ΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΟΥ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕΙ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ

Το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα «σκοτώνει» τη σκέψη, σε μια περίοδο που ο εγκέφαλος είναι ακόμα σε ανάπτυξη. Κατά τη μελέτη Αμερικανίδας νευροεπιστήμονα και εκπαιδευτικού, αυτό μπορεί να αλλάξει με μια απλή κίνηση.

Ιστορικά πάμε στο σχολείο για να μάθουμε πράγματα. Μήπως όμως το σύστημα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης καταπνίγει τη μάθηση; Αυτήν την ερώτηση έθεσε το Big Think στην Mary Helen Immordino-Yang, καθηγήτρια εκπαίδευσης, ψυχολογίας και νευροεπιστήμης, και διευθύντρια του CANDLE (Center for Affective Neuroscience Development, Learning and Education) στο University of South California. Η σύντομη απάντηση είναι: Ναι.

Η ειδικός διευκρινίζει πως το εκπαιδευτικό σύστημα εστιάζει υπερβολικά στην απομνημόνευση γεγονότων και διαδικασιών, παραμελώντας ένα άλλο είδος μνήμης που έχουμε εμείς οι άνθρωποι.

«Μια από τις θεμελιώδεις παρανοήσεις που σχετίζονται με το εκπαιδευτικό σύστημα είναι η ιδέα πως ο σκοπός του σχολείου είναι να υποστηρίξει το μαθησιακό αποτέλεσμα», λέει η Immordino-Yang. Αυτό, εξηγεί η ίδια, εστιάζει κυρίως σε δύο πράγματα που έχουν να κάνουν με τη μνήμη. Το ένα είναι η μνήμη για τις εννοιολογικές πληροφορίες, για δεδομένα. Το άλλο είναι η μνήμη των διαδικασιών.

iStock

«Στον ανθρώπινο εγκέφαλο υπάρχει ένα τρίτο είδος μνήμης που είναι ουσιαστικό για την ωρίμανση, την εξέλιξη και την ευημερία μας: η αυτοβιογραφική», λέει η Immordino-Yang.

«Είναι οι ιστορίες που λέμε στον εαυτό μας, ιστορίες για το ποιοι είμαστε, τι πρεσβεύουμε και πώς θέλουμε να είναι ο κόσμος. Είναι η βάση για όλα τα άλλα επίπεδα εκμάθησης. Οργανώνει το πώς επικαλούμαστε τις αναμνήσεις μας, τον τρόπο που εκτελούμε τις ικανότητες μας, τον τρόπο με τον οποίον παρατηρούμε τι χρειάζεται να συμβεί σε διαφορετικές καταστάσεις. Αυτά τα πράγματα μάς κάνουν ανθρώπους. Αυτά είναι τα πράγματα γύρω από τα οποία πρέπει να αναδιοργανώσουμε τις εκπαιδευτικές εμπειρίες».

Η αντιπρόταση της ερευνήτριας για το εκπαιδευτικό σύστημα

«Αντί να διδάσκουμε τους μαθητές να απομνημονεύουν και να επαναλαμβάνουν δεδομένα και αριθμούς που έχουν μάθει, είναι χρήσιμο να εστιάζουμε σε αυτόν τον τύπο “υπερβατικής σκέψης”, καθώς μπορεί να τους βοηθήσει να δώσουν περισσότερο πλαίσιο στη γνώση τους. Ενθαρρύνοντας αυτό το βαθύτερο επίπεδο κατανόησης, μπορούμε να προετοιμάσουμε καλύτερα τους μαθητές να κινηθούν και να συνεισφέρουν στον περίπλοκο, συνεχώς αναπτυσσόμενο κόσμο στον οποίο ζούμε».

Η ειδικός επισημαίνει ότι γνωρίζουμε εδώ και χρόνια πως ο εγκέφαλος των βρεφών αναπτύσσεται γρήγορα στα τρία πρώτα χρόνια της ζωής τους. Τώρα έχουμε αρχίσει να εκτιμούμε τη δεύτερη μεγάλη περίοδο εγκεφαλικής ανάπτυξης, που ξεκινάει πριν την εφηβεία και διαρκεί έως τα 25.

«Υπάρχουν πολλές δουλειές στη νευροανάπτυξη που δείχνουν πως τα είδη πόρων και περιβάλλοντος που έχουν τα παιδιά (για παράδειγμα, το κοινωνικοοικονομικό status) επηρεάζουν τους τρόπους με τους οποίους αναπτύσσονται οι εγκέφαλοί τους, σε επίπεδο ομάδας. Προς την ενηλικίωση χρειάζονται υγιείς ευκαιρίες για να συνεισφέρουν, να είναι μέλη κοινοτήτων και να αναπτύξουν αίσθηση σκοπού. Αυτές οι πολύ ουσιαστικές ψυχολογικές ικανότητες έχει φανεί πως καθορίζουν την ανάπτυξη του εγκεφάλου τους».

Όπως εξηγεί, η «υπερβατική σκέψη» αφορά την τάση να σκεφτόμαστε πέραν του εδώ και τώρα και να βγάζουμε ένα ευρύτερο νόημα από όσα βλέπουμε. Να σκεφτόμαστε τις ιστορικές ή μελλοντικές πιθανές επιπλοκές, τις ηθικές επιπλοκές, να γινόμαστε περίεργοι για τους εναλλακτικούς τρόπους που θα μπορούσε να γίνει κάτι, να σκεφτόμαστε τρόπους που η αντίληψή μας σχετίζεται με τα συστήματα της πεποίθησης και της υπόθεσης.

Το πείραμα που αποδεικνύει τη θεωρία της ερευνήτριας

Η ερευνήτρια ένιωσε την ανάγκη να κατανοήσει πώς οι νέοι άνθρωποι αναπτύσσουν αυτές τις ικανότητες και ποιες μπορεί να είναι κάποιες από τις δυνατότητες που συνεπάγονται. Δοκίμασε τη θεωρία της σε πενταετή μελέτη, κατά την οποία ανέλυσε πώς οι εγκέφαλοι των νέων επηρεάζονται από τη βαθιά σκέψη και τον προβληματισμό.

Διαπίστωσε ότι όταν οι έφηβοι εκτέθηκαν σε ιστορίες πραγματικής ζωής και τους ζητήθηκε να απαντήσουν κριτικά ως προς το πώς τους έκαναν να αισθάνονται, υπήρχαν σημαντικές θετικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη της ταυτότητας και στη δομή του εγκεφάλου.

«Σχεδιάσαμε ένα πείραμα, στο οποίο προσκάλεσα 65 άτομα ηλικίας από 14 έως 18 ετών από χαμηλό κοινωνικοοικονομικό status, γειτονιές με υψηλή εγκληματικότητα, ποικιλία εθνικοτήτων. Ήταν παιδιά που περνούσαν τις τάξεις στο σχολείο και προέρχονταν από σταθερές οικογενειακές καταστάσεις. Πέρασα από δυο ώρες με καθένα από αυτά τα παιδιά ξεχωριστά. Τους έδειξα 40 ντοκιμαντέρ που αφηγούνταν ιστορίες πραγματικών εφήβων από όλον τον κόσμο. Μετά τα ρώτησα: Πώς σε κάνει να αισθάνεσαι η ιστορία αυτού του ανθρώπου;

iStock

»Έπειτα βάλαμε τα παιδιά στο μαγνητικό τομογράφο, ενώ παρακολούθησαν ξανά μια μικρή version της ιστορίας και σκέφτονταν πώς νιώθουν. Είδαμε πόσο δυνατά συνδέθηκαν συναισθηματικά, σκεπτόμενα την ιστορία.

»Ξανακαλέσαμε τα παιδιά δυο χρόνια μετά και πέρασαν την ίδια διαδικασία. Τα παρακολουθήσαμε και στο τέλος της εφηβείας, όπως και στα πρώτα χρόνια της ενηλικίωσης.

»Αυτό που φάνηκε και είναι αξιοσημείωτο, ήταν πως ο τρόπος με τον οποίον έτειναν να συνδεθούν με υπερβατική σκέψη ως προς τη σημασία της ιστορίας προέβλεψε μια φυσική αλλαγή στην αύξηση των οδών ινών λευκής ουσίας στον εγκέφαλό τους στα δύο επόμενα χρόνια».

Με απλά λόγια, η αλλαγή που παρατηρήθηκε προέβλεψε πώς θα αναπτυσσόταν η ταυτότητά τους στα τέλη της εφηβείας, και αυτό με τη σειρά του προέβλεψε την ικανοποίηση στη ζωή τους ως νέοι ενήλικες: «Δηλαδή, τους άρεσε ο άνθρωπος που είχαν γίνει, απολάμβαναν και ένιωθαν ικανοποιημένοι με την ποιότητα των στενών τους σχέσεων και με τις ευκαιρίες που είχαν στο σχολείο ή τη δουλειά. Έκαναν ό,τι τους άρεσε και ό,τι πραγματικά ήθελαν να κάνουν στη ζωή τους».

Τα ευρήματα δεν εξηγούνται ούτε με βάση το IQ, ούτε με βάση την καταγωγή, το φύλο ή την κοινωνικοοικονομική κατάσταση. Εξηγούνται με βάση το ότι κλήθηκαν να σκεφτούν σε βάθος περίπλοκα θέματα με έναν υπερβατικό τρόπο.

«Πρέπει έτσι να ασκηθούμε στο να χρησιμοποιήσουμε αυτό το είδος σκέψης για να αναπτύξουμε τον εγκέφαλό μας», λέει η Immordino-Yang. «Αυτή η ανάπτυξη συν τω χρόνω προβλέπει την ανάπτυξη ταυτότητας, κι εκείνη με τη σειρά της προβλέπει την έκβαση των νέων ενηλίκων».

Σε αυτό το σημείο, σκεφτείτε ξανά τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και τις πραγματικές ανάγκες των εφήβων. «Θα δείτε πως ξεκάθαρα υπάρχει σημαντικό mismatch. Θέλουμε τα παιδιά να αρχίσουν από μικρά τουβλάκια ώστε να μάθουν να ενώνουν μικρά κομμάτια, αλλά δεν είναι αυτός ο τρόπος που αναπτύσσεται ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Αναπτύσσεται όταν εμπλέκονται με βαθιές, δυνατές ιδέες, και μετά δουλεύουν προς τα πίσω για να δικαιολογήσουν το νόημα που βρίσκουν».

Με το να υποστηρίζεται με σεβασμό και αναπτυξιακά σωστό τρόπο η εμπλοκή των νέων ανθρώπων με τις πολυπλοκότητες της κοινωνικής και ηθικής ζωής που ζουν οι ίδιοι και οι γύρω τους, δίνεται κίνητρο και δημιουργείται αίσθηση σκοπού, ειδικά στους νέους.

«Ένα καλό εκπαιδευτικό σύστημα», καταλήγει η ειδικός, «είναι αυτό που θα επιτρέψει στους νέους να σκεφτούν σε τι κόσμο ζουν, αλλά και το είδος του κόσμου που θέλουν να δημιουργήσουν».