ΠΟΤΕ ΜΠΑΙΝΟΥΝ ΟΙ ΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΜΑΣ ΥΓΕΙΑ;

Η σχέση που αναπτύσσει ένα μωρό με τον κύριο φροντιστή του τις πρώτες χίλιες μέρες της ζωής του φαίνεται ότι καθορίζει το υπόβαθρο της μετέπειτα ψυχικής του υγείας.

Η «θεωρία της προσκόλλησης» αναφέρεται στον συναισθηματικό δεσμό ανάμεσα στο βρέφος –που έχει έμφυτη την ανάγκη να δεθεί με τα άτομα που του παρέχουν ασφάλεια– και στο κύριο πρόσωπο που το φροντίζει, συνήθως τη μητέρα. Η φύση και η μορφή αυτής της σχέσης γίνονται μοντέλο για τις μετέπειτα σχέσεις του παιδιού, παίζοντας καθοριστικό ρόλο στην ψυχική υγεία του.

Σύμφωνα με τη θεωρία, από τις δύο πρώτες εβδομάδες τα νεογνά δείχνουν ποια φωνή προτιμούν. Τον πρώτο μήνα αναγνωρίζουν τη φωνή του φροντιστή τους. Στους δύο μήνες προστίθεται η επαφή με το βλέμμα, και στους τέσσερις μήνες εμφανίζονται οι πρώτες ενδείξεις δεσμού. Τα μωρά αρχίζουν να δείχνουν πιο έντονα εάν και πότε ικανοποιούνται από την ανθρώπινη επαφή. Από τον έβδομο μήνα της ζωής τους έως τα τρία έτη οικοδομείται η βάση της συναισθηματικής τους ρύθμισης. Το ζητούμενο, λοιπόν, είναι η ισορροπία του δεσμού που μοιράζεται το παιδί με τον φροντιστή του.

Διαφορετικά, προκύπτουν διαταραχές προσκόλλησης, οι οποίες δείχνουν ότι «δεν παρείχαμε στο παιδί μας συναισθηματική ασφάλεια τα τρία πρώτα χρόνια της ζωής του, οπότε δημιουργούνται οι βάσεις για την ψυχική του υγεία εφ’ όρου ζωής», επισήμανε σε podcast η Erica Komisar, κλινική κοινωνιολόγος, ψυχαναλύτρια και συγγραφέας με ειδίκευση στη διαχείριση του πόνου όσων υποφέρουν από κατάθλιψη, άγχος και ιδεοψυχαναγκαστικές διαταραχές.

Pexels Shvetsa

«Οι διαταραχές προσκόλλησης δείχνουν πώς μεγαλώσαμε τα παιδιά μας στα τρία πρώτα χρόνια της ζωής τους. Έρευνες δείχνουν ότι το βρέφος που έχει διαταραχή προσκόλλησης όταν είναι τριών μηνών, διατηρεί τη διαταραχή και 20 χρόνια μετά.

»Αυτή η βάση, το να είμαστε εκεί σωματικά και συναισθηματικά, να καλμάρουμε το παιδί όταν αγχώνεται προσπαθώντας να κατανοήσει και να προσαρμοστεί στον κόσμο, είναι κάτι κρίσιμο. Επί της ουσίας, έχουμε να κάνουμε με ένα πλάσμα που είναι συναισθηματικά και νευρολογικά ευαίσθητο, που είναι τρομοκρατημένο από τον κόσμο. Το μόνο που στέκεται ανάμεσα σε αυτό το μωρό και την άβυσσο είναι ο φροντιστής του».

Τα τέσσερα είδη της προσκόλλησης

Από το πώς εξελίσσεται η σχέση βρέφους και φροντιστή προκύπτει και το αν ένα άτομο θεωρεί ότι είναι άξιο να λαμβάνει αγάπη ή όχι. Υπάρχουν τέσσερα είδη προσκόλλησης που επηρεάζουν την αυτοαντίληψή μας:

1. Η ασφαλής προσκόλληση. Υπάρχει επικοινωνία και το παιδί εκφράζει ό,τι νιώθει, με το κλάμα να είναι ο τρόπος που εκδηλώνει το άγχος.
2. Η αποφυγή. Υπάρχει συναισθηματική και φυσική απομάκρυνση από τον φροντιστή, αδιαφορία.
3. Η αμφιθυμία. Συνοδεύεται από παρατεταμένη διαμαρτυρία και έκφραση θυμού, με το νήπιο να θέλει να προσεγγίσει τον φροντιστή αλλά ταυτόχρονα να τον αποφεύγει γιατί δεν ξέρει πώς να το κάνει.
4. Η αποδιοργανωμένη προσκόλληση. Υπάρχει συναισθηματική σύγχυση και συνήθως ένα τραύμα, εγκατάλειψη ή θάνατος.

Καθόλου τυχαία, οι έρευνες έχουν δείξει σχέση μεταξύ των διαταραχών προσκόλλησης, του άγχους και της ΔΕΠΥ.

Η Komisar ανέφερε πως σε κάποιες περιοχές του πλανήτη οι μητέρες συνηθίζουν να έχουν πάντα πάνω τους τα παιδιά τους χρησιμοποιώντας μάρσιπο, ό,τι κι αν κάνουν, όπου κι αν πάνε, έως ότου δεν μπορούν να τα κουβαλήσουν άλλο. «Έτσι τα ηρεμούν όταν βιώνουν ψυχική δυσφορία. Επίσης, υπάρχει μια κοινότητα στην οποία τα παιδιά παίζουν και διασκεδάζουν. Σε κάθε περίπτωση, όταν τα παιδιά νιώθουν άγχος αναζητούν τον κύριο φροντιστή τους. Άρα δεν μιλάμε μόνο για προσκόλληση φροντιστή και παιδιού, αλλά και για τη διασφάλιση της συνέχισης αυτής της προσκόλλησης τα τρία πρώτα χρόνια. Τον πρώτο χρόνο οικοδομείται και τα άλλα δύο διασφαλίζεται».

Pexels Shvetsa

Αυτές οι πρακτικές, όπως αναφέρει η ειδικός, δεν εφαρμόζονται στον δυτικό κόσμο – στις ΗΠΑ δεν προβλέπεται καν πληρωμένη άδεια μητρότητας.

«Πριν από πολλά χρόνια, συνάδελφός μου είχε πει πως όλοι μπορούν να αποκτήσουν ένα παιδί, αλλά δεν φροντίζουν όλοι αυτό το παιδί. Εάν δεν θέλεις να το φροντίσεις, τότε μην κάνεις παιδιά».

Σημείο αναφοράς για την ψυχική υγεία σε κάθε ηλικία

Το να φροντίζουμε ένα μωρό τις πρώτες 1000 ημέρες της ζωής του είναι καθοριστικό για να νιώσει συναισθηματική ασφάλεια και να τεθούν γερές βάσεις για την ψυχική του υγεία.

Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει πως αν είσαι εκεί και κάνεις τα παιδιά να νιώθουν συναισθηματικά ασφαλή, δεν θα συμβεί τίποτα αρνητικό στη ζωή τους. Η πραγματικότητα είναι πως θα αντιμετωπίσουν δυσκολίες. Αν όμως υπάρχει η σωστή βάση, έχουν περισσότερες πιθανότητες να τις ξεπεράσουν χωρίς να διαλυθούν.

Ποια είναι η μεγαλύτερη δυσκολία που θα βρουν μπροστά τους, πέραν από εκείνες που δεν μπορείς να προβλέψεις (π.χ. διαζύγιο, θάνατος γονέα, κακοποίηση); Η εφηβεία!

Pexels Julia M. Cameron

«Η εφηβεία είναι η δεύτερη κρίσιμη περίοδος στη ζωή ενός ανθρώπου όσον αφορά την ανάπτυξη του εγκεφάλου του», επισημαίνει η ειδικός. «Και σε αυτήν την περίοδο, οι φροντιστές παίζουν τεράστιο ρόλο στην εξέλιξη του παιδιού τους, καθώς επηρεάζουν την αρχιτεκτονική του εγκεφάλου μέσω των στιλ φροντίδας που ακολουθούν.

»Πλέον, γνωρίζουμε πως η εφηβεία αρχίζει νωρίτερα και τελειώνει αργότερα από ό,τι πιστεύαμε στο παρελθόν. Η τεχνολογία μάς βοήθησε να διαπιστώσουμε πως υπάρχει η προεφηβεία, που αρχίζει στα 9 και τελειώνει στα 13, ακολουθεί η μεσοεφηβεία (14 με 18) και τέλος, η ύστερη εφηβεία (18 με 25).

»Στα 25 σταματά η ανάπτυξη του εγκεφάλου. Σε έρευνα που έκανα, διαπίστωσα πως όταν –μέσω ψυχοθεραπείας– αρχίσαμε να βοηθάμε τους γονείς να καταλάβουν ότι χρειαζόταν να δώσουν στα παιδιά τους όσα δεν είχαν δοθεί σε εκείνους, ήταν σαν να έκλεινε ένας κύκλος».

Τι άλλαξε; «Τόσο οι γονείς όσο και τα παιδιά σταμάτησαν να έχουν συμπτώματα και σημάδια άγχους, αγχώδεις διαταραχές».

Η ειδικός τόνισε πως άπαξ και το παιδί διαγνωστεί με κάποια αγχώδη διαταραχή, «όση θεραπεία κι αν κάνει, ό,τι κι αν κάνει, αν δεν αλλάξει το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει, δεν θα υπάρξει το επιθυμητό αποτέλεσμα».