ΜΗΠΩΣ ΝΙΩΘΕΙΣ ΤΟ «ΑΓΧΟΣ ΤΗΣ ΣΚΗΝΗΣ» ΕΝΩ ΔΕΝ ΕΙΣΑΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗΣ;

Έχεις ακούσει πολλές φορές για το «άγχος της σκηνής» ή αλλιώς το τρακ που κυριεύει τους ερμηνευτές πριν ή και κατά τη διάρκεια μιας παράστασης. Μήπως όμως το φαινόμενο αυτό δεν περιορίζεται μόνο στους ανθρώπους του καλλιτεχνικού κόσμου, αλλά εμφανίζεται και σε κάποιους που η επαγγελματική τους δραστηριότητα δεν έχει να κάνει με τα θεάματα;

Είναι αλήθεια ότι, πέρα από το ταλέντο και τις δεξιότητες, αυτό που πραγματικά θαυμάζουμε στους ανθρώπους που βρίσκονται στη σκηνή είναι η ψυχραιμία που χρειάζεται να επιδείξουν ώστε να φέρουν εις πέρας μια παράσταση. Όταν καλούνται να απαντήσουν ποιες είναι οι δυσκολίες του επαγγέλματός τους, συνήθως το πρώτο πράγμα στο οποίο θα αναφερθούν είναι η μάστιγα του «τρακ». Ακόμα και έμπειροι καλλιτέχνες, με αμέτρητες ώρες στην σκηνή, ομολογούν ότι το «άγχος της σκηνής» καιροφυλακτεί και είναι ικανό να διαταράξει την ψυχική τους ισορροπία και την ερμηνεία τους. Εμφανίζεται πριν, αλλά και κατά τη διάρκεια μιας παράστασης.

Όταν μιλάμε για τρακ, άγχος της σκηνής, stage fright ή performance anxiety, εννοούμε το άγχος και τον φόβο που αισθάνεται ένας άνθρωπος, που πρόκειται να ανέβει στη σκηνή και να μιλήσει μπροστά σε κοινό.

Εκδηλώνεται με πολλά συμπτώματα, ενώ στα πιο κοινά φαίνεται να ανήκουν η ακανόνιστη αναπνοή, η αύξηση των καρδιακών παλμών, η σύγχυση, οι εφιδρώσεις, οι γαστρεντερικές διαταραχές και –το φοβερότερο ίσως όλων– η αίσθηση απώλειας μνήμης (το περιβόητο «ξέχασα τα λόγια μου» ή «έπαθα σεντόνι», όπως συνηθίζεται στη γλώσσα των ανθρώπων του θεάτρου). Είναι όμως αυτή η άβολη κατάσταση «προνόμιο» μόνο των ερμηνευτών;

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Ποιοι άνθρωποι εμφανίζουν άγχος της σκηνής;

Τις προάλλες, στην ετήσια συνέλευση της πολυκατοικίας όπου μένω, με πλησίασε η διαχειρίστρια που είναι και φίλη μου. Φαινόταν ανήσυχη. Με παρακάλεσε να αναλάβω να μιλήσω εγώ αντί για εκείνη, γιατί όπως είπε ένιωθε περίεργα. Εδώ και 5 χρόνια που έχει αναλάβει την ενημέρωση των ενοίκων της πολυκατοικίας, πρώτη φορά αισθανόταν ότι δεν μπορούσε να μιλήσει. Είχε χλωμιάσει, ήταν ανήσυχη και ζαλιζόταν. «Μήπως έχεις καμιά ίωση;» τη ρώτησα κι εκείνη μου απάντησε ότι αυτό της συμβαίνει συχνά τον τελευταίο καιρό, όταν πρόκειται να απευθυνθεί σε κόσμο, όταν έχει παρουσίαση στην δουλειά ή όταν έχει ομιλία σε κάποιο συνέδριο.

Σίγουρα αυτή η κατάσταση δεν αφορά μόνο τους ανθρώπους που εκτίθενται στη σκηνή ή στην κάμερα. Συμβαίνει ακόμα και σε αθλητές πριν από τον αγώνα και σε οποιονδήποτε χρειάζεται να μιλήσει μπροστά σε κόσμο για επαγγελματικούς και για προσωπικούς λόγους.

Σύμφωνα με έρευνα, ένας στους τέσσερις ανθρώπους παρουσιάζουν συμπτώματα άγχους, όταν πρόκειται να εκφράσουν τις ιδέες τους μπροστά σε κοινό.

Είναι το stage fright φοβία;

Το άγχος της σκηνής μπορεί να αποβεί καταστροφικό τόσο στην επαγγελματική όσο και στην προσωπική ζωή ενός ανθρώπου. Σύμφωνα με σχετικό άρθρο, δεν ανήκει στις φοβίες. Ωστόσο, ο υπερβολικός φόβος να μιλήσεις μπροστά σε κόσμο λέγεται γλωσσοφοβία και είναι ένα είδος κοινωνικής φοβίας. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν τη συγκεκριμένη δυσκολία έχουν γενικότερα πρόβλημα στο να συναντούν κόσμο ή να βρίσκονται σε πολυσύχναστα μέρη. Το άγχος της σκηνής, όσο δυσάρεστο κι αν είναι, δεν αποτελεί διανοητική διαταραχή.

Ποιοι παράγοντες μπορούν να προκαλέσουν «άγχος της σκηνής»;

Όταν μας καταβάλλει το άγχος κάθε φορά που χρειάζεται να εκτεθούμε μπροστά σε άλλους και η αυτοπεποίθησή μας απειλείται σε βαθμό που αδυνατούμε να λειτουργήσουμε. Υπάρχουν κάποιοι παράγοντες που συντελούν στο να δημιουργηθεί κάτι τέτοιο;

Ο Shahram Heshmat πρώην καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι με ειδίκευση στις εξαρτήσεις, αναφέρει σε άρθρο του ότι οι αγχώδεις σκέψεις πριν από την έκθεσή μας σε κόσμο έχουν να κάνουν κυρίως με τον φόβο της αποτυχίας και μπορούν να είναι καταστροφικές.

Όπως λέει ο ειδικός, το να αισθάνεσαι διαρκώς ανεπαρκής απέναντι στην κοινή γνώμη πυροδοτεί την αγωνία σου. Ο φόβος ότι οι άλλοι θα σε επικρίνουν ό,τι κι αν κάνεις προκαλεί έντονα συμπτώματα στο σώμα και μπλοκάρει το μυαλό σου. Το κοινό, είτε είναι καλλιτεχνικό, είτε άνθρωποι του περιβάλλοντός σου, έχει προσδοκίες από εσένα, που τις αισθάνεσαι σαν ένα τεράστιο βάρος στους ώμους σου. Τρέμεις στην ιδέα ότι μπορεί να αποτύχεις και να χάσεις την «αγάπη του κόσμου». Αυτές κι άλλες τόσες σκέψεις αποσπούν την προσοχή σου και «παγώνεις». Αντί να προετοιμάζεσαι κατάλληλα για αυτό που έχεις να κάνεις, π.χ. να μελετήσεις την εργασία που έχεις να παρουσιάσεις ή να κάνεις πρόβα του έργου που θα παίξεις, ασχολείσαι με τις «μαύρες σκέψεις» του stage fright.

Μερικά tips για να διαχειριστείς καλύτερα το stage fright

Το άγχος της σκηνής, η άβολη και βασανιστική διάθεσή σου πριν μιλήσεις μπροστά σε κόσμο, μπορεί να αντιμετωπιστεί. Πέρα από τη βοήθεια που μπορείς να ζητήσεις από κάποιον ειδικό, η ψυχολόγος Dr. Melanie McNally προτείνει μερικά «εργαλεία», που θα σε βοηθήσουν:

– Προετοιμάσου καλά

Είτε πρόκειται για μια ομιλία, είτε για ένα θεατρικό έργο, είτε για οτιδήποτε απαιτεί την έκθεσή σου σε κόσμο, φρόντισε να προετοιμαστείς καλά. Μελέτησε το υλικό που πρέπει να διαχειριστείς και ετοιμάσου να απαντήσεις σε τυχόν ερωτήσεις, εάν αυτό προβλέπεται από το είδος της παρουσίασής σου.

– Κάνε πρόβα με σωματική άσκηση

Η γυμναστική ανεβάζει τους παλμούς της καρδιάς, προκαλεί εφίδρωση και δυσκολεύει την αναπνοή. Τα συμπτώματα αυτά μοιάζουν, αν το σκεφτείς, με εκείνα του άγχους. Δοκίμασε να «πεις τα λόγια σου» ενώ γυμνάζεσαι και κάνε στον οργανισμό σου μια προσομοίωση του stage fright. Με τον τρόπο αυτό θα ξέρεις τι έχεις να αντιμετωπίσεις, αν σου συμβεί, και –το κυριότερο– θα καταλάβεις ότι είναι κάτι που θα αντέξεις.

– Τόνωσε την αυτοπεποίθησή σου

Επειδή το σκηνικό άγχος μειώνει την αυτοπεποίθησή σου, εσύ κάνε ό,τι μπορείς για να την τονώσεις. Αγόρασε ίσως κάτι καινούργιο να φορέσεις την επίμαχη μέρα και επιμελήσου γενικότερα την εξωτερική σου εμφάνιση. Νιώσε όμορφα για τον εαυτό σου και προετοιμάσου για τη «μάχη».

– Εξοικειώσου με τον χώρο

Επιδίωξε να γνωρίσεις τον χώρο που θα χρειαστεί να μιλήσεις, εάν δεν τον γνωρίζεις ήδη. Νιώθοντας οικεία με το περιβάλλον στο οποίο θα βρεθείς, μειώνεις την ανασφάλεια της έκθεσης, καθώς και την περίπτωση κάποιου μικρο-ατυχήματος.

–Αποδέξου το άγχος σου

Όταν προσπαθείς να «καταπιείς» την ταχυπαλμία ή να κρύψεις τα χέρια σου που τρέμουν, δεν κερδίζεις απολύτως τίποτα. Αντιθέτως, καταναλώνεις πολλή ενέργεια και αρνείσαι αυτό που συμβαίνει. Πιο χρήσιμο θα είναι να δεχτείς ότι αισθάνεσαι άσχημα και να εξωτερικεύσεις την αγωνία σου στους συνεργάτες ή ακόμα και στο κοινό σου, όταν είναι εφικτό. Πολλοί άνθρωποι ξεκινούν να μιλάνε σε κόσμο λέγοντας «Νιώθω μεγάλη αγωνία απόψε…» και αμέσως είναι σαν να έχουν αποβάλει ένα μεγάλο μέρος του άγχους τους.

– Δείξε ευγνωμοσύνη

Αντί να σε «πνίξουν» τα συναισθήματα απόγνωσης ή θυμού για το τρακ που σε κυριεύει όταν πρέπει να μιλήσεις μπροστά σε κόσμο, προσπάθησε να σκεφτείς πιο ολιστικά. Για να έχεις φτάσει στο σημείο να αποκτήσεις «βήμα» και να απευθύνεσαι σε ανθρώπους, σημαίνει ότι έχεις καταφέρει πράγματα που σε καθιστούν άξιο άτομο. Επικεντρώσου στα επιτεύγματά σου και δείξε ευγνωμοσύνη για όσα έχεις καταφέρει. Εξάλλου, όπως αναφέρουν οι καθηγητές ψυχολογίας Wood, Froh και Geraghty σε μελέτη που δημοσίευσαν το 2010 σχετικά με τη σημασία της ευγνωμοσύνης στην ποιότητα της ζωής μας, «η ευγνωμοσύνη μειώνει το άγχος».