ΤΙ ΜΑΣ ΜΑΘΑΙΝΕΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΠΙΔΑ ΤΟ «ΠΕΙΡΑΜΑ ΤΩΝ ΑΡΟΥΡΑΙΩΝ»

Ένα πολύ σκληρό πείραμα που έλαβε χώρα κατά τη δεκαετία του ’50 κατάφερε να αποδείξει πώς βρίσκουμε τη δύναμη να αντέχουμε ακόμα και στις πιο δύσκολες καταστάσεις που παρουσιάζονται στη ζωή μας.

Πώς τα καταφέρνουν; Πώς καταφέρνουν ορισμένοι άνθρωποι που στη ζωή τους συμβαίνουν τραγικά, επίπονα γεγονότα, να συνεχίζουν να προσπαθούν για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα; Πώς καταφέρνουν να αντιμετωπίζουν μια σοβαρή ασθένεια κι όμως να χαμογελούν; Πού βρίσκουν τη δύναμη, ενώ ζουν σε κοινωνίες απόλυτης καταπίεσης ή σε καταστάσεις απόλυτης εξαθλίωσης, να παλεύουν με νύχια και με δόντια για να επιβιώσουν; Τι υπάρχει μέσα μας που μας ενθαρρύνει να μην εγκαταλείψουμε;

Βρήκα το θάρρος να κάνω αυτή την ερώτηση στην Σοφία, μια από τις breast cancer survivors που μίλησε στο OW στο πλαίσιο σχετικού αφιερώματος. Ο καρκίνος την έχει χτυπήσει πολλαπλά, με εστίες στο στήθος, τη μήτρα, τον σπλήνα και διάχυτα στην κοιλιά, κι όμως η ίδια κάνει τις θεραπείες που της προτείνουν κάθε τόσο οι γιατροί και χαμογελά. Με ένα τεράστιο, λαμπερό και ειλικρινές χαμόγελο. Πώς τα καταφέρνει; Η ίδια μου μίλησε για το «πείραμα των αρουραίων» που ομολογώ δεν γνώριζα.

Το «πείραμα των αρουραίων»

Κατά τη δεκαετία του 1950, ο Curt Richter, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins, πραγματοποίησε ένα πολύ σκληρό και αμφιλεγόμενο πείραμα, στο πλαίσιο του οποίου χρειάστηκε να θανατωθούν αρουραίοι. Να επισημάνουμε ότι τέτοια απεχθή πειράματα και δοκιμές σε ζώα συνηθίζονταν εκείνα τα χρόνια, ωστόσο ελάχιστοι είναι πλέον οι Oργανισμοί που τα αποδέχονται (άρθρο της PETA, της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης που στόχο έχει να τερματίσει την καταχρηστική μεταχείριση των ζώων για ερευνητικούς σκοπούς, αναφέρει ποιοι είναι αυτοί). Τέτοια πειράματα δεν νοείται να λαμβάνουν χώρα πλέον, ωστόσο δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τα αποτελέσματα αυτών που έγιναν στο παρελθόν, όπως το παρακάτω.

Ο Richter μελέτησε, λοιπόν, πόσο χρόνο παίρνει στους αρουραίους να πεθάνουν από πνιγμό. Το έκανε βάζοντάς τους σε μία δεξαμενή γεμάτη νερό και παρακολουθώντας την αντίδρασή τους. Στην πρώτη φάση του πειράματος έβαλε 12 εξημερωμένους αρουραίους στη δεξαμενή, οι οποίοι αφού κολύμπησαν για λίγο στην επιφάνεια, έπειτα βούτηξαν στον πάτο της για να διερευνήσουν τι υπάρχει εκεί. Αυτό διήρκησε συνολικά 2 λεπτά, μετά την πάροδο των οποίων οι αρουραίοι πνίγηκαν.

Επανέλαβε το πείραμα με μία ακόμα ομάδα άγριων αρουραίων, γνωστών για τη δύναμη και τις κολυμβητικές τους ικανότητες, που έκανε λίγο-πολύ τις ίδιες κινήσεις και είχε το ίδιο τέλος. Και συνέχισε με 9 ακόμα τυχαίους αρουραίους, οι οποίοι όμως έκαναν κάτι διαφορετικό: Αφού εξερεύνησαν τη δεξαμενή, συνέχισαν να κολυμπούν στην επιφάνεια. Αυτή τη φορά όχι για μερικά λεπτά μα για μέρες, μέχρι που τελικά υπέκυψαν και αυτοί στην εξάντλησή τους.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Ο ρόλος της ελπίδας

Τι ήταν άραγε αυτό που έκανε κάποιους από τους αρουραίους να εγκαταλείψουν και άλλους να συνεχίσουν να παλεύουν; Ο Richter απέδωσε την πρόθεση αυτή στην ελπίδα. Αρουραίοι που ίσως στο παρελθόν να είχαν δεχτεί κάποια βοήθεια και έτσι είχαν την ελπίδα ότι θα σωθούν, συνέχισαν να παλεύουν πιστεύοντας ότι δεν έχει έρθει ακόμα το τέλος. Αντίθετα, αν δεν είχαν αυτή την προηγούμενη εμπειρία, «παρέδιδαν τα όπλα» πολύ πιο γρήγορα.

Ο ίδιος τότε έγραψε: «Η κατάσταση αυτών των αρουραίων ελάχιστα θυμίζει την αντίδραση πάλης-φυγής, είναι μάλλον μια κατάσταση απελπισίας. Μία κατάσταση ενάντια στην οποία δεν έχουν καμία άμυνα και έτσι σύντομα δείχνουν να τα παρατάνε». Με αυτή την υπόθεση συνέχισε να το ψάχνει περισσότερο.

Σε επόμενο πείραμα, ο Richter συγκέντρωσε μια νέα ομάδα αρουραίων, σχεδόν πανομοιότυπων μεταξύ τους. Τους έριξε ξανά σε μία δεξαμενή γεμάτη νερό και τους παρακολουθούσε καθώς πλησίαζαν στον πνιγμό. Αυτή τη φορά, όμως, επέλεξε πριν πνιγούν να τους σώσει. Τους έβγαλε έξω, τους φρόντισε και τους βοήθησε να συνέλθουν.

Έπειτα, τους έβαλε ξανά στη δεξαμενή και άρχισε πάλι να τους παρατηρεί. Σύντομα ανακάλυψε πως η υπόθεσή του ήταν σωστή: Τη δεύτερη φορά που οι αρουραίοι βρέθηκαν στο νερό άρχισαν να κολυμπούν για πολύ περισσότερη ώρα. Το μόνο που είχε αλλάξει ήταν η εμπειρία τους, η γνώση ότι την πρώτη φορά είχαν σωθεί. Οπότε υπήρχε μέσα τους η ελπίδα. Ο Richter έγραψε τότε: «Οι αρουραίοι σύντομα έμαθαν ότι η κατάσταση δεν είναι εντελώς απελπιστική» και «μετά την εξάλειψη αυτού του συναισθήματος οι αρουραίοι σταμάτησαν να πνίγονται».

Τι μπορεί να σημαίνει αυτό για τον άνθρωπο;

Προφανώς οι άνθρωποι και οι αρουραίοι είναι δύο εντελώς διαφορετικά πλάσματα, όμως δεν είναι λίγοι οι επιστήμονες που συμφωνούν ότι τα πειράματα του Richter ίσως έχουν να μας πουν κάτι για τη δύναμη της ελπίδας: Πως όταν οι άνθρωποι πιστεύουν σε αυτήν, τους βοηθά να έχουν υψηλότερα επίπεδα αντοχής και ανθεκτικότητας. Θα συνεχίσουν, λοιπόν, να μάχονται κάθε φορά που νιώθουν ότι υπάρχει ελπίδα να σωθούν, ότι ο αγώνας τους αξίζει τον κόπο.