ΔΡ ΒΑΝΑ ΠΑΠΑΚΙΤΣΟΥ: «ΤΑ VIDEO ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΦΕΡΝΟΥΝ LIKES, ΑΡΑ ΚΑΙ ΑΠΟΔΟΧΗ»

Τι φταίει τελικά για την εφηβική βία; Οι γονείς που αδυνατούν να διαχειριστούν τα παιδιά τους; Τα κινητά και τα social media; Όσα προκάλεσε ο εγκλεισμός της πανδημίας στους εφηβικούς εγκεφάλους; Η ψυχοθεραπεύτρια Δρ Βάνα Παπακίτσου προσεγγίζει το θέμα σφαιρικά.

Την ψυχολόγο και ψυχοθεραπεύτρια συστημικής θεραπείας Δρ Βάνα Παπακίτσου είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε στο πάνελ «Child Development and Gender-based Violence» στο TEDxAthens, η οποία επικεντρώθηκε σε ένα θέμα που απασχολεί όλο και πιο συχνά τελευταία την ελληνική κοινωνία: την εφηβική βία.

Αργότερα είχαμε την ευκαιρία να συζητήσουμε βαθύτερα μαζί της, αναζητώντας τον ρόλο γονιών, των social media, αλλά και των video games ή της μουσικής (π.χ. trap) στην προδιάθεση των παιδιών να αναδειχθούν στο κοινωνικό τους σύνολο μέσω της βίας. Οι απαντήσεις της έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον.

Η Δρ Βάνα Παπακίτσου μιλά στο OW για την εφηβική βία

– Τα γεγονότα που έρχονται στην επικαιρότητα δείχνουν ότι η βία στις εφηβικές ηλικίες έχει αυξηθεί συγκριτικά με τα προηγούμενα χρόνια. Είναι, όμως, πράγματι έτσι; Μήπως εξίσου βίαιοι ήταν μεταξύ τους ανέκαθεν οι έφηβοι, απλά δεν υπήρχαν τα μέσα (τα κινητά και τα social media) ώστε να γίνουν τα περιστατικά viral;

Η εικόνα της βίας στην εφηβεία είναι ένα πολύπλοκο θέμα και θα έλεγα ότι υπάρχουν πολλοί παράγοντες που παίζουν ρόλο στο πώς αντιλαμβανόμαστε την αύξηση ή τη μείωση της βίας στις εφηβικές ηλικίες. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η εφηβεία είναι μια περίοδος έντονων συναισθημάτων και αλλαγών. Η επιθετική συμπεριφορά δεν είναι κάτι καινούριο, ούτε χαρακτηριστικό της σημερινής εποχής. Ωστόσο, η διαφορά σήμερα είναι ότι αυτές οι συμπεριφορές είναι όλο και πιο έντονες ενώ παράλληλα καταγράφονται και κυκλοφορούν ευρύτερα.

Στο παρελθόν η βία ανάμεσα στους εφήβους μπορεί να ήταν ανεκτή ή να θεωρούνταν μέρος της «φυσιολογικής» συμπεριφοράς, ιδιαίτερα σε πιο παραδοσιακές κοινωνίες. Στις σύγχρονες κοινωνίες, η ευαισθητοποίηση γύρω από τα ζητήματα της βίας έχει αυξηθεί και συμπεριφορές που κάποτε θεωρούνταν κοινές ή «αβλαβείς» τώρα αντιμετωπίζονται με μεγαλύτερη σοβαρότητα. Σήμερα βρισκόμαστε μπροστά σε σημαντικές αλλαγές που σχετίζονται αρχικά με το είδος και την ένταση της βίας, κι έπειτα με την αναφορά και την καταγραφή των περιστατικών. Τα περιστατικά που καταγράφονται είναι περισσότερο άγρια, βίαια και η ένταση μεταξύ των εφήβων δείχνει να κλιμακώνεται. Άρα, παρατηρούμε ότι τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της βίας αναβαθμίζονται.

Από την άλλη πλευρά, η αύξηση της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της τεχνολογίας έχει οδηγήσει σε ευκολότερη ανίχνευση και καταγραφή των περιστατικών βίας, που τα προηγούμενα χρόνια δεν καταγράφονταν ή δεν έφταναν στη δημοσιότητα. Αυτό έχει προκαλέσει μια αυξανόμενη ευαισθητοποίηση γύρω από τα ζητήματα της βίας, που μπορεί να οδηγεί σε περισσότερες αναφορές και ενδιαφέρον από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

Συνεπώς, θα έλεγα ότι σίγουρα υπάρχει μια αυξητική τάση, καθώς υπάρχουν και τα στατιστικά δεδομένα που το καταδεικνύουν. Το φαινόμενο πια δεν αφορά μόνο τις μεγάλες πόλεις της χώρας μας, αλλά και μικρότερες, ενώ επίσης το φύλο δεν παίζει ρόλο, καθώς θα δούμε να εμπλέκονται αγόρια και κορίτσια είτε ως δράστες είτε ως θύματα.

H Δρ Βάνα Παπακίτσου

– Σε μεγάλο βαθμό αποδίδουμε τη βίαιη συμπεριφορά των παιδιών στον τρόπο που μεγαλώνουν, π.χ. στη βία που μπορεί να δέχονται στα σπίτια τους. Ωστόσο, συγκριτικά με τις προηγούμενες γενιές, οι νεότεροι γονείς δεν είναι τόσο βίαιοι, σωματικά ή λεκτικά. Και σίγουρα δεν ασκείται πλέον βία από τους εκπαιδευτικούς στα σχολεία, όπως σε παλαιότερες δεκαετίες, που υπήρχε π.χ. η βέργα. Άρα, πώς εξοικειώνονται τόσο πολύ με τη βία τα παιδιά σήμερα;

Υπάρχουν πολλοί άλλοι παράγοντες που μπορούν να εξηγήσουν αυτή την εξοικείωση των παιδιών με τη βία σήμερα, ακόμα κι αν η άμεση σωματική βία στο σπίτι ή στο σχολείο είναι πλέον λιγότερη ή δεν υπάρχει πια.

Τα παιδιά σήμερα εκτίθενται σε πολλά ερεθίσματα βίας μέσα από τα ψηφιακά μέσα, τα video games και το διαδίκτυο. Οι σκηνές βίας είναι συχνό φαινόμενο σε ταινίες, τηλεοπτικές σειρές και παιχνίδια, πολλές φορές χωρίς σαφείς περιορισμούς ή καθοδήγηση από τους γονείς. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να υπάρχει μεγάλη ανοχή στη βία από την πλευρά των παιδιών, τα οποία την αντιλαμβάνονται ως ένα μέσο επίλυσης προβλημάτων ή κυριαρχίας.

Στα κοινωνικά μέσα, τα παιδιά μπορεί να εκτίθενται σε βίντεο ή ειδήσεις που περιλαμβάνουν πραγματικές σκηνές βίας. Η άμεση πρόσβαση σε τέτοια βίντεο μπορεί να δημιουργεί μια αίσθηση αποδοχής της βίας ως «κανονικότητας». Η συνεχής έκθεση σε αυτές τις συμπεριφορές τα εξοικειώνει περισσότερο με τη βία, ακόμη κι αν αυτή δεν είναι άμεσα σωματική.

Σε πολλές περιπτώσεις, τα παιδιά δεν έχουν μάθει πώς να διαχειρίζονται με υγιείς τρόπους τα έντονα συναισθήματά τους, όπως η οργή ή η απογοήτευση. Αντί να τα εκφράζουν μέσα από τον διάλογο ή την επικοινωνία, συχνά στρέφονται στη βία, επειδή δεν έχουν αναπτύξει τους κατάλληλους μηχανισμούς για να διαχειριστούν την ένταση.

Οι σύγχρονοι γονείς, παρόλο που μπορεί να μην είναι βίαιοι, συχνά έχουν λιγότερο χρόνο να περάσουν με τα παιδιά τους λόγω των έντονων ρυθμών ζωής και εργασίας. Αυτό μπορεί να αφήνει τα παιδιά με λιγότερη καθοδήγηση και συναισθηματική στήριξη, γεγονός που μπορεί να τα οδηγήσει στο να εκφράζουν τη δυσαρέσκειά τους ή όποιο συναισθηματικό κενό με βίαιους τρόπους.

– Σε τι βαθμό μπορεί να επηρεάζει τη βίαιη προδιάθεση ενός έφηβου η μουσική που ακούει (π.χ. η trap) ή τα video games που παίζει;

Η επιρροή της μουσικής όπως η trap και των video games στη βίαιη προδιάθεση ενός εφήβου είναι ένα θέμα που έχει μελετηθεί και απασχολεί γονείς, εκπαιδευτικούς και ειδικούς. Ωστόσο, τα αποτελέσματα των ερευνών είναι μεικτά και πολύπλοκα, καθώς οι επιπτώσεις μπορεί να εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες, όπως το οικογενειακό περιβάλλον, οι ψυχοσυναισθηματικές καταστάσεις και η προδιάθεση του εφήβου.

Η μουσική, ιδίως αυτά τα είδη που συχνά περιλαμβάνουν στίχους με βία, επιθετικότητα και εγκληματικότητα, μπορεί να επηρεάσει τους εφήβους με διάφορους τρόπους. Ωστόσο, η επίδραση δεν είναι απαραίτητα άμεση και ούτε όλοι οι έφηβοι επηρεάζονται με τον ίδιο τρόπο. Κάποιοι έφηβοι μπορεί να ταυτίζονται με τους στίχους και τα πρότυπα που παρουσιάζονται στη μουσική, βλέποντάς τα ως «ιδανικά» ή ως τρόπους να κερδίσουν αποδοχή και σεβασμό. Η τραπ μουσική συχνά προβάλλει την εικόνα του «σκληρού» ατόμου, κάτι που μπορεί να ενισχύσει την επιθετικότητα, ιδιαίτερα σε εφήβους που ήδη έχουν τάση προς βίαιες συμπεριφορές. Ορισμένοι έφηβοι μπορεί να επιχειρήσουν να μιμηθούν τη συμπεριφορά των καλλιτεχνών που θαυμάζουν, αν και αυτό δεν σημαίνει πάντα ότι θα γίνουν βίαιοι.

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΕΞΑΡΤΑΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΠΩΣ ΤΗΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΖΕΤΑΙ Ο ΚΑΘΕ ΕΦΗΒΟΣ.

Στην πραγματικότητα, η μίμηση μπορεί να αφορά και άλλες συμπεριφορές, όπως το ντύσιμο ή η γλώσσα, χωρίς να μεταφράζεται απαραίτητα σε επιθετικότητα. Σε περιπτώσεις που ένας έφηβος βιώνει έντονα συναισθήματα απογοήτευσης, θυμού ή αίσθημα αδικίας, η μουσική με επιθετικό περιεχόμενο μπορεί να λειτουργήσει ως ενίσχυση αυτών των συναισθημάτων, ενθαρρύνοντας μια αρνητική εσωτερική κατάσταση. Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η ίδια η μουσική δεν δημιουργεί βίαιες συμπεριφορές από μόνη της. Πολλά παιδιά ακούν τραπ μουσική ή άλλα είδη με επιθετικούς στίχους χωρίς να γίνουν βίαια. Η επίδραση της μουσικής εξαρτάται από το πώς την επεξεργάζεται ο κάθε έφηβος, τη συναισθηματική του κατάσταση και την υποστήριξη που λαμβάνει από το περιβάλλον του.

Η έρευνα για την πιθανή σύνδεση των video games με την επιθετικότητα δεν δείχνει πάντα ξεκάθαρη σύνδεση ανάμεσα στην κατανάλωση βίαιου περιεχομένου στα παιχνίδια και την πραγματική επιθετική συμπεριφορά. Ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι οι έφηβοι που παίζουν συχνά βίαια video games μπορεί να αναπτύσσουν πιο επιθετικές σκέψεις ή να έχουν μικρότερη συναισθηματική αντίδραση στη βία (π.χ. έλλειψη ενσυναίσθησης). Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη ανοχή ή ακόμα και εξοικείωση με τη βία. Άλλες μελέτες δείχνουν ότι η έκθεση σε βία μέσω των video games μπορεί να προκαλέσει βραχυπρόθεσμη αύξηση της επιθετικής διάθεσης, ειδικά αμέσως μετά το παιχνίδι. Αυτή η επιθετικότητα, όμως, συνήθως δεν διαρκεί και δεν μεταφράζεται απαραίτητα σε μακροχρόνιες επιθετικές συμπεριφορές.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα video games μπορούν να ενισχύσουν την κοινωνική διάσταση της βίας, όταν οι έφηβοι ανταγωνίζονται μεταξύ τους ή όταν η βία γίνεται «παιχνίδι» που συνδέεται με επιβράβευση (π.χ. νίκες ή βραβεία μέσα στο παιχνίδι). Όμως, αυτή η διάσταση συχνά συνδέεται με τον ανταγωνισμό και όχι με πραγματική πρόθεση να γίνουν βίαιοι οι παίκτες. Όπως και με τη μουσική, η βία στα video games δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας που μπορεί να επηρεάσει τη συμπεριφορά ενός εφήβου. Πολλοί έφηβοι παίζουν βίαια παιχνίδια χωρίς να γίνονται επιθετικοί ή βίαιοι στην πραγματική ζωή. Οι επιπτώσεις ποικίλουν ανάλογα με το οικογενειακό περιβάλλον, την προσωπικότητα του εφήβου και άλλες ψυχολογικές και κοινωνικές παραμέτρους.

– Ποιος είναι ο ρόλος των κινητών τηλεφώνων και των social media σε όλη αυτή την κατάσταση; Την ενθαρρύνουν ή την εκθέτουν;

Ο ρόλος των κινητών τηλεφώνων και των social media στην έξαρση της βίας είναι πολυδιάστατος και αφορά τόσο την έκθεση όσο και την ενθάρρυνση της βίας με διάφορους τρόπους. Αν και τα social media παρέχουν ένα πλαίσιο για τη διάδοση και την καταγραφή βίαιων περιστατικών, ταυτόχρονα μπορούν να ενθαρρύνουν επιθετικές συμπεριφορές λόγω της ευκολίας και της ανωνυμίας που προσφέρουν.

Τα βίντεο βίας που γίνονται viral συχνά λαμβάνουν εκατομμύρια προβολές, σχόλια και αντιδράσεις. Για πολλούς έφηβους, η προσοχή αυτή λειτουργεί ως κίνητρο. Η βία καταγράφεται και διαδίδεται όχι μόνο ως έκφραση επιθετικότητας αλλά και ως τρόπος να κερδίσουν «φήμη» ή αποδοχή. Αυτή η επιβράβευση με «likes» και «shares» μπορεί να ενθαρρύνει κάποιους να επαναλάβουν τέτοιες συμπεριφορές ή να μιμηθούν βίαιες πράξεις που βλέπουν στο διαδίκτυο. Οι πλατφόρμες κοινωνικών δικτύων παρέχουν στους χρήστες τη δυνατότητα να δρουν ανώνυμα ή με ψευδώνυμα. Αυτό μειώνει τον φόβο των συνεπειών και επιτρέπει την εκδήλωση επιθετικότητας χωρίς την άμεση λογοδοσία. Η ανωνυμία μπορεί να ενθαρρύνει τη λεκτική βία και την υποκίνηση μίσους, όπως μέσω του cyberbullying, όπου οι επιτιθέμενοι δεν βλέπουν άμεσα τις συνέπειες των πράξεών τους.

Η συνεχής έκθεση σε βία μέσω των social media μπορεί να δημιουργήσει ψυχολογικές επιπτώσεις στους εφήβους, προκαλώντας άγχος, ανασφάλεια και απευαισθητοποίηση. Η επαναλαμβανόμενη θέαση βίαιων σκηνών μπορεί να μειώσει τη συναισθηματική αντίδραση των εφήβων στη βία, καθιστώντας την πιο «φυσιολογική» στα μάτια τους.

Η ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΕΙΨΗ ΕΜΠΛΟΚΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙ ΣΥΓΧΥΣΗ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ.

– Παρατηρούμε σήμερα το εξής οξύμωρο: Νέους γονείς-ελικόπτερα όσο τα παιδιά είναι μικρά, που όταν αυτά μπαίνουν στην εφηβεία τους «πετούν» ένα κινητό με ανεξέλεγκτη χρήση, αφήνοντάς το σχεδόν να αναλάβει τον ρόλο τους. Ισχύει αυτό κρίνοντας από την δική σας εμπειρία; Εσείς τι παρατηρείτε να γίνεται λάθος στον τρόπο που μεγαλώνουμε τα παιδιά μας μέχρι την εφηβική ηλικία;

Το αποτέλεσμα αυτής της υπερπροστασίας είναι ότι τα παιδιά δυσκολεύονται να αποκτήσουν ανεξαρτησία, αυτογνωσία και την ικανότητα να διαχειριστούν προβλήματα από μόνα τους. Όταν αυτά τα παιδιά μπαίνουν στην εφηβεία, πολλοί γονείς, είτε λόγω έλλειψης χρόνου είτε επειδή θεωρούν ότι τα παιδιά τους έχουν πλέον «μεγαλώσει», μειώνουν την άμεση εμπλοκή τους και αντικαθιστούν τη συνεχή τους επίβλεψη με την παροχή ενός κινητού τηλεφώνου ή tablet, χωρίς συγκεκριμένα όρια ή καθοδήγηση. Αυτή η αντίφαση δημιουργεί πολλά προβλήματα. Πολλά παιδιά δεν είναι έτοιμα να διαχειριστούν την ανοιχτή πρόσβαση στο διαδίκτυο και τα social media. Χωρίς καθοδήγηση, μπορεί να εκτεθούν σε διαδικτυακό εκφοβισμό, παραπλανητικές πληροφορίες, επικίνδυνο περιεχόμενο ή ακόμα και να παρασυρθούν σε υπερβολική χρήση του διαδικτύου. Το κινητό γίνεται πολλές φορές το βασικό μέσο ψυχαγωγίας και επικοινωνίας, με αποτέλεσμα οι γονείς να χάνουν την άμεση επιρροή που έχουν στη διαμόρφωση της σκέψης και της συμπεριφοράς του παιδιού τους. Οι έφηβοι μπορεί να εθιστούν στα social media, στα παιχνίδια ή στην αδιάκοπη κατανάλωση περιεχομένου, με αποτέλεσμα να χάσουν τη φυσική αλληλεπίδραση με συνομηλίκους, να υποφέρουν από άγχος ή να αναπτύξουν μια διαστρεβλωμένη εικόνα του εαυτού τους.

Η μετάβαση από την υπερβολική προστασία στην έλλειψη εμπλοκής δημιουργεί σύγχυση στα παιδιά, τα οποία δεν έχουν μάθει να αναπτύσσουν τις δεξιότητες που απαιτούνται για να διαχειριστούν τη νέα τους ελευθερία. Ο έφηβος μπορεί να νιώσει είτε υπερβολικά περιορισμένος είτε εντελώς «απελευθερωμένος» χωρίς τα κατάλληλα όρια.

Για να αντιμετωπιστούν αυτά τα ζητήματα, η γονική προσέγγιση χρειάζεται μια ισορροπία, η οποία να συνδυάζει την υποστήριξη με την ενίσχυση της αυτονομίας. Οι γονείς πρέπει να επιτρέπουν στα παιδιά να αναλαμβάνουν ευθύνες και να μαθαίνουν από τα λάθη τους, προσφέροντάς τους χώρο για την απόκτηση νέων εμπειριών. Αλλά και από νωρίς οι γονείς θα πρέπει να εκπαιδεύουν τα παιδιά τους για τους κινδύνους του διαδικτύου και να θέτουν σαφή όρια στη χρήση των κινητών τηλεφώνων και των social media, δίνοντας παραδείγματα ορθής χρήσης και δημιουργώντας ανοιχτή επικοινωνία σχετικά με τα διαδικτυακά προβλήματα. Στην εφηβεία, οι γονείς δεν θα πρέπει να αποσύρονται από τη ζωή των παιδιών τους, αλλά να τα υποστηρίζουν διακριτικά, προσφέροντάς τους συμβουλές και οδηγίες, επιτρέποντας ταυτόχρονα στους εφήβους να αναλαμβάνουν την ευθύνη των πράξεών τους.

ΤΕDxAthens

– Μελέτες δείχνουν ότι η πανδημία και ο εγκλεισμός μπορεί να επηρέασε τις σημερινές συμπεριφορές εφήβων και δη κοριτσιών. Διαπιστώνετε εσείς κάτι τέτοιο;

Η πανδημία δημιούργησε σημαντικό άγχος και αβεβαιότητα, με πολλούς εφήβους να αναφέρουν αυξημένα επίπεδα στρες, άγχους και κατάθλιψης.  Τα κορίτσια τείνουν να εκφράζουν μεγαλύτερη ανησυχία για την επίδραση της πανδημίας στο εκπαιδευτικό κομμάτι, την κοινωνική ζωή και τις σχέσεις τους. Τα κορίτσια που ήταν πιο ευάλωτα σε συναισθηματικά ζητήματα, παρατηρήθηκε ότι την περίοδο του εγκλεισμού εξέφρασαν μεγαλύτερη αίσθηση μοναξιάς και ανησυχία για την αποσύνδεση από τους φίλους και τους συμμαθητές. Κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού επίσης, η εξάρτηση από τα social media για την επικοινωνία και την ψυχαγωγία αυξήθηκε κατακόρυφα. Η αυξημένη αυτή χρήση έφερε τα κορίτσια αντιμέτωπα με συνεχή σύγκριση με άλλους, οδηγώντας σε αυξημένη ανησυχία για την εμφάνιση και την κοινωνική τους εικόνα, γεγονός που μπορεί να επηρέασε αρνητικά την αυτοεκτίμησή τους.

Κάποιοι ερευνητές αναφέρουν και αυξημένη εμφάνιση διατροφικών διαταραχών κατά τη διάρκεια της πανδημίας, με τα κορίτσια να είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε τέτοια ζητήματα. Η πίεση για το τέλειο σώμα μέσω της εικόνας στα social media και η έλλειψη φυσικής άσκησης λόγω του εγκλεισμού συνέβαλαν σε αυτό. Οπότε, βάσει των παραπάνω, θα έλεγα ότι πράγματι υπήρξε μεγάλη επιρροή στους εφήβους γενικότερα και σε συγκεκριμένα ζητήματα ίσως επηρέασε περισσότερο τη ζωή αυτών των κοριτσιών, που μπορεί να ήταν ήδη ευάλωτα.

– Ένα παιδί που εμπλέκεται σε περιστατικά βίας στην εφηβεία θα γίνει ένας βίαιος ενήλικας; Υπάρχει τρόπος να «σπάσει» αυτός ο κύκλος της βίας;

Δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι ένα παιδί που συμμετέχει σε βίαιες συμπεριφορές κατά την εφηβεία θα γίνει απαραίτητα βίαιος ενήλικας. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν την κατεύθυνση της ανάπτυξής του, καθώς και διάφοροι τρόποι για να «σπάσει» ο κύκλος της βίας. Η βία μπορεί να είναι αποτέλεσμα κοινωνικών επιρροών, όπως το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει το παιδί, οι σχέσεις με τους συνομηλίκους και η οικογενειακή κατάσταση. Εάν ένα παιδί είναι εκτεθειμένο σε βία ή ακατάλληλα πρότυπα συμπεριφοράς, μπορεί να μιμείται αυτές τις συμπεριφορές. Όμως, η ψυχολογική υποστήριξη από γονείς, εκπαιδευτικούς και επαγγελματίες υγείας είναι κρίσιμη για την αποτροπή της συνέχισης της βίαιης συμπεριφοράς. Η ψυχοθεραπεία και η καθοδήγηση μπορούν να βοηθήσουν τους εφήβους να κατανοήσουν τα συναισθήματά τους και να αναπτύξουν υγιείς μηχανισμούς αντιμετώπισης.

Επίσης, διάφορα προγράμματα που στοχεύουν στη βελτίωση των κοινωνικών δεξιοτήτων, την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και την ανάπτυξη των συναισθηματικών ικανοτήτων μπορούν να είναι αποτελεσματικά. Αυτά τα προγράμματα μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να βρουν εναλλακτικές λύσεις στις συγκρούσεις και να αποφεύγουν βίαιες αντιδράσεις. Η ύπαρξη υποστηρικτικών και θετικών σχέσεων με ενήλικες και συνομηλίκους είναι καθοριστική. Τα παιδιά που έχουν σταθερές και υγιείς σχέσεις είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν θετικές συμπεριφορές.

Σχετικά με την πρόληψη και το σπάσιμο του κύκλου της βίας, θα έλεγα ότι η εκπαίδευση σε θέματα βίας, συναισθηματικής νοημοσύνης και επικοινωνίας μπορεί να βοηθήσει τους νέους να αναγνωρίσουν και να αποφύγουν βίαιες συμπεριφορές. Η ευαισθητοποίηση σχετικά με τις συνέπειες της βίας είναι επίσης σημαντική. Η εφαρμογή σε σχολεία ή στην κοινότητα προγραμμάτων που στοχεύουν στην πρόληψη της βίας μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματική. Τέλος και πολύ σημαντικό, η ενδυνάμωση των γονέων μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων για την ανατροφή και τη διαχείριση της συμπεριφοράς των παιδιών μπορεί να συμβάλλει στην καλλιέργεια ενός πιο θετικού οικογενειακού περιβάλλοντος, με εμπιστοσύνη, ασφάλεια και ανάδειξη των δεξιοτήτων επικοινωνίας στην επίλυση των συγκρούσεων.