ΜΙΑ ΕΞΗΓΗΣΗ ΓΙΑ ΟΣΟΥΣ ΠΙΣΤΕΥΟΥΝ ΠΩΣ ΤΑ ΞΕΡΟΥΝ ΟΛΑ

Κανείς από τους ανθρώπους που μας περιβάλλουν και χρησιμοποιούν τα social media δεν είναι αναλφάβητος, σωστά; Όχι ακριβώς. Υπάρχει βλέπεις ο λεγόμενος λειτουργικός αναλφαβητισμός, που κάνει τον άλλο ξερόλα.

Κάνεις μια βόλτα στα social media και διαπιστώνεις πως έχουν μαζευτεί πολλοί που εκφράζονται σαν να είναι τουλάχιστον επίκουροι καθηγητές σε δέκα διαφορετικά θέματα που τίθενται προς διαδικτυακή «συζήτηση». Τους δίνεις δεδομένα, σου απαντούν με αβάσιμες θεωρίες, με το ύφος ειδήμονα που έχει κατοχυρωμένη τη γνώση. Μένεις να αναρωτιέσαι τι συμβαίνει.

Να σου δώσω μια εξήγηση: Είναι πολύ πιθανό να πρόκειται για ανθρώπους λειτουργικά αναλφάβητους.

Σύμφωνα με την UNESCO, αναλφάβητος είναι όποιος δεν έχει αποκτήσει τις αναγκαίες γνώσεις και ικανότητες για την άσκηση όλων των δραστηριοτήτων που αφορούν τη γραφή, την ανάγνωση και την αρίθμηση. Αυτό είναι ο οργανικός αναλφαβητισμός. Μετά, υπάρχει ο μερικός αναλφαβητισμός, δηλαδή το να έχει κάποιος ικανότητα ανάγνωσης, αλλά όχι γραφής). Τέλος, υπάρχει ο λειτουργικός αναλφαβητισμός που αφορά πολλούς περισσότερους από όσους θα πίστευες.

Τι είναι ο λειτουργικός αναλφαβητισμός;

Ο λειτουργικός αναλφαβητισμός περιγράφει την κατάσταση των ανθρώπων που έχουν μεν διδαχθεί γραφή και ανάγνωση, αλλά δεν τις χρησιμοποιούν. Γράφουν σχετικά σύντομα κείμενα και κατανοούν ένα απλό λεξιλόγιο. Δυσκολεύονται με την ανάγνωση και την κατανόηση ιατρικών συνταγών, άρθρων ειδήσεων ή/και γραπτών οδηγιών, ενώ εφαρμόζουν τις δεξιότητες της γραφής και της ανάγνωσης σε διάφορες εργασίες, από τη δουλειά τους έως την συμπλήρωση εντύπων.

Σύμφωνα πάντα με στοιχεία της UNESCO, υπάρχουν περί τους 773 εκατομμύρια αναλφάβητους παγκοσμίως, ηλικίας από 15 ετών και άνω. Σε ό,τι αφορά τους λειτουργικά αναλφάβητους, είναι δύσκολο να προσδιοριστεί ο ακριβής αριθμός, καθώς περιλαμβάνει μια σειρά από ικανότητες, ενώ τα χαρακτηριστικά ποικίλλουν μεταξύ των πολιτισμών (βάσει των κατά τόπους απαιτήσεων).

Παρ’ όλα αυτά, εκτιμήσεις θέλουν οι λειτουργικά αναλφάβητοι να είναι περισσότεροι από τους οργανικά αναλφάβητους. Μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2016 ενημέρωσε ότι ο επιπολασμός των λειτουργικά αναλφάβητων ατόμων στην κοινωνία μας είναι ένα ανησυχητικό και αυξανόμενο φαινόμενο.

«Αντί να εμπνέει την αναζήτηση νέων εμπειριών και δεξιοτήτων, αυτός ο τύπος αναλφαβητισμού μπορεί να οδηγήσει σε ένα βαρετό στιλ μάθησης. Το αποτέλεσμα είναι οι εξασθενημένες γνωστικές δεξιότητες που, αντί να πιέζουν την απόκτηση βασικής εγγραμματοσύνης, ευνοούν μια απλούστερη πηγή πληροφοριών όπως τα κοινωνικά δίκτυα και τα βίντεο».

Κι έτσι, δεν καταλήγουμε ποτέ πουθενά, σε κανένα επίπεδο. Από τα πιο απλά (να συνεννοηθούμε μεταξύ μας) έως τα πιο σύνθετα (την ανάδειξη των ανθρώπων που μας κυβερνούν).

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα λειτουργικού αναλφαβητισμού

Από όσα διάβασα σχετικά με το φαινόμενο, ξεχώρισα και παρουσιάζω το εξής παράδειγμα (από το Globis Insights) ως το πιο κατατοπιστικό: «Ένα διαδικτυακό άρθρο αναφερόταν σε ένα τροχαίο δυστύχημα στο οποίο έχασαν τη ζωή τους τέσσερις νέοι. Μόνο τα πέντε πρώτα σχόλια είχαν κάποια σχέση με την τραγωδία. Τα υπόλοιπα αφορούσαν την απόδοση του ίδιου του αυτοκινήτου – όχι μόνο τα χαρακτηριστικά ασφαλείας. Φαινόταν ότι οι σχολιαστές δεν μπορούσαν να διακρίνουν την πραγματικότητα από τη φαντασία. Ο λόγος που ο λειτουργικός αναλφαβητισμός είναι ένα ανησυχητικό φαινόμενο είναι ότι ξεπερνά τις σχολικές ή εργασιακές επιδόσεις. Μπορεί να δημιουργήσει μια ψευδαίσθηση απόκτησης δεξιοτήτων, τη στιγμή που η κοινωνία χρειάζεται πραγματικές δεξιότητες, όχι απατηλές».

Οι επιμέρους κατηγορίες του λειτουργικού αναλφαβητισμού

Σύμφωνα με σχετικό δημοσίευμα, οι περισσότεροι Αμερικανοί είναι λειτουργικά αναλφάβητοι, καθώς έχουν μάθει πώς να διαβάζουν, αλλά σπανίως διαβάζουν βιβλία. Αντ’ αυτού, προτιμούν να διαβάζουν αναρτήσεις στα social media, σχόλια, διαφημίσεις και ίσως μερικές φορές μυθιστορήματα ή κάποια άρθρα.

Από εκεί και πέρα, υπάρχουν οι «κυριολεκτιστές» (literalists) και οι «ιδεολόγοι» (idealogues) λειτουργικά αναλφάβητοι:

• Οι «κυριολεκτιστές» είναι μια ακραία μορφή, καθώς έχουν μάθει να διαβάζουν, αλλά κατανοούν ή ερμηνεύουν πληροφορίες μόνο με τον πιο άμεσο και κυριολεκτικό τρόπο, χωρίς να μπορούν να αντιληφθούν μεταφορές, συμφραζόμενα ή πιο περίπλοκες έννοιες. Πιστεύουν ότι όποιο βιβλίο τους επηρεάζει βαθιά είναι το καλύτερο βιβλίο που γράφτηκε ποτέ. Εάν το ανάγνωσμα τους «δένει» και με μια κοινότητα, τότε νιώθουν την απόλυτη απόλαυση.
• Οι «ιδεολόγοι» (idealogues) πάνε χέρι-χέρι με τους κυριολεκτιστές, αλλά μπορεί να είναι πολύ διαβασμένοι, να έχουν δηλαδή διαβάσει και τις φιλοσοφίες αντίθετες από εκείνες που τους καλύπτουν, όχι όμως για να αποκτήσουν σφαιρική γνώση αλλά για να αποδείξουν πως έχουν δίκιο – ακόμα και αν τα στοιχεία αποδεικνύουν το αντίθετο.

Πού οδηγούν οι απατηλές δεξιότητες;

Σε ένα από τα πειράματα που έχουν γίνει για την ευρύτερη κατανόηση του φαινομένου των απατηλών δεξιοτήτων, οι συμμετέχοντες παρακολούθησαν επανειλημμένα ένα βίντεο χορού. Αν και κανένας από αυτούς δεν έμαθε να χορεύει καλύτερα, σταδιακά πίστευαν ότι μπορούσαν. Κάπως έτσι, καθώς λαμβάνουμε τεράστιο όγκο πληροφοριών για οτιδήποτε, ειδικά σε μορφή βίντεο, η ψευδαίσθηση της απόκτησης δεξιοτήτων μέσω οπτικής επεξεργασίας νέων πληροφοριών εξαπλώνεται γρήγορα.

Οι άνθρωποι μιλούν ανοιχτά, αναπτύσσουν ισχυρότερες απόψεις και δίνουν ομιλίες για θέματα με τα οποία έχουν αλληλεπιδράσει μόνο επιφανειακά. Αυτό που κάποτε λέγαμε μεταξύ μας, σε κουβεντούλες, είναι τώρα στο διαδίκτυο και λαμβάνεται ως πηγή πληροφοριών. Προφανώς και το φαινόμενο του «τα ξέρω όλα» υπήρχε πάντα. Το διαδίκτυο όμως ενίσχυσε με νέους τρόπους τη θεωρητική (απατηλή) δεξιότητα συγκριτικά με την πραγματική, και αυτό επηρεάζει τα πάντα.

Να σημειωθεί, επίσης, ότι οι άνθρωποι που τρέφονται από διαδικτυακές συνομιλίες μπορούν εύκολα να αναπτύξουν έναν ναρκισσιστικό εικονικό κόσμο στον οποίο υπάρχουν «συνάδελφοι» και ενισχύουν ο ένας τον άλλον. Αυτή όμως η υποστήριξη δημιουργεί σύγχυση μεταξύ του αληθινού και του φανταστικού. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι όσοι υποστηρίζουν πως η Γη είναι επίπεδη.

Την ίδια ώρα, σε έναν κόσμο που βασίζεται σε δεδομένα, όσο αυξάνεται η πολυπλοκότητα της παγκόσμιας κοινωνίας δεν υπάρχει χώρος για λειτουργικά αναλφάβητους που αναζητούν την απλότητα. Έτσι, το πρόβλημα γίνεται μεγαλύτερο και τις συνέπειες τις πληρώνουμε όλοι, σε πολλά επίπεδα.