ΠΕΡΣΑ ΚΟΥΜΟΥΤΣΗ: ΑΠΟ ΤΙΣ ΓΕΙΤΟΝΙΕΣ ΤΟΥ ΚΑΪΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΟΡΥΦΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Με τις μεταφράσεις της από τα αραβικά και τα προσωπικά της μυθιστορήματα, η Πέρσα Κουμούτση συγκαταλέγεται πλέον στην ελίτ της ελληνικής πεζογραφίας.

Από τη φημισμένη Αμπέτειο σχολή της Αιγύπτου, με τεράστια εμπειρία στο χώρο της λογοτεχνικής μετάφρασης, η Πέρσα Κουμούτση, καθιέρωσε τη χρήση της γλώσσας ως ενός μέσου και φορέα κατανόησης του Άλλου.

Εκπαιδευτικά προγράμματα διαπολιτισμικότητας και διαλόγου, κριτικά κείμενα και μελέτες γύρω από τη λογοτεχνία, μυθιστορήματα και επίμονη ενασχόληση με τις σημαντικές γυναίκες της Μεσογείου και της Ανατολής που «έσπασαν» τα κατεστημένα, συνιστούν τα πιο σπουδαία επιτεύγματά της, που την έφεραν στην ελίτ της ελληνικής πεζογραφίας.

Η Πέρσα Κουμούτση γεννήθηκε στο Κάιρο, έκανε σπουδές στη Φιλοσοφική Σχολή και απέκτησε εμπειρία στο χώρο της εκπαίδευσης. Από το 1993 και έπειτα, η λογοτεχνική μετάφραση της αραβικής λογοτεχνίας στα ελληνική γλώσσα αποτέλεσε μονόδρομο για τη λαμπρή σταδιοδρομία της στο χώρο των γραμμάτων. Σημείο κλειδί της πορείας της, η σε βάθος ενασχόλησή της με τον Ναγκίμπ Μαχφούζ.

Η Πέρσα Κουμούτση.

Η πρώτη Ανθολογία Σύγχρονης Αραβικής Ποίησης στα ελληνικά, για την οποία τιμήθηκε με βραβείο της Εταιρείας Ελλήνων Μεταφραστών Λογοτεχνίας το 2017, δεν θα μπορούσε να μην αναφέρεται μεταξύ των σπουδαιότερων διακρίσεών της, από κοινού με το Διεθνές Βραβείο Καβάφη, το 2001, και την ειδική διάκριση από το Τμήμα Ελληνικών και Ιταλικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Al-Azhar, το 2015.

Εκτός από τις μεταφράσεις περισσότερων από 40 τίτλων αραβικής λογοτεχνίας, η Πέρσα Κουμούτση έχει υπογράψει και οκτώ προσωπικά μυθιστορήματα, τα περισσότερα με άξονα τον διαπολιτισμικό διάλογο, που αποδεικνύουν ότι η ταυτότητα της τέχνης συχνά έχει παγκόσμιο υπόβαθρο, νοήματα και συμβολισμούς με πανανθρώπινο χαρακτήρα, μηνύματα που αφορούν το σύνολο και αγγίζουν βαθιά τους λαούς και την εξέλιξή τους στον χρόνο.

Η Πέρσα Κουμούτση και το βραβείο «Νίκος Θέμελης»

Φέτος, το βιβλίο «Η γέφυρα των λεμονιών», που συνυπογράφει η Πέρσα Κουμούτση με τον σκηνοθέτη Κώστα Φέρρη και αποτελεί ουσιαστικά τη μυθιστορηματική εκδοχή του αυτοβιογραφικού κινηματογραφικού σεναρίου του γνωστού Έλληνα σκηνοθέτη, τιμήθηκε με το λογοτεχνικό βραβείο «Νίκος Θέμελης». Αυτή ήταν η αφορμή για να τη συναντήσουμε στο κέντρο της Αθήνας, στον απόηχο του θανάτου σημαντικών Παλαιστίνιων ποιητών, με τους οποίους ασχολείται μεταξύ άλλων εξαιτίας της ανηλεούς τραγωδίας που εκτυλίσσεται στη Γάζα.

–  Το φετινό βραβείο αφορά την πεζογραφία. Τι σημαίνει αυτό για τους ανθρώπους που αφοσιώνονται στην μετάφραση, όπως εσείς, και ποια τα κοινά σημεία μεταξύ των δύο;

Η μετάφραση και η συγγραφή είναι αλληλένδετες τέχνες. Η μετάφραση ενός λογοτεχνικού βιβλίου είναι στην ουσία ανάπλαση και ανα-δημιουργία του αρχικού ή πρωτότυπου κειμένου στη γλώσσα υποδοχής. Είναι η λογοτεχνική απόδοσή του σε μια άλλη γλώσσα, επομένως είναι απαραίτητο ο μεταφραστής/τρια να διαθέτει στοιχεία δημιουργικής γραφής για να το αποδώσει λογοτεχνικά, αλλιώς το αποτέλεσμα είναι «άνυδρο», χωρίς ψυχή.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Η τυπική μετάφραση ενός έργου δεν διασφαλίζει την επιτυχία του και σε πολλές περιπτώσεις αδικεί ή προδίδει το πρωτότυπο, ακόμα κι αν ο μεταφραστής ακολουθεί πιστά το κείμενο. Επίσης, ένας καλός μεταφραστής μπορεί να κατανοήσει καλύτερα τον ψυχικό κόσμο του συγγραφέα που μεταφράζει και να ταυτιστεί ευκολότερα μαζί του, αφού μοιράζεται σε μεγάλο βαθμό τα ίδια άγχη, και τις ίδιες ανησυχίες. Η λογοτεχνική γλώσσα οφείλει να υπερβεί το τυπικό μετάφρασμα και αυτό απαιτεί γνώση, εμπειρία και λογοτεχνική παιδεία.

–  Ως Ευρωπαία που ασχολείται με τη γυναίκα της Ανατολής τι σας γοητεύει περισσότερο και πόσες διαφορές εντοπίζετε στις δικές σας «ηρωίδες»;

Η γυναίκα με αφορά σε όλες τις εκφάνσεις της. Υπάρχει μεγάλη προκατάληψη απέναντι στις γυναίκες της Ανατολής και ειδικότερα του αραβικού κόσμου, πράγμα που προσπαθώ να καταρρίψω, τόσο μέσα από τα προσωπικά μου γραπτά, όσο και από την ενασχόληση μου με το έργο τους μεταφραστικά, και δη της ποίησης, που αποτελεί ανόθευτη, συμπυκνωμένη και άμεση έκφραση των ανησυχιών και των προβληματισμών τους.

–  Τι ξεχωρίσατε στα έργα του Νομπελίστα Ναγκίμπ Μαχφούζ και κατ’ επέκταση των νεότερων Αράβων συγγραφέων, ώστε να σας κάνει να ασχοληθείτε τόσο έντονα με τη λογοτεχνία τους;

Τον κόσμο που εξεικονίζει ο Μαχφούζ τον έζησα από πρώτο χέρι ως παιδί, ως έφηβη και ως νέα, αφού έζησα στην Αίγυπτο μέχρι την αποφοίτηση μου από το Πανεπιστήμιο του Καΐρου. Τον μελέτησα στα πρώτα χρόνια του πανεπιστημίου, αφού η αραβική λογοτεχνία συγκαταλεγόταν στα υποχρεωτικά μαθήματα της σχολής μου. Δεν ήταν δυνατόν να μελετήσω καμία άλλη λογοτεχνία, αν δεν περνούσα στα μαθήματα της αραβικής λογοτεχνίας, πράγμα που τότε μου φάνηκε δύσκολο και ανέφικτο, αλλά εκ των υστέρων δόξασα την τύχη μου για αυτή τη μοναδική γνώση που αποκόμισα. Και τελικά, παρά τις δυσκολίες, ήταν ένας κόσμος οικείος για μένα και θαυμαστός.

Ούτως ή άλλως προέκυψε να ασχοληθώ μαζί του, καθώς τα πρώτα δείγματα μετάφρασης που στείλαμε στον οργανισμό που διαχειριζόταν τα δικαιώματα για όλες τις γλώσσες (ΑUC) τα οποία εξετάστηκαν σχολαστικά από εμπειρογνώμονες της μετάφρασης, έδωσαν την έγκριση τους για να συνεχίσω. Μετά από τον Μαχφούζ και το διεθνές βραβείο Καβάφη για τη συγκεκριμένη δουλειά, προέκυψαν κι άλλοι πολλοί εξόχως σημαντικoί συγγραφείς τους οποίους επίσης έτυχε να διδαχτώ στο πανεπιστήμιο, όπως ο Τάχα Χουσέιν, ο Γιούσεφ Ιντρίς κ.ά.

Η λογοτεχνία της Αιγύπτου με οδήγησε στον υπόλοιπο αραβικό κόσμο, εγείροντας την περιέργειά μου να μάθω για αυτόν περισσότερο. Έτσι κι έγινε. Η μια δουλειά οδήγησε στην άλλη, το ίδιο και οι αλλεπάλληλες βραβεύσεις, που με εξέπληξαν, ώσπου 30 χρόνια μετά αποφάσισα να ασχοληθώ και με τη ποίηση της περιοχής. Εκεί ήταν που αποκαλύφθηκε ένας καινούργιος, ακόμα πιο θαυμαστός κόσμος, ο οποίος που με γοήτευσε και συνάμα με κατέπληξε με την ομορφιά του, τα υπαρξιακά του θέματα, τους συμβολισμούς του κ.λπ. Η ποίηση των Αράβων είναι ορμητική, επαναστατική, ανατρεπτική, υπαρξιακή, και επιβεβαίωσε την πεποίθησή μου ότι παντού ο άνθρωπος είναι ίδιος και ότι το μόνο που ουσιαστικά αποζητά είναι να φτάσει στην Ιθάκη του.

Η ΓΕΦΥΡΑ ΤΩΝ ΛΕΜΟΝΙΩΝ

Εκδόσεις Ποταμός

Αγόρασέ το

Ianos.gr

Ευχαριστώ όλους τους ποιητές και τις ποιήτριες που με εμπιστεύτηκαν αξιώνοντας να γίνω η φωνή τους, η φωνή εκείνων που πάλεψαν με τις αντιξοότητες της ζωής, συχνά με τα κατεστημένα, μάτωσαν, πέθαναν πολλές φορές και αναστήθηκαν άλλες τόσες, με κορυφαία παραδείγματα τα ποιήματα των Παλαιστινίων ποιητών που δημιουργούν μια έξοχη μορφή αντίστασης στην αδικία και την αιματοχυσία που βλέπουμε να ξετυλίγεται στις οθόνες μας.