ΤΟ ΑΝΤΙΘΕΤΟ ΤΟΥ ΝΑΡΚΙΣΣΙΣΜΟΥ ΛΕΓΕΤΑΙ ΗΧΩΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΕΞΙΣΟΥ ΕΠΙΖΗΜΙΟΣ ΣΤΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Πιθανότατα γνωρίζεις αρκετά πράγματα για τον ναρκισσισμό και τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει στις σχέσεις. Ήξερες όμως ότι στο αντίθετο άκρο βρίσκεται ο ηχωισμός, που μπορεί να βλάψει μια σχέση εξίσου;

Όταν η σχέση σου σε ρωτάει τι θα ήθελες να παραγγείλεις, απαντάς συχνά: «Οτιδήποτε, δεν έχω θέμα, ό,τι θέλεις εσύ». Είσαι ο ευχάριστος τύπος ανθρώπου, που δεν διαμαρτύρεται ποτέ σε μια παρέα και κάνει πάντα ό,τι πει η πλειοψηφία. Προτιμάς να πέσεις στον γκρεμό, παρά να διαφωνήσεις με συνάδελφο. Όταν έρχεται η ώρα να σβήσεις τα κεράκια της τούρτας σου, ενώ όλοι είναι στραμμένοι πάνω σου και τραγουδούν το γνωστό σε όλους «να-ζή-σεις-και-χρό-νια-πολ-λά», εσύ θέλεις να ανοίξει η γη να σε καταπιεί. Εάν όλα αυτά σε εκφράζουν, μάθε ότι η περίπτωσή σου έχει όνομα: ηχωισμός (από την ηχώ).

Όποιος έχει τέτοια συμπεριφορά, «τείνει να μιμείται ή να αντικατοπτρίζει τα συναισθήματα, τις απόψεις και τις επιθυμίες των άλλων, αντί να εκφράζει τις προσωπικές του σκέψεις και συναισθήματα», αναφέρει σε σχετικό άρθρο η ψυχοθεραπεύτρια Jamie Genatt.

Γενικά, οι λεγόμενοι ηχωιστές δυσκολεύονται να υιοθετήσουν συμπεριφορές που θα στρέψουν το ενδιαφέρον των άλλων επάνω τους, δίνοντας έμφαση στις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητές τους. «Ηχωιστής είναι ο άνθρωπος που βασανίζεται να εκφραστεί, να λάβει επιβράβευση ή να τραβήξει την προσοχή, που παλεύει με την συναισθηματική μοναδικότητά του», προσθέτει η ψυχοθεραπεύτρια Amelia Kelley. «Ενώ θα μπορούσε να πει τι του αρέσει και τι όχι, αγωνίζεται να εμπεδώσει ότι αξίζει να θέτει όρια ή να έχει γνώμη, ακόμα κι αν αυτό προσβάλει τους άλλους».

Ο ηχωιστής ενδιαφέρεται να περνάνε οι άλλοι καλά κι ας μην περνάει αυτός, κάτι που εκπηγάζει από τον φόβο, λέει η κλινική ψυχολόγος Whitney McSparran: «Όσοι παλεύουν με τον ηχωισμό, φοβούνται μήπως είναι ή θεωρηθούν ναρκισσιστές, γι’ αυτό και δεν δίνουν καθόλου χώρο στον εαυτό τους».

Η συζήτηση για τον ηχωισμό μπορεί να βοηθήσει κάποιους που τον βιώνουν να αισθανθούν ότι η συμπεριφορά τους γίνεται κατανοητή. Εντούτοις, το φαινόμενο δεν εντάσσεται στις παθολογικές καταστάσεις. «Στο πεδίο της ψυχολογίας, οι όροι ηχωιστής και ηχωισμός είναι σχετικά νέοι, και δεν υπάρχει συσχετισμένη κλινική διάγνωση στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM – 5)», λέει η McSparran. Επίσης, ο ηχωισμός έχει ένα φάσμα διαβαθμίσεων, όπως κάθε χαρακτηριστικό μιας προσωπικότητας. Ηχωιστής θεωρείται όποιος βιώνει τον ηχωισμό περισσότερο από τον μέσο όρο.

Από πού προέρχεται ο όρος «ηχωισμός»;

O Craig Malkin κλινικός ψυχολόγος και ερευνητής της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ, γράφει σε άρθρο του: «Στον μύθο του Νάρκισσου, η Ηχώ, η νύμφη που τελικά τον ερωτεύεται παράφορα, είναι καταδικασμένη από τη θεά Ήρα να επαναλαμβάνει την τελευταία φράση που ακούει, χωρίς να έχει δική της άποψη. Έτσι και οι ηχωιστές (echoists), που πήραν το όνομά τους από την Ηχώ, μοιάζει σαν να επαναλαμβάνουν ό,τι ακούν από τους άλλους και δυσκολεύονται να αποκτήσουν δική τους φωνή».

Αν και οι ηχωιστές έλκονται στην πραγματική ζωή από άτομα που έχουν ναρκισσιστικές τάσεις, καθώς αυτά τους βοηθούν να παραμείνουν στην ζώνη ασφαλείας τους –δηλαδή, την κατάσταση της Ηχούς–, εντούτοις αυτά τα χαρακτηριστικά διατηρούνται και σε άλλες σχέσεις τους.

10 σημάδια που δείχνουν ότι είσαι ηχωιστής

1. Αποφεύγεις την προσοχή

Προτιμάς να βρίσκεσαι στο παρασκήνιο, παρά στο κέντρο της προσοχής. «Οι ηχωιστές έχουν την τάση να αποφεύγουν τα φώτα της δημοσιότητας και απομακρύνονται λόγω ντροπής από το επίκεντρο της προσοχής ή την αναγνώριση», λέει η Genatt, εξηγώντας ότι η προσοχή των άλλων μπορεί να τους κάνει να αισθάνονται άβολα. Συμβαίνει δηλαδή το εντελώς αντίθετο από πολλούς τύπους ναρκισσιστών, που «αναζητούν την προσοχή, την αναγνώριση και την επικύρωση από τους άλλους», συμπληρώνει.

2. Καθρεφτίζεις τους άλλους

Οι ηχωιστές, σύμφωνα με την Genatt, προτιμούν να αντικατοπτρίζουν τα συναισθήματα και τις προτιμήσεις των άλλων. «Μπορεί να δυσκολεύονται να εκφράσουν την ταυτότητά τους και αντ’ αυτού προσαρμόζονται στους ανθρώπους που τους περιβάλλουν, συχνά με κόστος να παραμελούν τις δικές τους ανάγκες και επιθυμίες», προσθέτει η ίδια.

3. Φοβάσαι μήπως δυσαρεστήσεις τους άλλους

Είναι άραγε ηχωιστές όλοι οι άνθρωποι που θέλουν να ευχαριστούν τους γύρω τους; Όχι απαραίτητα, αν και μερικά από τα σημάδια μοιάζουν, αφού και στις δυο περιπτώσεις «ο φόβος μπορεί να τους οδηγήσει στο να αποφεύγουν κάθε διαφωνία και να γίνονται υπερβολικά συγκαταβατικοί, χωρίς να μπορούν να πουν όχι», λέει η Genatt.

4. Έχεις έλλειψη αυτοεκτίμησης

Ενώ οι ναρκισσιστές λειτουργούν σαν να είναι ανώτερα όντα, οι ηχωιστές λειτουργούν και αισθάνονται κατώτεροι. Η Genatt λέει ότι υποβαθμίζουν την αξία τους και θεωρούν τον εαυτό τους λιγότερο σημαντικό ή λιγότερο πολύτιμο. «Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αισθήματα ανασφάλειας και αυτοαμφισβήτησης», συνεχίζει. Δυστυχώς, έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος.

5. Δυσκολεύεσαι να αποδεχτείς τον έπαινο

«Το να λαμβάνει θετικά σχόλια ή να τραβάει την προσοχή είναι κάτι εξαιρετικά άβολο για κάποιον ηχωιστή, γιατί αναγνωρίζοντας τις δυνατότητές του και την αξία του αισθάνεται ότι πλησιάζει τον ναρκισσισμό», εξηγεί η McSparran.

Έτσι, μπορεί να προσπαθήσει να ελαχιστοποιήσει ή και να αποφύγει οποιαδήποτε θετικά σχόλια και ανάλογες καταστάσεις. «Μοιάζει σαν τον συνάδελφο που αισθάνεται άβολα όταν κάποιος επαινεί την παραγωγικότητά του ή το πόσο λεπτομερής είναι, ή σαν τον φίλο που προτιμάει να κρυφτεί κάτω από το πάπλωμά του, παρά να κάνει ένα πάρτι γενεθλίων», προσθέτει η ειδικός.

6. Αισθάνεσαι ότι έχεις λίγες ή ελάχιστες προτιμήσεις

Ενώ χαρακτηριστικό του ηχωισμού είναι να μην εκφράζεις αυτό που θέλεις, μπορεί όντως να μην ξέρεις τι θέλεις. Ο ηχωιστής είναι τόσο συνηθισμένος να υποτιμά τις δικές του επιθυμίες και να καθοδηγείται από τους άλλους, που τελικά δεν γνωρίζει ούτε ο ίδιος τι θέλει. Αυτό μας θυμίζει τον φίλο/η που «δεν έχει πρόβλημα» με το ποια ταινία θα δούμε και τελικά δεν προτείνει καμία.

7. Δεν θέλεις να «πιάνεις χώρο»

Καθώς είναι εξοικειωμένοι να μένουν στο παρασκήνιο χωρίς να μιλούν, οι ηχωιστές νιώθουν πιο ασφαλείς να ζουν έτσι. Δεν θέλουν να γίνονται βάρος και, κατά την γνώμη τους, αυτό είναι πιο εύκολο από το να αναγνωρίσουν ότι είναι ολοκληρωμένες προσωπικότητες, που αξίζουν φροντίδα, σεβασμό και, τέλος πάντων, μια θέση στον κόσμο.

8. Είσαι ευάλωτος/η στην απόρριψη

Αν και σε κανέναν δεν αρέσει να τον απορρίπτουν, για τους ηχωιστές αυτό μοιάζει «βουνό». Το να παρουσιάζεις ευαισθησία στην απόρριψη είναι ένα επίπονο συναισθηματικά στάδιο όπου απορρυθμίζονται τα συναισθήματα που σχετίζονται με την πιθανή αποτυχία, εξηγεί η Dr Kelley. Έτσι, τα άτομα που βιώνουν κάτι τέτοιο αδυνατούν να πάρουν οποιοδήποτε ρίσκο.

9. Δείχνεις υπερβολική ενσυναίσθηση

Μπορεί κανείς να δείχνει υπερβολική ενσυναίσθηση; Κι όμως, μπορεί. Η Dr Kelley σημειώνει ότι η ενσυναίσθηση μπορεί να προκαλέσει στρες στο σώμα μας, καθώς υποφέρουμε με τα ζητήματα των άλλων. «Στους ηχωιστές, αυτό μπορεί να προκαλέσει χρόνιο πόνο, άγχος και κόπωση, καθώς εσωτερικεύουν τη λύπη των άλλων και δυσκολεύονται να θέσουν υγιή όρια για τον εαυτό τους», προσθέτει. Λόγω αυτών των προκλήσεων, οι ηχωιστές μπορεί να εμπλακούν σε σχέσεις που δεν επιθυμούν.

10. Έχεις τον φόβο της εγκατάλειψης

Οι ηχωιστές όχι μόνο φοβούνται να μιλήσουν για τις ανάγκες τους, αλλά φοβούνται και τις συνέπειες που θεωρούν πιθανές αν συμβεί κάτι τέτοιο. Έτσι, αποφεύγουν τις συγκρούσεις με κάθε τρόπο. «Φοβούνται ότι εάν εκφραστούν, ειδικά εάν δεν συμφωνούν με κάποιον άλλον, το άτομο με το οποίο σχετίζονται θα τους εγκαταλείψει ή θα πάψει να τους αγαπά», εξηγεί η Dr Kelley.

Τι κάνει κάποιον ηχωιστή;

– Οι γονείς «διδάσκουν» αυτό το μάθημα

Η Genatt υποστηρίζει πως ο τρόπος που έχει μεγαλώσει κανείς παίζει σημαντικό ρόλο στο αν θα γίνει ή όχι ηχωιστής. «Αν κάποιος έχει ανατραφεί σε ένα περιβάλλον όπου διδάχτηκε να είναι απόλυτα συμμορφωμένος και να δίνει πάντα προτεραιότητα στους άλλους, ή είχε αυταρχικούς φροντιστές, μπορεί να αναπτύξει την εν λόγω συμπεριφορά», λέει.

Από την άλλη, η Dr Kelley αναφέρει την περίπτωση του eggshell parenting, της διαπαιδαγώγησης όπου οι ασταθείς διαθέσεις και η απρόβλεπτη συμπεριφορά των γονέων σαν να αναγκάζουν τα παιδιά να περπατούν πάνω σε τσόφλια αυγών. Ως αποτέλεσμα αυτής της συνθήκης, έχουμε παιδιά που δεν φροντίζουν τις δικές τους ανάγκες, για να ικανοποιήσουν τις απρόβλεπτες απαιτήσεις των γονιών τους.

Επιπλέον, εάν οι γονείς παλεύουν με προβλήματα άγχους, καταχρήσεις ουσιών ή σοβαρά προβλήματα υγείας, τα παιδιά παίρνουν τον ρόλο του ενήλικα για να ρυθμίσουν την κατάσταση και μοιραία βάζουν τις δικές τους επιθυμίες και ανάγκες σε δεύτερη θέση.

– Χαμηλή αυτοεκτίμηση

Όλα τα παραπάνω οδηγούν άμεσα τους συγκεκριμένους ανθρώπους στη χαμηλή αυτοεκτίμηση. Όταν κάποιος αισθάνεται ότι δεν έχει κάτι σημαντικό να πει, τότε σίγουρα δεν θα το κάνει, γιατί δυσκολεύεται πολύ να εκφραστεί και να διεκδικήσει τον χώρο του.

– Ανασφαλές ύφος προσκόλλησης

Αυτός είναι ένας άλλος παράγοντας που ξεκινάει από την παιδική ηλικία και συνεχίζει στην ενήλικη ζωή. Όλοι αναπτύσσουμε ένα από τα τρία ύφη προσκόλλησης: ασφαλές, αγχώδες και αποφευκτικό. Η Genatt υποστηρίζει ότι τα άτομα με αγχώδες ή αποφευκτικό ύφος προσκόλλησης μπορεί να είναι πιο επιρρεπή στο να γίνουν ηχωιστές, καθώς δυσκολεύονται να θέσουν όρια και δεν μπορούν να διεκδικήσουν τίποτα μέσα στις σχέσεις.

– Αίσθημα ντροπής ή τιμωρίας σε περίπτωση που ενεργείς διαφορετικά

Εκτός από τις παραπάνω αιτίες, οι ηχωιστές μπορεί να «έμαθαν» με άλλο τρόπο ότι η συμπεριφορά τους είναι τελικά πιο ασφαλής. «Ο ηχωισμός, είναι ένας τρόπος προσαρμογής σε σχέσεις ή καταστάσεις στις οποίες θα υπήρχαν αποδεδειγμένα συνέπειες, εάν κάποιος απαιτούσε φροντίδα και προσοχή επιβάλλοντας τις απόψεις του», λέει η McSparran.

Για παράδειγμα, συνεχίζει, κάποιοι άνθρωποι μπορεί να αισθάνθηκαν ντροπή ή να τιμωρήθηκαν όταν προσπάθησαν να εκφράσουν έντονα συναισθήματα ή να υποστηρίξουν τον εαυτό τους. Αυτό μπορεί να συμβεί σε οποιαδήποτε φάση της ζωής και να έχει σοβαρό αντίκτυπο στη συμπεριφορά.

7 tips για να αντιμετωπίσεις τον ηχωισμό

Τόσο ο ναρκισσισμός όσο και ο ηχωισμός είναι δύο ακραίες συμπεριφορές. Και όσο σημαντικό είναι να αντιλαμβάνεσαι ότι δεν είσαι το κέντρο του κόσμου, άλλο τόσο δεν σε βοηθάει να πιστεύεις ότι οι ανάγκες και οι επιθυμίες σου δεν αξίζουν τίποτα. Ας δούμε μερικούς τρόπους που θα σε βοηθήσουν να επανεκτιμήσεις τον εαυτό σου και να σταματήσεις σιγά σιγά να κάνεις την Ηχώ:

1. Να θέτεις όρια

Το να επικεντρώνεσαι διαρκώς στους άλλους μπορεί να σε εξουθενώσει συναισθηματικά. Αξίζει να δώσεις και στον εαυτό σου λίγη προσοχή. «Δεν θα υπάρξει πρόβλημα αν πεις ένα όχι όταν χρειάζεται και βάλεις σε προτεραιότητα τις δικές σου ανάγκες», λέει η Genatt. Εξάλλου, όποιος φροντίζει τον εαυτό του, δεν σημαίνει ότι είναι εγωιστής.

Όσο για τις ενοχές που θα ακολουθήσουν όταν αρχίσεις να βάζεις όρια, η McSparran προτείνει αρχικά να υπενθυμίσεις στον εαυτό σου γιατί χρειάστηκε να πεις όχι και να αποσπάσεις το μυαλό σου με ένα χόμπι ή συζητώντας με κάποιο άτομο που εκτιμάς.

2. Να προσέχεις τις παρέες σου

Αυτή η αιώνια γονεϊκή παραίνεση έχει κι εδώ την εφαρμογή της. Με απλά λόγια, αναρωτήσου: Οι άνθρωποι του φιλικού σου περιβάλλοντος σε κάνουν να αισθάνεσαι άνετα; Ενδιαφέρονται για το τι πραγματικά θέλεις και νοιάζονται ειλικρινά για τη γνώμη σου; Η Dr Kelley προτρέπει να συναναστρεφόμαστε ανθρώπους που είναι υποστηρικτικοί και συμπονετικοί. Ξεκίνησε να θέτεις τα όριά σου ξεκινώντας από αυτούς τους ανθρώπους, που θα σε κάνουν να νιώσεις ασφάλεια και θα εκτιμήσουν την προσπάθειά σου.

3. Αγκάλιασε τον εαυτό σου

Μια κλασική φράση, απλή αλλά και τόσο δύσκολη. Σκέψου πρώτα τις πραγματικές σου ανάγκες και επιθυμίες. Εντόπισε τον αληθινό εαυτό σου και συνδέσου με τις καλές πτυχές του. Αποδέξου με αγάπη τις προτιμήσεις και τις απόψεις σου, ακόμα κι αν διαφέρουν από των άλλων.

4. Μάθε να γίνεσαι δυσάρεστος/η

Ξέρεις τι θέλεις και τι δεν θέλεις; Τότε, πες το! Η Dr Kelley προτείνει να διαφωνείς με τους άλλους πιο συχνά, ακόμα κι αν φαίνεται δύσκολο. Ξεκίνα με απλά θέματα, όπως το είδος της μουσικής που προτιμάς ή σε ποιο εστιατόριο θα ήθελες να πας. Κάθε φορά που η φωνή σου ακούγεται και η άποψή σου εκδηλώνεται, ενισχύεται η αυτοπεποίθηση και ο σεβασμός στον εαυτό σου.

5. Απόφυγε τις άχρηστες σκέψεις

Όσο και να θέλεις να το αποφύγεις, κάποια στιγμή οι «μαύρες» σκέψεις θα σε επισκεφθούν, ωστόσο δεν χρειάζεται να παραμείνουν. Απόφυγε να κατηγορείς τον εαυτό σου και ζήτα την αντικειμενική γνώμη ενός φίλου, συμβουλεύει η McSparran. Πάρε βαθιές ανάσες και φέρσου στον εαυτό σου με επιείκεια, καθώς ο ηχωισμός που για καιρό σού έχει γίνει δεύτερη φύση χρειάζεται χρόνο και υπομονή για να ξεπεραστεί. Κάθε προσπάθεια σε αυτή την φάση έχει μεγάλη αξία, συμπληρώνει η Kelley.

6. Ενθάρρυνε τις θετικές σκέψεις

Όσο χρήσιμο είναι να διώχνεις τις άχρηστες σκέψεις, άλλο τόσο χρειάζεται να καλλιεργείς τις θετικές. Η McSparran προτρέπει να αποκτήσεις μια πιο αντικειμενική εικόνα για την αξία σου και να χτίσεις από την αρχή την αυτοεκτίμησή σου. Σύμφωνα με τη Mayo Clinic, αυτό μπορεί να σημαίνει ότι χρειάζεται να συγχωρείς τον εαυτό σου, να συμμετέχεις σε δραστηριότητες που σου αρέσουν και να περνάς χρόνο με ανθρώπους που σε αγαπούν.

7. Συνεργάσου με κάποιον ειδικό

Εντάξει, ωραία τα λέμε, αλλά πώς θα τα κάνουμε πράξη; Ακριβώς επειδή για να υλοποιηθούν όλα αυτά χρειάζεται χρόνος και υπομονή, η βοήθεια ενός ειδικού θα στηρίξει και θα ενισχύσει με πολλούς τρόπους κάθε σου προσπάθεια. Κλείνοντας, η Genatt λέει: « Η αντιμετώπιση του ηχωισμού είναι ένα προσωπικό ταξίδι και είναι απαραίτητο να είσαστε ευγενικοί και υπομονετικοί με τον εαυτό σας καθώς διαχειρίζεστε μια πιο υγιή ισορροπία στις σχέσεις σας και στον τρόπο που εκφράζεστε».