ΤΟ ΔΕΟΣ ΚΑΝΕΙ ΘΑΥΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΕΞΙΑ ΣΟΥ – ΑΡΚΕΙ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ ΠΟΥ ΝΑ ΤΟ ΒΡΕΙΣ

Το δέος είναι ένα αίσθημα που λείπει από την καθημερινότητά μας, στερώντας μας τα οφέλη που μπορεί να φέρει στην ψυχική και σωματική υγεία.

Πριν από λίγες εβδομάδες πήραμε οικογενειακώς την απόφαση να επιχειρήσουμε μια πεζοπορική διαδρομή στην Πάρνηθα. Δεν είχαμε μεγάλες προσδοκίες για το πράσινο που θα βλέπαμε, εξαιτίας των πυρκαγιών των τελευταίων ετών. Ωστόσο, φτάνοντας στο καταφύγιο Μπάφι και ξεκινώντας τη βόλτα μας μέσα στο δάσος με κατεύθυνση προς το πυροφυλάκιο ΕΔΑΣΑ, το φυσικό τοπίο μας άφησε με το στόμα ανοιχτό. Νιώσαμε δέος μπροστά στην ανεπιτήδευτη ομορφιά του δάσους, όχι μόνο για τη σχεδόν περιμετρική θέα  που απλωνόταν όσο πήγαινε το βλέμμα, από την Εύβοια έως την ορεινή Κορινθία, αλλά και για τα νεοσσά, μικροσκοπικά ελατάκια που υπόσχονταν να γίνουν η πηγή οξυγόνου των εγγονιών μας, αν προσέχαμε να μην τα πατήσουμε.

Πώς να μη μας εντυπωσιάσουν οι εικόνες αυτές και πώς να μην αρχίσουμε τις ερωτήσεις στον οδηγό που μας συνόδευε, σχετικά με καθετί που φώτιζε εκείνες τις στιγμές τη σκέψη μας; Ήταν μια εμπειρία που γέμιζε την ψυχή μας ενέργεια, ενθουσιασμό. Τι συνέβαινε πραγματικά μέσα μας;

«Το δέος σε κάνει να βγαίνεις από το μυαλό σου»

«Το δέος έχει την ιδιότητα να πυροδοτεί την παιδική μας περιέργεια, λειτουργώντας συχνά ως πύλη σε διάφορες πρακτικές ανθεκτικότητας», λέει σε σχετικό άρθρο ο ερευνητής Jeff Thompson, PhD, ο οποίος μελέτα το δέος στο τμήμα ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Columbia της Νέας Υόρκης. Ο ίδιος διερευνά πώς το αίσθημα αυτό συνδέεται με την περιέργεια ή τη δημιουργικότητά μας, π.χ.: «Περπατάς μέσα στο πάρκο: Βλέπεις κάτι τεράστια δέντρα και αρχίζεις να αναρωτιέσαι πόσων χρονών είναι, αν υπήρχαν πριν γεννηθείς εσύ, πώς μπορεί να ήταν τότε η ζωή στον τόπο αυτό. Βγαίνεις, δηλαδή, από το μυαλό σου».

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Πρόκειται για ένα αίσθημα εξαιρετικά δύσκολο να περιγράφει. Απέχει μεν από τη χαρά και την ευγνωμοσύνη, αλλά δεν μοιάζει ούτε με την ταπεινοφροσύνη ούτε με την ελπίδα. Συνδυάζει έκπληξη και απορία, σύμφωνα όμωςμε τους ειδικούς αυτά αποτελούν ξεχωριστά συναισθήματα.

Η καθηγήτρια ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Τορόντο Jennifer Stellar, PhD, λέει ενδεικτικά ότι το δέος είναι γενικά ένα θετικό συναίσθημα, αλλά μπορεί να είναι και περίπλοκο, προκαλώντας μερικές φορές συναισθήματα αποπροσανατολισμού ή ακόμα και φόβου (π.χ. όταν νιώθεις δέος για κάτι πέρα ​​από την αντίληψή σου). «Το δέος είναι ένα συναίσθημα που νιώθεις απέναντι σε ένα πράγμα ή άτομο που είναι τόσο ασυνήθιστο, ώστε σχεδόν δεν το κατανοείς», λέει η ίδια. Συχνά, μάλιστα, το συναίσθημα αυτό λειτουργεί ως πρόκληση ή αλλάζει τον τρόπο που βλέπεις τον κόσμο.

Η φύση είναι το συχνότερο μέσο για να νιώσουμε δέος, όμως μπορεί να μας συμβεί και κοιτάζοντας ένα όμορφο, εντυπωσιακό κτίριο, ένα κατόρθωμα της ανθρώπινης ευρηματικότητας δηλαδή. Μπορεί να το νιώσουμε σε ένα κονσέρτο, κοιτάζοντας ένα έργο τέχνης, όταν παρακολουθούμε μια γέννα ή ακούμε τους γονείς μας να αφηγούνται ιστορίες από το Πολυτεχνείο. Κάποιοι λένε ότι ένιωσαν έτσι κάνοντας διαλογισμό, συμμετέχοντας σε κάποια πνευματική τελετή ή έχοντας λάβει ψυχεδελικά.

Πώς ωφελεί το δέος την υγεία σου

Επιστρέφοντας σπίτι από εκείνη τη βόλτα στην Πάρνηθα, η γαλήνη του τοπίου βρισκόταν για ώρες μέσα μου. Το μυαλό μου είχε αδειάσει, το σώμα μου –εξαντλημένο ίσως και από το περπάτημα– είχε χαλαρώσει, ήμουν «γλυκά» κουρασμένη, με αυτή την κούραση που σε οδηγεί σε μακάριο ύπνο… Ένιωθα πολύ καλά, σα να είχα κάνει μια ένεση ευεξίας.

Σύμφωνα με ανασκόπηση έρευνας του 2021, η ανταπόκριση του σώματος στο δέος «μοιάζει με ένα είδος παγώματος», μπορεί να προκαλέσει ακόμα και ανατριχίλα.  Σε σύγκριση με άλλα συναισθήματα, μπορεί να σε κάνει να νιώσεις ότι έχεις περισσότερο χρόνο, να αυξήσει την υπομονή σου, να σε φέρει σε καλύτερη επαφή με το παρόν και πιθανώς να σου γεννήσει μια προθυμία να αφιερώσεις χρόνο στο να βοηθήσεις τους άλλους. «Το δέος έχει μια ιδιαίτερη ιδιότητα: μετατοπίζει τη συγκέντρωσή μας από τον εαυτό μας προς τους άλλους ανθρώπους», λέει η Dr. Stellar. Όπως όταν κοιτάζεις τα άστρα και σκέφτεσαι πόσο μικρός είσαι – εγώ, εσύ, όλοι μας. Ένας κόκκος σκόνης στο αχανές σύμπαν. Κι ίσως αυτό σε ενθαρρύνει να συνδέεσαι με τους άλλους ανθρώπους καλύτερα.

Η κατάσταση αυτή μεταφράζεται στο σώμα ως εξής: Το αίσθημα πάλης ή φυγής μειώνεται, ενώ αυξάνονται τα επίπεδα της ορμόνης της χαράς (της οξυτοκίνης), βελτιώνεται ο τόνος του πνευμονογαστρικού νεύρου και πιθανώς η φλεγμονή. «Φυσικά, το δέος δεν μπορεί να εξαφανίσει ό,τι προκαλεί χάος στη ζωή σου», λέει ο Dr. Thompson, αλλά προσφέρει στο σύστημά σου ένα διάλειμμα και βελτιώνει ίσως την ικανότητά σου να χειρίζεσαι το στρες στο μέλλον.

Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι το δέος μπορεί και να οξύνει τη σκέψη σου. Παλαιότερη μελέτη έδειξε ότι άτομα που ένιωσαν συχνά έτσι δεν πείθονταν εύκολα από «αδύναμα» επιχειρήματα. Άλλη μελέτη έδειξε ότι άτομα με την προδιάθεση να νιώθουν δέος στην καθημερινότητά τους τείνουν να κατανοούν καλύτερα τις επιστήμες.

Για όλους αυτούς τους λόγους ο Dr. Thompson αποκαλύπτει ότι, στο πλαίσιο των ερευνών του, εκθέτει τα άτομα σε ιστορίες δέους και παρακολουθεί πώς αυτές βοηθούν να διαιωνίζεται ένα θετικό κλίμα.

Πού βρίσκεις το δέος σήμερα;

Εγώ το βρήκα στα βουνά, ωστόσο δεν είναι απαραίτητο να καταφεύγεις εκεί. «Ακόμα και το να βλέπεις ντοκιμαντέρ στο National Geographic μπορεί να σε κάνει να νιώσεις έτσι», σημειώνει η Dr. Stellar. Η ίδια προτείνει μερικούς ακόμα τρόπους να το κάνεις μέρος της καθημερινότητάς σου.

– Η δύναμη του «μικρο-δέους»

Προσπάθησε να σκεφτείς τι σου προκαλεί υπερβατικά συναισθήματα: Τα δυνατά μπάσα μιας ροκ συναυλίας; Οι έντονες πινελιές ενός ιμπρεσιονιστικού έργου; Η μυρωδιά της βροχής; «Διεύρυνε τον δικό σου ορισμό του δέους. Δεν χρειάζεται να είναι κάτι μεγάλο», λέει η ειδικός.

– Η δύναμη της σύνδεσης

Στο «Before Sunrise», μια από τις αγαπημένες μου ταινίες, η Ζιλί Ντελπί λέει κάποια στιγή : «Αν υπάρχει κάποιο είδος μαγείας σε αυτόν τον κόσμο... πρέπει να είναι στην προσπάθεια να καταλάβεις κάποιον που μοιράζεται μαζί σου κάτι». Αν δεν σου προκαλεί δέος αυτή η σύνδεση με έναν άνθρωπο, τότε τι;

– Κάνε το δέος πρόθεση

Πρέπει να έχεις την πρόθεση να βάλεις το δέος στην καθημερινότητά σου για να το νιώσεις, να επιτρέπεις σε όσα συμβαίνουν γύρω σου να σε εντυπωσιάζουν: Ένα τραγούδι, ένα λουλούδι στον δρόμο, ένα άρωμα. Δυστυχώς οι περισσότεροι άνθρωποι δεν δίνουν χρόνο μέσα στη μέρα τους για να νιώσουν έτσι. «Δεν λέω ότι το δέος είναι όσο σημαντική είναι π.χ. η άσκηση. Αλλά είναι κι αυτό ένας δρόμος προς την ψυχική και σωματική υγεία που αξίζει να πάρεις», καταλήγει η Dr. Stellar.