ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΣΤΗ ΦΥΛΑΚΗ (ΓΙΑ ΧΟΡΟ!)
Πώς είναι να περνάς τις πύλες στο σωφρονιστικό κατάστημα Κορυδαλλού για να παρακολουθήσεις μια παράσταση χορού; Τι μπορεί να σημαίνει για τους τροφίμους της φυλακής ένα τριήμερο φεστιβάλ και η συμμετοχή τους σε σχετικά εργαστήρια;
Κάθομαι σε μια πράσινη πλαστική καρέκλα, με το βλέμμα εστιασμένο σε ένα πορφυρό ηλιοβασίλεμα πλαισιωμένο από φοίνικες. Το φεγγάρι ανεβαίνει μισογεμάτο στον ουρανό. Ακούγεται το κρώξιμο ενός πουλιού. Στο γκαζόν μπροστά στα πόδια μου είναι μπλεγμένα λίγα χρυσά κομφετί, σαν να έχουν ξεμείνει από κάποιο πάρτι. Ειδυλλιακό τοπίο για πάρτι, σωστά; Όχι ακριβώς. Βλέπετε, βρίσκομαι σε έναν εσωτερικό κήπο στις φυλακές Κορυδαλλού.
Το φεγγάρι το βλέπω πάνω από τα συρματοπλέγματα στους ψηλούς τοίχους που μας περιβάλλουν. Πάνω σε έναν από αυτούς είναι ζωγραφισμένο το ηλιοβασίλεμα και οι φοίνικες, σαν να προβάλλουν από μια τρύπα που άνοιξε χαρίζοντας σε όλους την ελευθερία τους.
Το εξωτικό πουλί που είδα με την άκρη του ματιού μου να βολτάρει μου είπαν ότι είναι παγώνι, αν και δεν διέκρινα καμιά πλουμιστή ουρά. Το γκαζόν είναι αληθινό, περιποιημένο και καταπράσινο, με δυο τέρματα εκατέρωθεν να μαρτυρούν ότι φιλοξενεί ποδοσφαιρικούς αγώνες. Σε ένα από αυτά είναι αναρτημένο ένα πανό που γράφει με κεφαλαία γράμματα: «Τόσο ωραία όσο εδώ αποκλείεται να είναι στον παράδεισο?»
Όσο για τα χρυσά κομφετί, είναι λίγα μπροστά από τη θέση μου. Κανένας άλλος δεν φαίνεται να τους δίνει σημασία και μάλλον θα μείνω για πάντα με την απορία πώς βρέθηκαν εκεί. Στη φυλακή. Σε έναν προαύλιο χώρο πολύ πιο φιλόξενο από ό,τι περίμενα – αλλά δεν παύει να είναι φυλακή.
Έχω έρθει για να παρακολουθήσω ένα τρίπτυχο σύγχρονου χορού στο πλαίσιο του DANCELLS/DANCE/FESTIVAL, ενός τριήμερου φεστιβάλ που έδωσε στους κρατούμενους τη δυνατότητα όχι μόνο να παρακολουθήσουν χορογραφίες και ερμηνείες από επαγγελματίες του χώρου, αλλά και να συμμετάσχουν σε διαδραστικά εργαστήρια και συζητήσεις με τους καλλιτέχνες.
Περιμένοντας να αρχίσει η παράσταση, υπό άλλες συνθήκες θα γέμιζα τον χρόνο και θα κάλυπτα την αμηχανία μου χαζεύοντας στο κινητό. Μόνο που το κινητό μου το έχουν κρατήσει στην είσοδο, μαζί με την ταυτότητά μου. Το αναγκαστικό digital detox είναι μια πολύ μικρή υπενθύμιση ότι εδώ κανείς δεν είναι ελεύθερος να κάνει ό,τι θέλει.
Ένας χορογράφος στη φυλακή
«Από την πρώτη φορά που βρέθηκα μέσα σε φυλακή, δεν μου φεύγει το αίσθημα ότι κλειδώνουν πίσω μου πόρτες», θα μου πει αργότερα ο χορευτής και χορογράφος Ηλίας Χατζηγεωργίου, που είχε την ιδέα για αυτή τη διοργάνωση. «Ότι παραχωρώ την ταυτότητά μου και κλείνομαι όλο και πιο μέσα».
Η πρώτη του επαφή με σωφρονιστικό κατάστημα έγινε πριν από μια δεκαετία και βάλε, όταν κλήθηκε να κάνει εθελοντικά κίνηση και χορό σε κρατούμενους στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνα. «Μου το είχε προτείνει ο Στάθης Γράψας, που κάνει θέατρο στον Αυλώνα και σε φυλακές γενικά πάρα πολλά χρόνια», θυμάται. «Τα τελευταία δύο χρόνια έκανα το ίδιο εκεί στο πλαίσιο των Εκπαιδευτικών & Κοινωνικών Δράσεων της Εθνικής Λυρικής Σκηνής».
Στην Εθνική Λυρική Σκηνή στράφηκε και όταν είχε την ιδέα για το φεστιβάλ στις φυλακές Κορυδαλλού, όπως μου λέει: «Είχα κάνει ένα μικρό φεστιβάλ στον Ταΰγετο, στο χωριό μου, και η Φρόσω Τρούσα πρότεινε να συμμετάσχω με αυτή την ιδέα σε μια δράση που κάνει το Aerowaves, ένα ευρωπαϊκό δίκτυο χορού. Περίπου 9 με 10 χορογράφοι υποβάλλουν ιδέες και γίνεται ένα είδος διαγωνισμού για να επιλεγεί μία από αυτές. Η αρχική μου πρόταση έγινε δεκτή, αλλά στην πρώτη μας συνάντηση εκεί ένας από τους εισηγητές είπε ότι θα ήθελαν με κάποιο τρόπο να πάνε τον χορό σε σημεία που δεν μπορεί συνήθως να φτάσει. Αυτό μου έκανε “κλικ” και απευθύνθηκα αμέσως στο τμήμα Εκπαιδευτικών & Κοινωνικών Δράσεων της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, για να δω αν θα τους ενδιέφερε να το στηρίξουν».
Όπερ και εγένετο, η πρόταση για το φεστιβάλ χορού που ονομάστηκε τελικά DANCELLS/DANCE/FESTIVAL κέρδισε, και έγινε πράξη. «Ήταν πολύ δύσκολα τα logistics για να υλοποιηθεί η ιδέα του φεστιβάλ», λέει ο Ηλίας Χατζηγεωργίου. «Δεν θα γινόταν με τίποτα, αν δεν υπήρχαν δύο γυναίκες: η διευθύντρια του Σωφρονιστικού Καταστήματος Κορυδαλλού, Μαρία Στέφη, και η Γιολάντα Κωνσταντινίδου, υπεύθυνη εκπαιδευτικών/πολιτιστικών προγραμμάτων-δράσεων εκεί. Θεωρώ ότι είναι “girl power”».
Λίγο πριν ξεκινήσει το χορευτικό τρίπτυχο που θα βλέπαμε, η διευθύντρια των φυλακών πήρε το μικρόφωνο. Δεν είχα κινητό για να μαγνητοφωνήσω όσα είπε, ούτε χαρτί για να σημειώσω, όμως θυμάμαι την κεντρική ιδέα: Πόσο σημαντικό είναι να μπαίνουν τέτοιες δράσεις μέσα στις φυλακές, με σκοπό τον σωφρονισμό των κρατουμένων. «Φέρτε ό,τι τέτοιο μπορείτε», ήταν πάνω κάτω τα λόγια της.
Ένα αλλιώτικο κοινό
Στο πλαίσιο του DANCELLS/DANCE/FESTIVAL, για ένα τριήμερο πραγματοποιήθηκαν τρία τρίωρα πρωινά εργαστήρια με τη συμμετοχή κρατουμένων, ενώ για δύο βράδια παρουσιάστηκε το τρίπτυχο χορού για το οποίο έχω έρθει εγώ στον Κορυδαλλό. Αριστερά και μπροστά από τις πράσινες καρέκλες που προορίζονται για το κοινό που ήρθε απέξω, περίπου τριπλάσιες λευκές καρέκλες γεμίζουν σιγά σιγά από κρατούμενους. Ο μέσος όρος ηλικίας είναι αρκετά χαμηλός και τα τσιγάρα δίνουν και παίρνουν.
Αν παραβλέψεις τον περιβάλλοντα χώρο, θα μπορούσε να είναι αντροπαρέες που μαζεύονται σε μια υπαίθρια εκδήλωση, λίγο σαν πανηγύρι. Τίποτα πάνω τους δεν προδίδει γιατί βρίσκονται εκεί. Φαντάζομαι ότι και να μπορούσα να τους πιάσω κουβέντα, αυτή είναι μια ερώτηση που δεν θα έκανα. Ούτως ή άλλως, όμως, δεν ξέρω αν επιτρέπεται να τους πιάσω κουβέντα, όπως δεν ξέρω τους κανόνες που επικρατούν στη φυλακή. Οπότε σωπαίνω.
Πώς ήταν γενικά η συναναστροφή με τους κρατουμένους; ρωτάω εκ των υστέρων τον Ηλία Χατζηγεωργίου. «Μπορεί να ξέρεις ή να εικάζεις ότι αυτοί οι άνθρωποι έχουν κάνει κάτι κακό, ότι πολλοί ανάμεσά τους έχουν διαπράξει έγκλημα, όμως κάθε φορά το ξεχνούσα όταν έκανα μάθημα μαζί τους», μου λέει. «Έκανα μάθημα με ανθρώπους οι οποίοι ήθελαν να μάθουν. Κάποιοι επέλεγαν να μου πουν και τι είχαν κάνει. Άλλοι όχι. Δεν ρωτούσα ποτέ και, ειλικρινά το λέω, πραγματικά ξεχνούσα πού βρισκόμουν. Αν κάποια στιγμή ακουγόταν μια σιδερένια πόρτα που κλείνει, ή σε κάποιο διάλειμμα συνειδητοποιούσα ξανά τη συνθήκη, ήταν αυτό που φοβόμουν περισσότερο, ο εγκλεισμός, παρά τα άτομα με τα οποία βρισκόμουν».
Τόσο ωραία όσο εδώ αποκλείεται να είναι στον παράδεισο?
Το τρίπτυχο ξεκίνησε με το «Fight or Flight», σε χορογραφία της 25χρονης Μαίρης Γιαννούλα, η οποία είχε τοποθετήσει και το πανό με το προβοκατόρικο ερώτημα στο φόντο της σκηνής.
«Το πρότζεκτ που παρουσίασα είναι ένα χορογραφικό work in progress που ξεκίνησα στο πλαίσιο της σπουδής μου στην U(R)TOPIAS Ακαδημία Χορογραφίας, μια πρωτοβουλία της ομάδας σύγχρονου χορού Αερίτες και παραγωγή της “2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης”», μου εξηγεί η ίδια. «Η φράση “Τόσο ωραία όσο εδώ αποκλείεται να είναι στον παράδεισο” είναι γραμμένη με νέον σε μια τεράστια ταμπέλα στο ελαιουργείο της Ελευσίνας. Εγώ πρόσθεσα το ερωτηματικό, μετατρέποντάς τη σε πανό ή αφίσα. Στο κεφάλι μου εξυπηρετεί διάφορα, μπορεί να είναι από πόστερ μέχρι σύνθημα σε διαδήλωση».
Όταν το βλέπεις βέβαια στον συγκεκριμένο χώρο, αποκτά ακόμα περισσότερες διαστάσεις, όπως και η χαρακτηριστική ασπρο-κόκκινη ταινία με την οποία η αστυνομία αποκλείει δρόμους για τη ρύθμιση της κυκλοφορίας.
Ρωτάω τη Μαίρη Γιαννούλα πώς θα περιέγραφε τη χορογραφία της. «Μαθαίνοντας την ιστορία της Ελευσίνας και ζώντας εκεί, κατάλαβα ότι πολλές γενιές βρέθηκαν εκεί πιστεύοντας ότι θα έχουν μια καλύτερη μοίρα, αλλά το όνειρό τους δεν έγινε ποτέ πραγματικότητα», μου εξηγεί. «Στο μυαλό μου, λοιπόν, η σκηνή είναι σαν ένα δωμάτιο όπου μπορείς να ονειρεύεσαι και το όνειρό σου να πραγματοποιηθεί».
Δεν μπορώ να μην αναρωτηθώ πώς είναι να βρίσκεται κανείς όχι σε ένα απλό δωμάτιο αλλά σε ένα κελί φυλακής. Τι όνειρα μπορείς να κάνεις εκεί μέσα; «Χωρίς να έχω καμία σχετική εμπειρία, φαντάζομαι ότι το να ονειρεύεσαι εκεί είτε είναι ο μόνος τρόπος να επιβιώσεις, να το αντέξεις, είτε κάτι που αποφεύγεις 100%, για να μη σε πληγώνει παραπάνω αυτό που συμβαίνει», λέει η Μαίρη Γιαννούλα. «Αλλά δεν έχω κάποια σχετική εμπειρία, οπότε αυτό που λέω μπορεί να είναι τελείως άτοπο».
Εκείνο για το οποίο έχει εμπειρία είναι οι δύο παραστάσεις που έδωσε ενώπιον των τροφίμων της φυλακής. «Ήταν πολύ διαφορετικό κοινό, που σε πολύ μεγάλο ποσοστό μπορεί να μην είχε ξαναβρεθεί σε κάτι τέτοιο», διαπιστώνει. «Νιώθω ότι με αυτό το κοινό το έργο μου απέκτησε άλλη διάσταση. Ήταν σαν να ανοίγει ένας πραγματικός διάλογος, σαν να προτείνω εγώ κάτι και να μου λένε την ιδέα τους, τη σκέψη τους, το σχόλιο τους».
«Επίσης, δεν είχα άγχος αν θα είμαι καλή χορεύτρια, αν το έργο θα πάει καλά, αν όλα τα τεχνικά θα γίνουν σωστά, αν η φωνή μου θα βγει όπως θα ήθελα ή όπως πρέπει να βγει τέλος πάντων για το κομμάτι», προσθέτει. «Το άγχος μου ήταν αν θα μπορέσουν αυτά τα 10 λεπτά να τους κρατήσουν, να τους πουν μια ιστορία και να πάμε κάπου μ’ αυτούς τους ανθρώπους».
Ο σκοπός επετεύχθη, παρότι και η ίδια παραδέχεται ότι την πρώτη φορά που εμφανίστηκε ενώπιόν τους ένιωσε ένα κάποιο σοκ: «Πιστεύω ότι πήγαμε κάπου. Εκείνο που κρατάω είναι ότι η έρευνά μου και τα έργα που θα κάνω ως δημιουργός θα ήθελα να μπορούν να μιλάνε περισσότερο σε τέτοιους ανθρώπους, σε άλλες κοινωνικές ομάδες, με διαφορετικές εμπειρίες. Ήταν πολύ σημαντικό το υλικό που πήρα από το φεστιβάλ για τη συνέχεια του έργου μου».
Άντρες μεταξύ αντρών
Αν είχε κάτι ριψοκίνδυνο να ξεκινήσεις μια παράσταση σε αντρική φυλακή με το σόλο μιας 25χρονης χορεύτριας, άλλο τόσο ρίσκο είχε και το δεύτερο κομμάτι του τριπτύχου, το «Where the Boys Are», σε χορογραφία της ομάδας Yotam Peled & the Free Radicals, που βρίσκονται στη λίστα των επιλεγμένων καλλιτεχνών του Δικτύου Aerowaves για το 2024. Στο συγκεκριμένο ντουέτο, οι δύο ερμηνευτές μεταμορφώνουν την αρένα σε μια ζώνη ευαίσθητης και οικείας δράσης, εκθέτοντας διαφορετικές οπτικές για τις σχέσεις μεταξύ νεαρών ανδρών.
«Το επέλεξα από τις παραστάσεις του Aerowaves με το που το είδα», λέει ο Ηλίας Χατζηγεωργίου. «Μου έκανε ότι είναι το the point για τις ανδρικές σχέσεις μέσα στη φυλακή. Είχα όμως και μια αγωνία πώς θα το σχολιάσουν, μήπως το χλευάσουν, γιατί η χορογραφία ξεκινάει με το fighting –στο οποίο περίμενα ότι θα ανταποκριθούν, όπως και έγινε– αλλά από ένα σημείο και μετά ο αγώνας αφήνει πολύ πιο τρυφερές υφές, ακόμη και ερωτικές. Στην αρχή υπήρχε μια βουβαμάρα, που δεν είναι το σύνηθες – το κοινό το νιώθεις. Όμως τελικά, τους μίλησε το κομμάτι! Και κατάλαβα ότι εγώ είχα έναν συντηρητισμό κρυμμένο μέσα μου, όσο κι αν το παίζω απελευθερωμένος!»
Όλοι ίσοι πάνω στη σκηνή
Το τρίπτυχο ολοκληρώθηκε με «The Cypher», μια χορογραφία του ίδιου του Ηλία Χατζηγεωργίου, που έφερε επί σκηνής έξι χορευτές της hip hop και street dance σκηνής, και έναν μουσικό ζωντανά από τα decks. Στο φινάλε, κλήθηκε όποιος ήθελε από το κοινό να ανέβει και να χορέψει μαζί τους, κάτι που ξεσήκωσε και όσους από τους κρατούμενους το τόλμησαν και όσους τους χειροκροτούσαν από κάτω. «Νομίζω ότι ήταν μια γιορτή για όλους εκείνη την ώρα», λέει η Μαίρη Γιαννούλα. «Και ήταν σαν αυτά τα 5 λεπτά να μην είχαμε καμία διαφορά».
Ρωτάω τον Ηλία Χατζηγεωργίου τι κρατάει από αυτή την τριήμερη εμπειρία. «Τρία πράγματα», μου απαντάει. «Το πρώτο είναι ότι ένας κρατούμενος που βρίσκεται στο καφενείο μου είπε: “Είμαι δέκα χρόνια εδώ, τέτοιο πράγμα δεν έχω ξαναδεί στη φυλακή, ποτέ”. Ήταν φανταστικό, γιατί μπορεί και έξω αυτός ο άνθρωπος να μην είχε δει ποτέ χορό.
»Το άλλο είναι το “Μη μας ξεχάσετε” που ειπώθηκε την τελευταία μέρα στα σεμινάρια. Eίχαμε αγκαλιές, είχαμε κλάματα, φώναζαν στη Γιολάντα: “Να φροντίσεις να ξαναγίνει”!
»Το τελευταίο, που ειπώθηκε κι αυτό την τελευταία μέρα από τους κρατουμένους ήταν το “Δεν νιώσαμε από κανέναν, ούτε στη σκηνή ούτε στα σεμινάρια, ότι μας βλέπετε κάπως. Ήταν σαν να ήρθαμε στο μάθημά σας, σαν να ήρθαμε στο θέατρο να δούμε μια παράσταση, και κανείς δεν μας έκανε να νιώσουμε ότι έχουμε κάτι λιγότερο από τους υπόλοιπους”. Αυτό είναι για μένα ένα πάρα πολύ δυνατό statement και για τον χορό γενικά. Γιατί το ξέρω ότι ο χορός μπορεί να το κάνει αυτό».
SLOW MONDAY NEWSLETTER
Θέλεις να αλλάξεις τη ζωή σου; Μπες στη λογική του NOW. SLOW. FLOW.
Κάθε Δευτέρα θα βρίσκεις στο inbox σου ό,τι αξίζει να ανακαλύψεις.
