ΕΧΟΥΝ ΤΑ ΦΥΤΑ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ; Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΑΠΑΝΤΑ

Η ιδέα ότι τα φυτά είναι ικανά να λαμβάνουν συνειδητές αποφάσεις είναι αμφιλεγόμενη, αλλά μια νέα μελέτη δείχνει ότι μπορεί να έχει βάση.

Οι ερευνητές του Εργαστηρίου Minimal Intelligence του Πανεπιστημίου της Μούρθια, στην Ισπανία, και του Ινστιτούτου Φιλοσοφίας Rotman, στο Οντάριο του Καναδά, τοποθέτησαν 20 γλάστρες με φυτά φρέσκων φασολιών στο κέντρο κυλινδρικών θαλάμων. Τα φυτά ήταν είτε μόνα τους, είτε είχαν τοποθετηθεί δίπλα σε ένα καλάμι που βρίσκονταν καρφωμένο στο έδαφος 30 εκατοστά μακριά.

Στη συνέχεια, οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν φωτογραφία time-lapse για να παρακολουθήσουν τις κινήσεις των φυτών έως ότου η άκρη των βλαστών να έρθει σε επαφή με τα καλάμια.

Διαπίστωσαν ότι οι βλαστοί που είχαν δίπλα τους καλάμι αναπτύσσονταν με τέτοιο τρόπο και σε τέτοιες διαδρομές, σαν να μπορούσαν να αισθανθούν την ύπαρξη των καλαμιών και να προσαρμόσουν τα μοτίβα ανάπτυξής τους ανάλογα.

iStock

Μπορεί αυτό το πείραμα να αποδείξει ότι τα φυτά έχουν συνείδηση;

Ορισμένα φυτά ανταποκρίνονται στο περιβάλλον τους συστρέφοντας τα φύλλα τους όταν τα αγγίζουν, ή περικλείοντας και χωνεύοντας τη λεία τους μέσα στα φύλλα τους. Οι βασικοί μηχανισμοί αυτών των αντιδράσεων έχουν μελετηθεί επαρκώς, αλλά η εξέταση φιλοσοφικών ερωτημάτων, όπως το αν τα φυτά επιλέγουν έξυπνα να εκτελέσουν τέτοιες ενέργειες, είναι μια ιδέα που έχει αναπτυχθεί πρόσφατα.

Αν και ο Dr. Vicente Raja του Ινστιτούτου Φιλοσοφίας Rotman, ένας από τους συγγραφείς της μελέτης, δεν ισχυρίζεται ότι το πείραμα αποδεικνύει μια για πάντα ότι τα φυτά μπορούν και ενεργούν με συνειδητή πρόθεση, υποστηρίζει ότι τα φασόλια στο πείραμα έκαναν κάτι περισσότερο από το να ανταποκρίνονται απλώς σε εξωτερικά ερεθίσματα. «Είναι άλλο πράγμα να αντιδράς σε ένα ερέθισμα όπως το φως, και άλλο πράγμα να αντιλαμβάνεσαι την ύπαρξη ενός αντικειμένου», αναφέρει.

«Αν η κίνηση των φυτών ελέγχεται και επηρεάζεται από αντικείμενα που βρίσκονται κοντά τους, τότε μιλάμε για πιο σύνθετες συμπεριφορές, όχι για απλές αντιδράσεις, και θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι να αναγνωρίσουμε παρόμοιες γνωστικές διαδικασίες με αυτές που παρατηρούμε στους ανθρώπους και σε ορισμένα ζώα».

iStock

Από πού θα μπορούσε να προκύπτει η συνείδηση στα φυτά;

Η νευροβιολογία των φυτών καθιερώθηκε επίσημα ως τομέας έρευνας το 2006. Οι υποστηρικτές της παραλληλίζουν τη μετάδοση των ηλεκτρικών μηνυμάτων στα φυτά με το νευρικό σύστημα των ζώων.

Οι αντιλήψεις για αυτά τα ζητήματα είναι δυναμικές και μεταβάλλονται με την εισαγωγή νέων μελετών και ευρημάτων της επιστήμης. Για παράδειγμα, είναι μόλις την τελευταία δεκαετία που αναγνωρίσαμε την ικανότητα των ζωών να αντιλαμβάνονται και να αισθάνονται πράγματα. «Αν αποβάλλουμε την προκατάληψη πως ορισμένα χαρακτηριστικά ανήκουν μόνο στους ανθρώπους, τότε θα μπορούμε να προχωρήσουμε σε νέες ανακαλύψεις πολύ πιο γρήγορα» εξηγεί ο Dr. Paco Calvo, διευθυντής του Εργαστηρίου Minimal Intelligence στο Πανεπιστήμιο της Μούρθια.

Τι λένε οι πολέμιοι αυτής της θεωρίας

Ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι αυτές οι αντιδράσεις των φυτών είναι απλώς γενετικά κωδικοποιημένες και απλώς δίνουν την εντύπωση σκόπιμης δράσης, χάρη σε αμέτρητες γενιές φυσικής επιλογής. Σε μια εργασία με τίτλο «Τα φυτά ούτε διαθέτουν ούτε χρειάζονται συνείδηση» που δημοσιεύθηκε το 2019, ο καθηγητής Lincoln Taiz, βοτανολόγος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στη Σάντα Κρουζ, απέρριψε την ιδέα ότι τα φυτά διαθέτουν χαρακτηριστικά όπως η συνείδηση και η νόηση, με το σκεπτικό ότι δεν διαθέτουν την απαραίτητη δομική, οργανωτική και λειτουργική πολυπλοκότητα που ανέπτυξε ο εγκέφαλος των ζώων προτού εμφανιστεί η συνείδηση.

«Ο μεγαλύτερος κίνδυνος της ανθρωπομορφοποίησης των φυτών στην έρευνα είναι ότι υπονομεύει την αντικειμενικότητα του ερευνητή», αναφέρει ο Taiz. Αυτό που έχουμε δει είναι ότι τα φυτά και τα ζώα έχουν αναπτύξει πολύ διαφορετικές στρατηγικές εξέλιξης. Και αυτό γιατί ο εγκέφαλος είναι ένα πολύ ακριβό όργανο και δεν υπάρχει κανένα απολύτως όφελος για το φυτό να έχει ένα ιδιαίτερα ανεπτυγμένο νευρικό σύστημα».