ΕΞΑΡΧΕΙΑ: ΤΙ ΕΧΕΙ ΑΥΤΗ Η ΓΕΙΤΟΝΙΑ ΚΑΙ ΟΣΑ ΧΡΟΝΙΑ ΚΙ ΑΝ ΠΕΡΑΣΟΥΝ ΔΕΝ «ΠΕΘΑΙΝΕΙ» ΠΟΤΕ;
Όταν αναφέρομαι στα Εξάρχεια, δεν νιώθω ότι μιλάω για μια γειτονιά της Αθήνας όπως όλες οι άλλες, αλλά στον τόπο όπου χτυπάει η καρδιά της πρωτεύουσας, σε ένα ζωντανό κομμάτι της ιστορίας, της κουλτούρας, της τέχνης και του πολιτισμού της.
Από μικρή θυμάμαι να λέμε πόσο τυχεροί είμαστε που ζούμε στην Αθήνα. Μιλούσαμε για την πλούσια ιστορία της πρωτεύουσας, τα μέρη που σου δίνει τη δυνατότητα να εξερευνήσεις (από τα σημεία ιστορικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος μέχρι τους αμέτρητους χώρους διασκέδασης και ψυχαγωγίας), την πολυμορφία που αντικρίζεις σε κάθε γωνιά της, αλλά και τις μοναδικές γειτονιές, καθεμιά με τον δικό της χαρακτήρα. Από όλες τις γειτονιές αυτής της πόλης πάντοτε τα Εξάρχεια είχαν ξεχωριστή θέση στην καρδιά μου, χωρίς να έχω μεγαλώσει ή ζήσει ποτέ εκεί.
Κάθε δρόμος εκεί έχει μια ιστορία να διηγηθεί και κάθε κτίριο μια μνήμη να ζωντανέψει. Περπατώντας στα στενά σοκάκια των Εξαρχείων, νιώθεις τον παλμό της αέναης ζωής και ταυτόχρονα την αντοχή μιας κοινότητας, που –παρά τις αμέτρητες προκλήσεις με τις οποίες έχει έρθει αντιμέτωπη μέσα στις δεκαετίες– ποτέ δεν λύγισε.
Ίσως εκεί τελικά να κρύβεται και η γοητεία αυτής της γειτονιάς: στην αυθεντικότητα, την ανθεκτικότητα και τον δυναμισμό, με τα οποία καταφέρνει να διατηρεί ακόμα ακμαίο το πνεύμα των εξεγέρσεων, της αντίστασης, της αλληλεγγύης, της ελευθερίας!
Τα Εξάρχεια από ιστορική και κοινωνικοπολιτική σκοπιά
Τα Εξάρχεια λέγεται πως πήραν το όνομά τους από το παντοπωλείο του Ηπειρώτη εμπόρου Βασίλη Έξαρχου, που λειτουργούσε στις αρχές της δεκαετίας του 1880 και αποτελούσε σημείο αναφοράς για την ευρύτερη περιοχή. Όσο για την ιστορία των Εξαρχείων, λίγο πολύ την ξέρουμε όλοι.
Κατά τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα, η περιοχή κατοικούνταν κατά κύριο λόγο από εργαζόμενους και μικροαστούς, καθώς και από φοιτητές, λόγω και της εγγύτητας με το Πολυτεχνείο και το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Αυτή η σύνθεση ανθρώπων, ιδεολογιών και προσωπικοτήτων συνέβαλε στην ανάπτυξη μιας ζωντανής, ενεργής κοινότητας, με έντονη πολιτική και πολιτιστική δραστηριότητα.
Τα Εξάρχεια γνώρισαν μεγάλες αλλαγές κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, ιδιαίτερα μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο και τον Εμφύλιο Πόλεμο. Ήταν τότε που η περιοχή έγινε άτυπα το «κέντρο» της αριστερής διανόησης και της πολιτικής της δράσης, φιλοξενώντας συχνά πληθώρα συναντήσεων και λοιπών εκδηλώσεων που σχετίζονταν με την αριστερή και αναρχική σκηνή της χώρας. Η έντονη πολιτικοποίηση των Εξαρχείων φαίνεται να κορυφώθηκε στη δεκαετία του 1970, όταν δεν θα ήταν υπερβολή να λέγαμε ότι αποτέλεσαν το λίκνο της αντίστασης κατά της Χούντας των Συνταγματαρχών (1967-1974), με αποκορύφωμα την εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973, που έχει αφήσει ανεξίτηλα σημάδια στη συλλογική μνήμη όλων των Ελλήνων.
«Μετά από όλα αυτά, πώς θα μπορούσε αυτή η γειτονιά να μην συνιστά ένα σημαντικό μέρος της ελληνικής ιστορίας αλλά και ένα ζωντανό παράδειγμα της κοινωνικής και πολιτικής εξέλιξης αυτής της πόλης;» έγραφε ο Γιάννης Φούντας στο βιβλίο του «Εξαρχείων Αλφαβητάριο 1840-1975, ένας μη χρηστικός οδηγός της καταποντισμένης μυθικής πολιτείας και των όμορων συνοικισμών».
Η γειτονιά των Εξαρχείων διατήρησε τον αντισυμβατικό χαρακτήρα και την αντιεξουσιαστική της κουλτούρα και μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας το 1974. Μάλιστα, δεν ήταν λίγες οι φορές που ο τόπος μετατράπηκε σε πεδίο κοινωνικών εντάσεων και συγκρούσεων μεταξύ αναρχικών ομάδων και της αστυνομίας. Έτσι, τα Εξάρχεια με τα χρόνια απέκτησαν για πολλούς τη φήμη της πιο ριζοσπαστικής γειτονιάς της Αθήνας, ενώ για άλλους τη «ρετσινιά» της «μπαχαλοπεριοχής».
Τα τελευταία χρόνια, η περιοχή έχει αντιμετωπίσει προκλήσεις και δυσκολίες. Η οικονομική κρίση, η κοινωνική αναταραχή και οι πολιτικές πιέσεις της χώρας δεν θα γινόταν να την αφήσουν ανεπηρέαστη. Τα Εξάρχεια αλλάζουν, εξελίσσονται, ανανεώνονται, διατηρώντας ωστόσο τον ξεχωριστό τους χαρακτήρα, την «ψυχή» τους, που είναι βαθιά συνδεδεμένη με την πολιτική ανυπακοή, την αντίσταση απέναντι στις κοινωνικές και πολιτικές πιέσεις, τον ακτιβισμό. Εδώ οι άνθρωποι ακόμα δεν διστάζουν να εκφράσουν τις απόψεις τους, να οργανώσουν διαδηλώσεις και να παλέψουν για τα δικαιώματά τους.
Τέχνη και πολιτισμός στα Εξάρχεια
«Εμένα οι φίλοι μου είναι μαύρα πουλιά
που κάνουν τραμπάλα στις ταράτσες ετοιμόρροπων σπιτιών
Εξάρχεια Πατήσια Μεταξουργείο Μετς.
Κάνουν ό,τι λάχει».
–Κατερίνα Γώγου, «Τρία κλικ αριστερά», Εκδόσεις Καστανιώτη
Η Κατερίνα Γώγου, ο Παύλος Σιδηρόπουλος και ο Νικόλας Άσιμος, οι γνωστοί ως «Άγιοι των Εξαρχείων» ή αλλιώς τρεις από τις πιο εμβληματικές φιγούρες της ελληνικής καλλιτεχνικής σκηνής, μπορεί να μην έκαναν παρέα, είχαν όμως τρία κοινά: Ήταν καλλιτέχνες, ήταν παιδιά των Εξαρχείων και τους σκότωσε ο ίδιος θάνατος, οι δαίμονές τους.
Η Γώγου, μια γυναίκα σύμβολο, ηθοποιός και ποιήτρια, αγαπήθηκε από τους αναρχικούς όσο λίγοι, αφού μέσω των ποιημάτων της αποτύπωνε την αγωνία και τους αγώνες του αντιεξουσιαστικού χώρου. Ο Σιδηρόπουλος, ο «πρίγκιπας» του ελληνικού ροκ, έζησε και δημιούργησε στα Εξάρχεια, εμπνέοντας γενιές νέων με τη μουσική του. Ο Άσιμος, ο γνωστός αντισυμβατικός καλλιτέχνης που λάτρευαν οι «τρελαμένοι», άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του στη γειτονιά με την ιδιαίτερη προσωπικότητα και τα τραγούδια του.
Δεν ήταν μόνο εκείνοι. Τα Εξάρχεια ήταν, είναι και θα είναι ένας παράδεισος για τους καλλιτέχνες, αφού σε αυτό το μέρος μπορούν να εκφραστούν ελεύθερα, να συνδεθούν και να δημιουργήσουν χωρίς περιορισμούς. Εδώ ποιητές αποτύπωσαν με τα έργα τους το πνεύμα της ελευθερίας και της αντίστασης, σκηνοθέτες βρήκαν τον τόπο που έψαχναν χρόνια για να γυρίσουν τις ταινίες τους, και καλλιτέχνες του δρόμου δημιούργησαν με τα γκράφιτι και τις τοιχογραφίες τους ένα ανοιχτό, αστικό μουσείο σύγχρονης τέχνης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το δημιούργημα του κορυφαίου street artist INO, με τίτλο «Πιάσε το χέρι μου», που κοσμεί χρόνια τώρα τη διασταύρωση Μπενάκη με Κωλέττη.
Ακόμη και τα διάφορα συνθήματα, που βλέπουμε γραμμένα σε κάθε γωνιά των Εξαρχείων ή οι αμέτρητες αφίσες σε τοίχους και κολώνες, που ενημερώνουν για κάτι ή καλούν σε συγκεντρώσεις, διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες, είναι πολιτισμός και σίγουρα αναπόσπαστο κομμάτι της γοητείας της περιοχής.
Μικρά, εναλλακτικά καφέ, ατμοσφαιρικά μπαρ, ιδιαίτερες μουσικές σκηνές, vintage βιβλιοπωλεία και τόσα άλλα προσελκύουν χρόνια τώρα κάθε λογής ανθρώπους στη γειτονιά των εξεγέρσεων, της αλληλεγγύης, της τέχνης και του πολιτισμού.
Η ζωή στα Εξάρχεια
Πολλοί λένε ότι τα Εξάρχεια είναι «ένας άλλος κόσμος». Εγώ θα έλεγα ότι είναι μάλλον μια μικρογραφία του κόσμου, αφού εδώ θα συναντήσεις άτομα πολύ διαφορετικά μεταξύ τους, από τον τρόπο που ντύνονται, μιλούν ή διασκεδάζουν μέχρι τον τρόπο που βλέπουν τον κόσμο, τις εμπειρίες ή τις ιστορίες που έχουν να σου διηγηθούν. Αυτή η ποικιλία δίνει στη γειτονιά μια μοναδική δυναμική και την καθιστά τόσο ζωντανή.
Το παράδοξο είναι πως την ίδια στιγμή αυτή η ποικιλόμορφη περιοχή δείχνει πιο «δεμένη» από ποτέ, πράγμα σπάνιο, ειδικά όταν μιλάμε για μια μεγάλη πόλη.
Θα το καταλάβεις περπατώντας στους πολύβουους δρόμους της οποιαδήποτε ώρα της ημέρας. Ίσως ένα πρωί Σαββάτου, τότε που στήνεται η διάσημη λαϊκή αγορά, αγαπημένος τόπος συνάντησης των κατοίκων και όχι μόνο. Ίσως πάλι να το αντιληφθείς περνώντας έξω από μερικά διαχρονικά στέκια, εστιατόρια ή καφενεία που διαθέτει η περιοχή, εκεί όπου οι άνθρωποι θα σε χαιρετήσουν από μακριά χωρίς καν να σε ξέρουν. Μπορεί ακόμα και το βράδυ, που οι συζητήσεις και τα γέλια των ανθρώπων που θα διασκεδάζουν σε κάποιο μπαρ θα είναι ιδιαιτέρως αισθητά στ’ αυτιά σου, πριν ακόμη αντικρίσεις τα πρόσωπά τους.
Θυμάμαι μια καλοκαιρινή βραδιά που καθόμουν σε ένα μικρό ταβερνάκι των Εξαρχείων και ο κύριος Γιάννης, ο ιδιοκτήτης του μαγαζιού, μου είχε πει: «Τα Εξάρχεια είναι ένα μέρος όπου οι άνθρωποι συνδέονται πραγματικά μεταξύ τους. Εδώ δεν είσαι απλώς ένας πελάτης, είσαι μέρος της κοινότητας. Γι’ αυτό θα χαρώ να μου μιλάς στον ενικό!»
Αυτή η αίσθηση της κοινότητας είναι σαφώς εμφανής και στις διάφορες πρωτοβουλίες και δραστηριότητες που οργανώνονται στην περιοχή, από εκθέσεις βιβλίου, ανοιχτές συζητήσεις και πολιτιστικές εκδηλώσεις μέχρι κοινωνικές κουζίνες και αλληλέγγυα δίκτυα, μιας και η κοινωνική συνείδηση και η αλληλεγγύη εδώ έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο.
Καταλαβαίνουμε πια πως οι κάτοικοι των Εξαρχείων έχουν δημιουργήσει έναν κόσμο όπου η ελευθερία της έκφρασης και η αλληλοϋποστήριξη δεν είναι απλώς έννοιες, αλλά τρόπος ζωής. Και όσο υπάρχουν άνθρωποι που αγαπούν και υποστηρίζουν αυτή τη γειτονιά, τα Εξάρχεια θα συνεχίσουν να ζουν και να εμπνέουν!
SLOW MONDAY NEWSLETTER
Θέλεις να αλλάξεις τη ζωή σου; Μπες στη λογική του NOW. SLOW. FLOW.
Κάθε Δευτέρα θα βρίσκεις στο inbox σου ό,τι αξίζει να ανακαλύψεις.
