«ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΑ, ΕΧΟΥΜΕ ΠΕΡΙΠΟΥ 4 ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗΣ»

Βιασμός, γυναικοκτονία, κακοποίηση, ενδοοικογενειακή βία. Η επικαιρότητα κατακλύζεται από περιστατικά με θύματα γυναίκες. Έχει αυξηθεί ο αριθμός τους ή απλώς τα μαθαίνουμε πιο εύκολα; Η Κική Πετρουλάκη, πρόεδρος Δ.Σ. του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά της Βίας, εξηγεί τι συμβαίνει, από την περίπτωση της Γεωργίας Μπίκα μέχρι το victim blaming.

Το 2021, καταγράφηκε σημαντική αύξηση στα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας. Στη συντριπτική τους πλειονότητα τα θύματα ήταν γυναίκες. Εν μέσω της πανδημικής πραγματικότητας, σχεδόν κάθε εβδομάδα μια υπόθεση γυναικοκτονίας ή σεξουαλικής κακοποίησης απασχολούσε την εγχώρια ειδησεογραφία.

Στις αρχές Φεβρουαρίου, το Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας (Ε.Δ.κ.Β.) και η Σοφία Μπεκατώρου ανακοίνωσαν σε συνέντευξη τύπου στοιχεία από τους δύο πρώτους μήνες λειτουργίας της πλατφόρμας #MeNow_MeToo, στην οποία μπορεί μπορεί κάθε άτομο να περιγράψει ανώνυμα την εμπειρία κακοποίησης που έχει ζήσει και να ονοματίσει τόσο τον δράστη όσο και το πλαίσιο στο οποίο συνέβη το περιστατικό. Καθημερινά, υποβάλλονται κατά μέσο όρο 4 μαρτυρίες.

Από την ανάλυση των πρώτων 150 μαρτυριών, προκύπτει ότι:

• Το 96,7% των μαρτυριών προέρχεται από γυναίκες.
• Το 70,7% αφορά σεξουαλική κακοποίηση (34,7% με σωματική επαφή με ανήλικο ή σεξουαλικές πράξεις χωρίς συναίνεση, 18%, βιασμός, 16% σεξουαλική επίθεση, 2% μέσω εικόνας).
• Το 18% αφορά σε σεξουαλική παρενόχληση.
• Το 5,3 σε άλλες μορφές συντροφικής βίας πλην σεξουαλικής.
• Το 6% άλλες μορφές.

Άραγε, η πρωτόγνωρη συνθήκη της υγειονομικής κρίσης και του εγκλεισμού πυροδότησε τις ήδη υπάρχουσες παθογένειες; Ή μήπως απλά αρχίσαμε να μαθαίνουμε αυτό που πάντα συνέβαινε; Το βέβαιο είναι πως ο κυρίαρχος ανδρικός λόγος δεν έχει πάψει να χλευάζει και υποτιμά τη γυναικεία ετερότητα και πως τα έμφυλα στερεότυπα συνεχίζουν να τροφοδοτούν ένα σύμπαν σεξισμού, όπου η βία κατά των γυναικών ή ο αποκλεισμός τους κανονικοποιούνται. Συνειδητά ή ασυνείδητα.

Βία και κακοποίηση: Η πραγματικότητα στην Ελλάδα σήμερα

Η Κική Πετρουλάκη, πρόεδρος Δ.Σ του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά της Βίας, είναι ψυχολόγος και έχει συνυπογράψει τα «Οδηγός Απόδρασης από μια βίαιη σχέση», «Ενδοοικογενειακή βία», «Βία στην Οικογένεια». Στη συζήτηση που ακολουθεί, μιλάμε για την ενδοοικογενειακή βία στη χώρα μας, για τον τρόπο που διαχειρίζονται σήμερα τα μίντια τη βία εναντίον των γυναικών, για τους λόγους που ως κοινωνία επιμένουμε να κατηγορούμε τα θύματα, για τα βήματα που πρέπει να κάνουμε ως χώρα για να γίνουν οι γυναικοκτονίες παρελθόν.

Η Κική Πετρουλάκη, στη συνέντευξη τύπου στην οποία παρουσιάστηκαν τα πρώτα στοιχεία από τη λειτουργία της πλατφόρμας #MeNow_MeToo.

– Κυρία Πετρουλάκη, για ποιον λόγο έχουμε έξαρση ενδοοικογενειακής βίας και γυναικοκτονιών τον τελευταίο χρόνο;

Δεν μπορούμε να πούμε πως έχουμε έξαρση γυναικοκτονιών. Αυτό που μπορούμε να πούμε είναι πως έχουμε μεγαλύτερη δημοσιοποίηση. Τα μέσα παρουσιάζουν πλέον τις γυναικοκτονίες και τις σεξουαλικές κακοποιήσεις με μεγάλη συνέπεια.

– Αξιολογείτε δηλαδή συνολικά θετικά τον τρόπο που διαχειρίζονται τα μίντια τη βία εναντίον των γυναικών;

Παρατηρείται μια θετική αλλαγή, διότι παλαιότερα παρουσίαζαν τη γυναικοκτονία ως μια οικογενειακή τραγωδία. Παλαιότερα, οι περισσότεροι έψαχναν να βρουν τι έκανε η γυναίκα λάθος. Στην περίπτωση γυναικοκτονίας αναρωτιόμασταν τι ήταν αυτό που εκνεύρισε τον άντρα, στην περίπτωση της σεξουαλικής βίας τι ήταν αυτό που τον προκάλεσε. Αυτό έχει αλλάξει. Τελευταία τα μέσα δείχνουν να αντιλαμβάνονται πως κάθε γυναικοκτονία είναι μια προσπάθεια ελέγχου της γυναίκας. Γι’ αυτό και βλέπουμε πως οι γυναικοκτονίες συμβαίνουν όταν οι γυναίκες επιχειρούν να φύγουν.

ΟΤΑΝ ΜΙΑ ΓΥΝΑΙΚΑ ΠΟΥ ΚΑΤΑΓΓΕΛΕΙ ΒΙΑ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ, ΤΗ ΔΙΩΧΝΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ ΓΡΑΦΟΝΤΑΣ «ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΔΙΑΜΑΧΗ», ΑΥΤΟ ΔΕΙΧΝΕΙ ΠΩΣ ΔΕΝ ΤΗΝ ΠΑΙΡΝΟΥΝ ΣΤΑ ΣΟΒΑΡΑ.

– Ποια είναι τα βήματα για να φτάσουμε κάποια στιγμή σε μια κοινωνία χωρίς βία εναντίον των γυναικών;

Θα πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που μεγαλώνουμε αγόρια και κορίτσια, αυτό που κάνει τους μεν να «δικαιούνται» και τις δε να «υποχρεούνται». Ψάχνουμε να βρούμε πάντα πού έφταιξε η γυναίκα. Πρέπει τα παιδιά να μάθουν ότι το άλλο άτομο είναι ισότιμο, είτε είναι άντρας είτε είναι γυναίκα. Αυτό είναι κάτι που παίρνει δεκαετίες. Φανταστείτε πως ζούμε σε μια χώρα πατριαρχικά δομημένη. Πριν από μερικές δεκαετίες, δεν θα είχαμε ως γυναίκες δικαίωμα να μπούμε στο πανεπιστήμιο. Ακόμα πιο πριν, ούτε καν να πάμε στο σχολείο. Μέχρι και σήμερα, στο νου μικρών παιδιών η γυναίκα είναι εκείνη που πρέπει να κάνει τις δουλειές στο σπίτι και ο άντρας να φέρει τα χρήματα.

iStock

Οι μεγάλες ελλείψεις του συστήματος

– Πώς μπορεί να αλλάξει η πατριαρχική αντίληψη μέσα από την εκπαίδευση; Πού βρισκόμαστε ως χώρα σε αυτό το επίπεδο;

Οι προσπάθειες που έχουν γίνει είναι αποσπασματικές. Δεν υπάρχει κάτι συστηματικό, που να γίνεται σε όλα τα σχολεία. Δεν είναι κάτι στο οποίο έχουμε στοχεύσει ως χώρα. Αν οι σχέσεις ανάμεσα στα φύλα ήταν ισότιμες, δεν θα περνούσε από το μυαλό κανενός να κακοποιήσει τη γυναίκα του ως κατώτερο ον. Στο δημοτικό, συζητάμε ακόμα και σήμερα εάν το σορτσάκι που φορούν τα κορίτσια είναι προκλητικό. Και αυτό εκφράζεται και από κορίτσια σε κορίτσια, γιατί τους στερεοτυπικούς ρόλους τους μοιράζονται τόσο άντρες όσο και γυναίκες.

– Αυτό το διαπιστώνουμε και στο victim blaming. Παρατηρούμε δηλαδή όχι μόνο άντρες αλλά και γυναίκες να κατηγορούν με ευκολία τα θύματα. Τι κρύβεται πίσω από αυτό;

Όταν το victim blaming το κάνουν οι γυναίκες, είναι ξεκάθαρα μηχανισμός άμυνας. Γιατί, όταν θεωρήσεις πως αυτή που υπέστη κακοποίηση είναι διαφορετική από εσένα, σου δημιουργείται μια ψευδής αίσθηση ασφάλειας. Δηλαδή, ότι εσύ δεν θα το πάθεις ποτέ. Δεν είναι καθόλου σπάνιο να θεωρούμε πως τα θύματα έκαναν κάτι λάθος, οπότε γι’ αυτό συνέβη αυτό που τους συνέβη. Εκείνο που οδηγεί στα ακραία εγκλήματα είναι ότι δεν αναγνωρίζουμε την κακοποίηση και την οικογενειακή βία ως σοβαρά εγκλήματα σε νομικό επίπεδο και σε επίπεδο κοινής λογικής. Όταν μια γυναίκα που καταγγέλλει βία στην οικογένεια τη διώχνουν από την αστυνομία γράφοντας «οικογενειακή διαμάχη», αυτό δείχνει πως δεν την παίρνουν στα σοβαρά.

– Συνεπώς, υστερούμε ξεκάθαρα στην πρωτογενή πρόληψη, δηλαδή στο να δημιουργήσουμε προσωπικότητες και μια κουλτούρα εν γένει ώστε να μη συμβεί ποτέ κακοποίηση. Πόσο εξοπλισμένοι είμαστε στα επόμενα στάδια;

Ως χώρα υστερούμε σε όλα, και στην πρωτογενή, και στη δευτερογενή, και στην τριτογενή πρόληψη. Η δευτερογενής πρόληψη σημαίνει να σταματήσεις την κακοποίηση όσο νωρίτερα γίνεται. Η τριτογενής πρόληψη αφορά την άρση των συνεπειών στα θύματα. Υστερούμε ως χώρα και στα τρία.

Οι προβλέψεις στήριξης ανθρώπων που βγαίνουν από ενδοοικογενειακή βία είναι ανύπαρκτες, ψυχολογικά, νομικά, οικονομικά. Δεν ασχολείται κανείς σοβαρά με το ψυχικό τραύμα μετά τη σεξουαλική κακοποίηση. Όταν το δικαστήριο δεν δικαιώσει το θύμα, δημιουργείται ένα νέο τρομακτικό τραύμα. Αυτό δημιουργεί αρκετές φορές μετατραυματικό στρες, γιατί αρχίζει να επιστρέφει η ευθύνη και η ενοχή για αυτό που συνέβη.

Ως κοινωνία και ως νομικό σύμπαν δεν είμαστε εξοπλισμένοι όπως θα έπρεπε. Θυμηθείτε την υπόθεση Αρετής Παλιού, της κοπέλας που όταν ήταν παιδί αποπλανήθηκε από έναν δικηγόρο 40 χρόνια μεγαλύτερό της. Η κατηγορία έγινε το 2015, όταν η Αρετή ήταν 14 προς 15 ετών, και τώρα ορίστηκε δικάσιμος για τα κακουργήματα. Η Αρετή είναι 23 και έχει κατηγορηθεί για συκοφαντική δυσφήμιση. Απαιτούνται χρήματα. Δεν μπορεί η κάθε γυναίκα να στηρίξει τις κατηγορίες της, αν ο δράστης είναι οικονομικά ευκατάστατος. Γιατί ο δράστης θα φτάσει μέχρι τον Άρειο Πάγο και αυτό σημαίνει πάνω από μια δεκαετία αγώνα.

ΟΤΑΝ ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΔΕΝ ΔΙΚΑΙΩΣΕΙ ΤΟ ΘΥΜΑ, ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙΤΑΙ ΕΝΑ ΝΕΟ ΤΡΟΜΑΚΤΙΚΟ ΤΡΑΥΜΑ, ΓΙΑΤΙ ΕΠΙΣΤΡΕΦΕΙ Η ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ Η ΕΝΟΧΗ ΓΙΑ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΣΥΝΕΒΗ.

Τα δικαιώματα και ο νόμος

– Πώς εκτιμάτε τη διαχείριση της υπόθεσης της Γεωργίας Μπίκα;

Η Γεωργία Μπίκα κακοποιήθηκε σε ένα πλαίσιο απολύτως οργανωμένο. Είναι μια κοπέλα που έκανε απολύτως αυτό που έπρεπε να κάνει. Το σύστημα όμως δεν λειτούργησε αμέσως, γιατί ήταν... αργία. Το σύστημα ξεκίνησε να λειτουργεί την πρώτη εργάσιμη! Στα σεξουαλικά εγκλήματα, ο χρόνος συλλογής υλικού μετρά εις βάρος του θύματος. Οι ιατροδικαστικές εξετάσεις δεν μπορούν να συνδέονται με παραπεμπτικό από την αστυνομία ή τον εισαγγελέα. Εννοώ πως θα πρέπει ως θύμα να μπορώ να κάνω τις ιατροδικαστικές εξετάσεις σε μια δομή υγείας, να μου συλλέξουν δηλαδή το βιολογικό υλικό και μετά να καταγγείλω, όποτε είμαι έτοιμη.

– Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο εναντίον της Βίας κατά των Γυναικών εξέδωσε τον «Οδηγό Απόδρασης από μια Βίαιη Σχέση», τον οποίο συνυπογράφετε. Τι μπορεί να μάθει ένας τέτοιος οδηγός σε ένα άτομο που έχει παραμείνει για καιρό σε μια κακοποιητική σχέση;

Αποφασίσαμε να γράψουμε αυτό τον οδηγό για να διευκολύνουμε κάποιες γυναίκες να μειώσουν την ενοχή που νιώθουν για την ίδια τους την κακοποίηση. Δεδομένου πως στη χώρα μας δεν είναι οργανωμένο το σύστημα προστασίας, θέλαμε να παρέχουμε μια καλή γνώση σε αυτές τις γυναίκες για τα δικαιώματα που τους δίνει ο νόμος. Δημιουργήσαμε και την Πλατφόρα #MeNow_MeToo, για να διασυνδεθούν τα θύματα που δεν τολμούν να φτάσουν στο νομικό σύστημα.

– Οι άντρες υφίστανται ενδοοικογενειακή βία;

Και οι άντρες υφίστανται βία. Είναι όμως συντριπτικά τα ποσοστά βίας ενάντια στις γυναίκες. Βέβαια, είναι ακόμα πιο δύσκολο για ένα αγόρι που έχει κακοποιηθεί σεξουαλικά να το ομολογήσει, γιατί θα μειώσει τον ανδρισμό του. Όχι ότι δεν είναι δύσκολο για ένα κορίτσι.

– Ποιος είναι ο ρόλος της ψυχοπαθολογίας στις περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας;

Όταν υπάρχει ψυχοπαθολογία, θα αυξήσει την επικινδυνότητα της κακοποίησης, αλλά δεν θα τη δημιουργήσει. Δεν είναι δίκαιο για τους ψυχικά ασθενείς να λέμε κάτι τέτοιο. Γιατί οι ψυχικά ασθενείς δεν είναι επικίνδυνοι. Οποιοσδήποτε άλλος ισχυρισμός παρέχει άλλοθι στους δράστες και εγκλωβίζει γυναίκες που ελπίζουν πως θα πείσουν τον σύντροφό τους να διορθωθεί. Πολλοί από τους θύτες κακοποιούν πίσω από κλειστές πόρτες. Δεν βγαίνουν, συνεπώς, εκτός εαυτού. Και είναι συχνά υπεράνω υποψίας.

– Πώς αξιολογείτε τον νέο νόμο για τη συνεπιμέλεια;

Ο νέος νόμος για τη συνεπιμέλεια εγκλωβίζει τις γυναίκες που υφίστανται βία. Γιατί, ενώ έχουν καταγγείλει τη βία εναντίον τους και κρύβονται, οφείλουν να δώσουν το παιδί στον πατέρα μέχρι να βγουν ο δικαστικές αποφάσεις. Διαφορετικά, θα κατηγορηθούν οι ίδιες για κακή άσκηση γονικής μέριμνας. Άρα, συχνά μένουν στο σπίτι για να προστατεύσουν το παιδί τους. Και εγκλωβίζονται.