ΗΞΕΡΕΣ ΟΤΙ Η ΑΓΑΠΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ; 

Όλοι έχουμε να πούμε κάτι για την αγάπη, το κορυφαίο όπως νομίζουμε συναίσθημα. Όλοι μπορούμε να μιλάμε για τα συναισθήματα, αλλά πόσοι από εμάς γνωρίζουμε τι είναι πραγματικά;

«Ο καθένας νομίζει ότι γνωρίζει τι είναι το συναίσθημα, μέχρι να του ζητηθεί ο ορισμός του. Τότε φαίνεται ότι κανείς δεν ξέρει να απαντήσει», έγραψαν το 1984 οι καθηγητές Ψυχολογίας James Russell και Beverley Fehr, στην πραγματεία τους Concept of Emotion Viewed from a Prototype Perspective. Αλήθεια, ακόμη και σήμερα οι ειδικοί δεν συμφωνούν σε μια καθολικά αποδεκτή θεωρία για τα συναισθήματα. Οι περισσότεροι προσθέτουν ή αφαιρούν κάτι σε όσα έχουν ειπωθεί. Τι συμβαίνει λοιπόν με την αγάπη; 

Είναι η αγάπη συναίσθημα; Για κάποιους μελετητές, όπως ο Daniel Goleman, συγγραφέας του βιβλίου Συναισθηματική Νοημοσύνη (1995), η αγάπη είναι ένα βασικό, πρωτογενές, εγγενές και οικουμενικό συναίσθημα, που αποτυπώνεται στο πρόσωπό μας. Για άλλους, η αγάπη είναι δευτερογενές συναίσθημα και για άλλους δεν είναι καν συναίσθημα, αλλά κατάσταση. 

Γιατί η αγάπη δεν είναι συναίσθημα

Οι περισσότεροι ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι η αγάπη δεν ανήκει στα βασικά συναισθήματα, επειδή αποτελεί σύνθεση πολλών πρωτογενών συναισθημάτων, τοποθετείται σε ένα κοινωνικό πλαίσιο και έχει μεγάλη χρονική διάρκεια.

Η άποψη αυτή στηρίζεται στην επικρατέστερη μέχρι στιγμής θεωρία περί συναισθημάτων, αυτή του Αμερικανού καθηγητή Ψυχολογίας Paul Ekman. O Ekman δημοσίευσε το 1976 τη μελέτη του για τα 6 βασικά συναισθήματα, που συνδέονται με τις εκφράσεις του προσώπου και έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά. 

Τα 6 βασικά συναισθήματα είναι:

1. Χαρά 
2. Λύπη
3. Φόβος 
4. Θυμός 
5. Αηδία/αποστροφή
6. Έκπληξη  

Χριστίνα Αβδίκου

Αυτά τα συναισθήματα έχουν οικουμενικό χαρακτήρα, αντιστοιχούν στην έκκριση χημικών ουσιών του εγκεφάλου και εκφράζονται με άμεσες συσπάσεις του προσώπου, ώστε να μπορούν να γίνονται αντιληπτά. 

Κατά τη διάρκεια της έρευνάς του, ο Ekman έδειξε εικόνες από πρόσωπα που εξέφραζαν διάφορα συναισθήματα σε ανθρώπους στη Χιλή, στην Αργεντινή, στις ΗΠΑ, στη Βραζιλία και στην Ιαπωνία. Οι ερωτώμενοι τις ταξινόμησαν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Αυτό απέδειξε ότι τα συναισθήματα και η έκφρασή τους δεν είναι κοινωνικά ή πολιτισμικά εξαρτώμενα, αλλά αποτέλεσμα βιολογικής σύνδεσης με τον εγκέφαλο. 

Ο εγκέφαλος λαμβάνει την πληροφορία και το ερέθισμα και αντιδρά στέλνοντας τα αντίστοιχα σήματα σε συγκεκριμένους μύες. Εκείνοι με τη σειρά τους συσπώνται. Όταν είμαστε χαρούμενοι, οι άκρες του στόματός μας ανασηκώνονται. Όταν είμαστε λυπημένοι, το εσωτερικό των φρυδιών ανεβαίνει. 

Στη λίστα αργότερα προστέθηκαν και δευτερογενή συναισθήματα, όπως η αφοσίωση και η περιφρόνηση. Κάποια προκύπτουν από τον συνδυασμό των πρωτογενών, όπως η ανυπομονησία, που προκύπτει από τη χαρά και την έκπληξη, ο τρόμος, που προκύπτει από το φόβο και την έκπληξη κ.ο.κ. 

Τα βασικά συναισθήματα έχουν τα εξής κοινά χαρακτηριστικά:

1. Ευδιάκριτα καθολικά σήματα (εκφράσεις προσώπου).
2. Διακριτά προηγούμενα ερεθίσματα.
3. Φυσικές συσχετίσεις σε σωματικό επίπεδο (ιδρώτας, σφίξιμο μυών κ.λπ.).
4. Προκαλούνται αυτόματα χωρίς να μεσολαβεί λογική σκέψη.
5. Αναδύονται σε πρώιμη ηλικία.
6. Υπάρχουν και σε άλλα θηλαστικά όντα.
7. Εξελίσσονται αστραπιαία.
8. Είναι μικρής διάρκειας.
9. Είναι ανεξέλεγκτα.
10. Σχετίζονται με σκέψεις, αναμνήσεις, εικόνες και υποκειμενικές εμπειρίες.

ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΕΙΝΑΙ ΧΡΗΣΙΜΑ. ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΤΡΟΠΟΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΜΑΣ.

Δεν υπάρχουν καλά και κακά συναισθήματα

Η προσέγγιση αυτή χαρακτηρίζεται ως δαρβινική, διότι συσχετίζει την ανάπτυξη των συναισθημάτων με τη χρησιμότητά τους στην εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Τα συναισθήματα δεν είναι καλά ή κακά, ασχέτως αν εμείς τα χαρακτηρίζουμε έτσι λόγω της ευφορίας ή της δυσφορίας που μας προκαλούν. Τα συναισθήματα είναι χρήσιμα. Ίσως έχετε δει την ταινία κινουμένων σχεδίων της Pixar Τα μυαλά που κουβαλάς. Παρουσιάζει αυτή τη χρησιμότητα των συναισθημάτων με τον πιο παραστατικό και εύγλωττο τρόπο, δείχνοντας πώς παρακινούμαστε από τη λύπη, τη χαρά, τον φόβο, τον θυμό και την αποστροφή. 

Τα συναισθήματα είναι ένας τρόπος συσχέτισης και επικοινωνίας με το περιβάλλον μας. Είναι ο λόγος που συνεχίζουμε ή διακόπτουμε κάτι. Είναι η κινητήριος δύναμη και η προστασία μας. Είναι όμως και ένας τρόπος να τα «επικοινωνήσουμε» όλα αυτά στους άλλους και να τους προειδοποιήσουμε μέσω των εκφράσεών μας. 

Τα συναισθήματα είναι ο τρόπος να αναγνωρίζουμε τις ανάγκες μας και ακριβώς γι’ αυτό τον λόγο δεν έχει κανένα νόημα να τα καταπνίγουμε – στην πραγματικότητα, άλλωστε, δεν είναι εφικτό. Είναι οι αυτόματες αντιδράσεις του νευρικού μας συστήματος στο περιβάλλον και δείχνουν το δρόμο για την ικανοποίηση των αναγκών μας. 

Τι είναι τελικά η αγάπη;

Με βάση τα παραπάνω, η αγάπη δεν θεωρείται βασικό συναίσθημα. Είναι μια κατάσταση πολύπλοκη, που προϋποθέτει κοινωνικούς δεσμούς και συσχετίζεται με ένα ευρύ φάσμα συναισθημάτων – όχι μόνο πρωτογενών.

Τα διάφορα είδη αγάπης έχουν κοινά συστατικά τον δεσμό, την αφοσίωση, την προστατευτικότητα και τη στοργή, ενώ η ερωτική αγάπη περιλαμβάνει και τη σεξουαλική έλξη. Η αγάπη είναι ενσυνείδητη, αποτελεί πολύμορφη έκφραση πολλαπλών συναισθημάτων και σκέψεων και απαντάται σε όντα με πολύπλοκη εγκεφαλική λειτουργία.