιές τους ήταν ακόμα μαζί τους, και δυσκολεύονταν τρομερά να αγαπήσουν τις συντρόφους τους ή να έρθουν σε ουσιαστική επαφή με το παρόν.

»Ο λόγος για νέους, έξυπνους, ικανούς άνδρες που είχαν εμφανώς γίνει μια σκιά του παλιού εαυτού τους. Είχαν γίνει παθητικοί και κάθε φορά που άκουγαν κάτι απογοητευτικό πήγαιναν από το 0 στο 10, θύμωναν τρομερά, έφταναν στην έκρηξη. Κάτι τους είχε συμβεί που τους το έκανε εξαιρετικά δύσκολο να ρυθμίσουν τις αντιδράσεις τους στο περιβάλλον.

»Αναζητήσαμε, λοιπόν, από τι υπέφεραν αυτοί οι άνθρωποι και η έρευνα μας οδήγησε στα κείμενα ενός παλαιότερου ψυχαναλυτή, του Dr. Abram Kardiner, ο οποίος είχε μελετήσει τους στρατιώτες του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Όπως είχε γράψει, εκείνοι υποφέραν από μία φυσιονεύρωση. Το σώμα τους υπέφερε από μία φρικτή, τρομακτική κατάσταση: τα γεγονότα που βίωσαν επέστρεφαν ως εικόνες, συμπεριφορές και σωματικές αισθήσεις. Αυτό, λοιπόν, έγινε ο πυρήνας του ορισμού μας για το μετατραυματικό στρες. Όπως γράψαμε στη μελέτη μας: Τα άτομα αυτά έχουν εκτεθεί σε ένα ακραίο γεγονός που ξεφεύγει της κανονικής ανθρώπινης εμπειρίας».

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Όμως έκαναν λάθος, παραδέχεται στη συνέχεια ο ψυχίατρος: «Εκ των υστέρων συνειδητοποιήσαμε ότι σκεφτόμασταν στενόμυαλα, γιατί αποδείχτηκε πως το τραύμα δεν είναι καθόλου ασυνήθιστη εμπειρία. Αντίθετα, είναι εξαιρετικά κοινό: 1 στις 5 γυναίκες στην Αμερική έχει στο ιστορικό της τουλάχιστον μία σεξουαλική παρενόχληση, ακόμα και άνδρες έχουν βιώσει αντίστοιχα περιστατικά. 1 στα 4 παιδιά έχει δεχτεί σκληρή σωματική βία από τους γονείς του. 1 στα 8 παιδιά έχει γίνει μάρτυρας ξυλοδαρμού μέσα στο ίδιο του το σπίτι. Οι άνθρωποι σκέφτονται τις εμπόλεμες ζώνες όταν συζητούν για το τραύμα, όμως όταν αρχίζουμε να δουλεύουμε με παιδιά που ζουν σε πόλεις βλέπουμε ότι η ποσότητα τραύματος που έχουν βιώσει είναι απερίγραπτη».

Τα λεγόμενά του επιβεβαιώνονται στα σχόλια των θεατών κάτω από το βίντεο:

«Στα 44 συνειδητοποίησα ότι ο λόγος που οι ώμοι μου είναι συνεχώς στραμμένοι προς τα μέσα είναι επειδή πέρασα σχεδόν όλα τα παιδικά μου χρόνια να προστατεύομαι από τις ξυλιές της μάνας μου. Είναι δύσκολο να υπενθυμίζω στον εαυτό μου ότι κανείς δεν θα με ξαναχτυπήσει».

«Και η εγκατάλειψη τραύμα είναι: Όταν μεγαλώνεις σε ένα περιβάλλον που δεν σου δείχνει ότι σε αγαπά και σε εκτιμά, μαθαίνεις κι εσύ να μην αγαπάς τον εαυτό σου».

Τι είναι τραύμα;

Ο van der Kolk απαντά: «Η φύση του τραύματος είναι ότι μία εμπειρία εισέρχεται στα αυτιά σου, στο δέρμα σου, στα μάτια σου και μεταφέρεται σε ένα πολύ βαθύ, πρωτόγονο μέρος τους εγκεφάλου σου που αυτόματα μεταφράζει τι συμβαίνει. Είναι αυτό που βιώνω επικίνδυνο ή ασφαλές; Ένα γεγονός γίνεται τραυματικό όταν δεν μπορείς να κάνεις τίποτα για να απομακρυνθείς από το αναπόφευκτο, οπότε το σώμα σου αρχίζει αυτόματα να μπαίνει σε κατάσταση πάλης/φυγής ή καταρρέει. Το παρατεταμένο αποτέλεσμα του τραύματος είναι ότι συνεχίζεις και στο μέλλον να αντιδράς σε ήπιους στρεσογόνους παράγοντες σαν η ζωή σου να βρίσκεται σε κίνδυνο, χωρίς πλέον να βρίσκεται.

»Έτσι τείνεις να γίνεσαι υπερ-αντιδραστικός. Κάποιος μπορεί π.χ. να σε εκνευρίσει στο σούπερ μάρκετ, μπορεί να γίνεις ένας επιθετικός οδηγός, μπορεί να μην αντέχεις τα παιδιά σου όταν είναι άτακτα…»

Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΤΡΑΥΜΑΤΟΣ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΟΥΜΕ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΝΑ ΖΟΥΝ ΣΕ ΣΩΜΑΤΑ ΜΕΣΑ ΣΤΑ ΟΠΟΙΑ ΘΑ ΝΙΩΘΟΥΝ ΒΑΘΙΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑ.

Ελάχιστοι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι οι αντιδράσεις τους αυτές μπορεί να είναι ριζωμένες σε τραυματικές, παρελθοντικές εμπειρίες, που μπορεί μεν να τελείωσαν, αλλά εκείνοι συνεχίζουν να αντιδρούν σα να παραμένουν σε κίνδυνο. «Η μεγάλη πρόκληση, λοιπόν, στην αντιμετώπιση του τραύματος είναι να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να ζουν σε σώματα μέσα στα οποία θα νιώθουν βαθιά ασφάλεια».

Πώς αντιμετωπίζεται το ψυχικό τραύμα

Ο van der Kolk υποστηρίζει πως το τραύμα δεν αποτελεί ένα πρόβλημα που χρειάζεται επιδιόρθωση ή μια κατάσταση που αντιμετωπίζεται με φάρμακα. «Έχει γίνει πλέον σαφές ότι το να είσαι σε μία σχέση στην οποία οι άνθρωποι μπορούν να σε ακούσουν, μπορείς να μιλήσεις για το πόσο άσχημα νιώθεις, να μιλήσεις για τις ενοχές σου και να αρχίσεις να ανοίγεσαι αναγνωρίζοντας από πού προέρχονται αυτά τα συναισθήματα, πόσο παλιά είναι και πώς τα αναπτύσσεις ως απόκριση σε συγκεκριμένα πράγματα που σου συμβαίνουν, αυτό μπορεί να αποδειχθεί πραγματικά ωφέλιμο. Γιατί αυτό που χρειάζεσαι για να αντιμετωπίσεις το ψυχικό τραύμα είναι να αναπτύξεις μια βαθιά αίσθηση του τι σου συνέβη, τι έχεις να αντιμετωπίσεις και τι πληγές έχεις να θεραπεύσεις μέσα σου».

«Αυτό το θέμα της αυτoσυμπόνιας, η επίγνωση ότι οι αντιδράσεις σου είναι κατανοητές και είναι ριζωμένες στο γεγονός ότι έχεις “κολλήσει” στο παρελθόν, είναι τρομερά σημαντικό μέρος του να αρχίσεις να αναρρώνεις από το τραύμα», καταλήγει ο ψυχίατρος.

«Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε επιβιώσει από κάτι περισσότεροι ή λιγότερο τραυματικό. Αν υπάρχει κάτι, λοιπόν, που θέλω να αφήσω ως κληροδότημα είναι να μάθει η κοινωνία για το τραύμα και να κάνει ό,τι είναι απαραίτητο ώστε τα άτομα που μεγαλώνουν κάτω από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες θα μπορούν να αναπτύξουν έναν εγκέφαλο και ένα σκεπτικό που θα τους βοηθήσει να λειτουργούν με εσωτερική πληρότητα. Αυτή είναι η μεγάλη μας πρόκληση».