ΓΙΑΤΙ ΘΕΛΕΙ ΕΠΙΒΡΑΒΕΥΣΗ Η ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΙ ΟΧΙ ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ;

Νομίζουμε ότι η επιβράβευση προς τα παιδιά μας για κάτι που πέτυχαν τα ενθαρρύνει, μήπως όμως τελικά τα περιορίζει και τα μπλοκάρει; Τότε δεν έχουμε παρά να τα εκπαιδεύσουμε να αγαπάνε τη διαδρομή και όχι τη γραμμή τερματισμού.

Μεγαλώνοντας σε μία εποχή που θεωρούνταν ξιπασιά να καμαρώνεις για τα κατορθώματα των παιδιών σου, δεν θυμάμαι ποτέ τους γονείς μου να λένε για μένα πράγματα του στιλ «η Ελένη έχει ταλέντο στο μπαλέτο». Όποτε κάποιος τρίτος έπλεκε το εγκώμιό μου, αρκούνταν σε ένα απλό «ναι, προσπαθεί», ή «πράγματι, της αρέσει πολύ». Η μαμά και ο μπαμπάς μου ήταν φειδωλοί στο να μας δίνουν επιβράβευση. Όπως έλεγαν, κρατούσαν το καμάρι τους για μας υπό έλεγχο, για να μην πάρουν τα μυαλά μας αέρα.

Fast forward τριάντα χρόνια αργότερα. Βρίσκομαι σε έναν ποδοσφαιρικό αγώνα του εξάχρονου τότε ανιψιού μου, που προσπαθεί να συγκεντρωθεί στο παιχνίδι ενώ από τις κερκίδες ακούγεται διαρκώς η φωνή της μαμάς του να πανηγυρίζει: «Μπράβο παιδί μου! Σκίζεις!»

Σε μία φάση του αγώνα, η μπάλα έρχεται στα πόδια του κι ενστικτωδώς την κλωτσάει προς το τέρμα, χωρίς όμως να καταφέρει να χτυπήσει τα δίχτυα. «Γκολ!!!!!» φωνάζει η αδελφή μου, προς τεράστια αμηχανία όλων μας. Στο τέλος του αγώνα, αναγκαζόμαστε να μη διαψεύσουμε το παιδί, που έχει πλέον πιστέψει ότι έβαλε γκολ (αφού το είπε η μαμά του), και υπόσχομαι στον εαυτό μου ότι δεν θα ξαναβρεθώ κοινωνός σε παρόμοια κατάσταση.

Τι είδους επιβράβευση χρειάζεται;

Από την επιφυλακτικότητα των γονιών μου να υπογραμμίσουν τα κατορθώματά μας μέχρι το ψέμα που επέλεγε για το παιδί της η αδελφή μου, πιστεύοντας λανθασμένα ότι έτσι θα τόνωνε την αυτοπεποίθησή του, σίγουρα υπήρχε μία μέση οδός. Και, για χρόνια, πίστευα ότι αυτή που ακολουθούσα με τα δικά μου παιδιά ήταν η σωστή. Μιλούσα για τα ταλέντα και τα κατορθώματα του μεγάλου μου γιου, χωρίς όμως να καταλάβω ότι έτσι του φορούσα άνετες και βολικές ταμπέλες, μέσα στις οποίες του καθόριζα να κινηθεί. Γιατί, κάθε φορά που έλεγα «μπράβο που πήρες άριστα στην έκθεση» ή «ο Γιώργος έχει ταλέντο στην capoeira», φαίνεται ότι του έβαζα αυτόματα περιορισμούς.

Ναι. Σύμφωνα με πρόσφατες ανακαλύψεις στον τομέα της νευροεπιστήμης, το να εξυμνούμε τα παιδιά μας είναι πολύ πιθανό να παγώνει τις επιδόσεις τους. Σκεπτόμενη τον ανιψιό μου, συνειδητοποιώ μήπως αυτός ήταν ο λόγος που δεν προσπάθησε ποτέ λίγο παραπάνω, και κάθε παρατήρηση του προπονητή του τον έκανε να θέλει να τα παρατήσει. «Αφού με αποθεώνουν, μάλλον είμαι τέλειος», και «αν δεν είμαι τέλειος μήπως δεν αξίζει καν να προσπαθώ». Αυτά είναι τα μηνύματα που γράφουν στον εγκέφαλο, στήνοντας παγίδα στον ενήλικο εαυτό που περιμένει να ξεδιπλωθεί.

iStock

Μάλιστα, όταν από πιτσιρίκια λέμε στον εαυτό μας ότι είμαστε καλοί στο Α ή στο Β, ή χάλια στο Γ και το Δ, αυτόματα ενσωματώνουμε αυτά τα χαρακτηριστικά στην προσωπικότητά μας, πράγμα που καθορίζει το πόσο αφηνόμαστε, τελικά, να απολαύσουμε κάτι στο οποίο δεν είμαστε και σούπερ τέλειοι.

Μου πήρε πολλά χρόνια μέχρι να αφεθώ στη χαρά της άρσης βαρών, σαν κάτι που μου άρεσε απλά να κάνω, χωρίς να είμαι και ιδιαίτερα καλή σε αυτό. Σκεφτείτε το! Πόσα πράγματα στερούμε από τον εαυτό μας, μόνο και μόνο επειδή έχουμε μάθει α) να κυνηγάμε τα ταλέντα μας και β) να κρύβουμε τις ατέλειές μας; Πόσο θάρρος θέλει να σηκωθείς με ένα μικρόφωνο στο χέρι και να τραγουδήσεις παράφωνα, όπως η Cameron Diaz στο «My best friend’s wedding», καθαρά και μόνο επειδή θέλεις να τραγουδήσεις, κι ας είσαι σούπερ φάλτσος;

Σύμφωνα με τη συγγραφέα Glennon Doyle, η χρυσή τομή που θα βοηθήσει πραγματικά τα παιδιά μας να γίνουν ολοκληρωμένοι ενήλικες (οι οποίοι δεν θα φοβούνται να πιάσουν το μικρόφωνο) είναι να εστιάζουμε στην προσπάθεια και όχι στο αποτέλεσμα. Στο ταξίδι, και όχι τον προορισμό.

Πράγματι. Έρευνες δεκαετιών οδήγησαν την ψυχολόγο Dr Carol Dweck του Πανεπιστημίου του Stanford στη συγγραφή του best seller της, «Άλλαξε τον τρόπο που σκέφτεσαι». Η ιδέα της είναι απλή αλλά τόσο δυνατή, που μπορεί να αλλάξει τις προσωπικές μας πεποιθήσεις στο λεπτό!

Στο βιβλίο της αποδεικνύει, σύμφωνα με την περιγραφή της έκδοσης, πώς «η επιτυχία στο σχολείο, στη δουλειά, στον αθλητισμό, στις τέχνες και σχεδόν σε κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας μπορεί να επηρεαστεί σημαντικά από τον τρόπο που σκεφτόμαστε για τα ταλέντα και τις ικανότητές μας. Όσοι πιστεύουν ότι οι ικανότητες είναι προκαθορισμένες είναι λιγότερο πιθανό να εξελιχθούν σε σχέση με όσους πιστεύουν ότι οι ικανότητες μπορούν να αναπτυχθούν…. Με τις κατάλληλες αλλαγές στις παγιωμένες πεποιθήσεις μπορείτε να δώσετε κίνητρα σε όσους μανατζάρετε, διδάσκετε και αγαπάτε για να μεταμορφώσουν τη ζωή τους – κι εσείς τη δική σας».

Σκεφτείτε λοιπόν τι δύναμη κατέχουμε ως φροντιστές των παιδιών και των μαθητών μας, στα χρόνια που βρίσκονται υπό την προστασία μας και είναι ακόμη εύπλαστα, προς διαμόρφωση!

Η χαρά της συμμετοχής

Εχθές παρακολούθησα μαζί με τον σύντροφό μου τη σχολική παράσταση του μικρού μας γιου. Ο Τζίμης είχε έναν κομβικό ρόλο στην παράσταση, με αρκετές απαιτήσεις, και τα πήγε εξαιρετικά. Μάλιστα, μετά τη γιορτή, μία από τις δασκάλες του με σταμάτησε στο διάδρομο για να μου εξυμνήσει το υποκριτικό του ταλέντο. Τι έκανα;

Αρχικά αντέδρασα ακριβώς όπως οι γονείς μου, απαντώντας της με μετριοφροσύνη «όλα τα παιδιά ήταν φανταστικά». Μετά από την επιμονή της στις ιδιαίτερες ικανότητες του δικού μου παιδιού, δέχτηκα τη φιλοφρόνηση κι έτρεξα να τον βρω ανάμεσα στους συμμαθητές του. «Φάνηκε πολύ η τόση δουλειά που είχες κάνει, μπράβο!» του είπα, κι εκείνος έπεσε με μία λυτρωτική αγκαλιά πάνω μου. «Μμμ, ωραία», σκέφτηκα. «Ίσως έτσι επιθυμήσει να συνεχίσει να δοκιμάζει τις ικανότητές του, αντί να καθίσει στον καλογυαλισμένο θρόνο του “ταλέντου”».

iStock

Και προχώρησα ακόμη παραπέρα, καθώς εκείνη τη στιγμή θυμήθηκα τον Julien Blanc, ψηφιακό δημιουργό και transformational coach, σε ένα βιντεάκι όπου εξηγεί τι κάνει όταν τα παιδιά του έρχονται με καμάρι να του δείξουν κάτι φοβερό που έχουν κάνει. Αντί να τους δώσει επιβράβευση λέγοντας «μπράβο! Τι ωραία ζωγραφιά/χορογραφία/κλπ», τα ρωτάει με πραγματικό ενδιαφέρον τι είναι αυτό που ένιωσαν δημιουργώντας ή χορεύοντας, παίζοντας στη σκηνή. Ύστερα, εστιάζει στο συναίσθημα, εξυμνώντας την απόφαση του παιδιού να κάνει κάτι που του δίνει χαρά/υπερηφάνεια.

Έτσι, αφού ξεκλείδωσε την αγκαλιά μας, τον έπιασα από τους ώμους και τον ρώτησα: «Πώς ένιωσες;» Τα επόμενα πέντε λεπτά ήταν αποκαλυπτικά, αφού συνειδητοποίησα πόσο σημαντικό ήταν για εκείνον το να μιλήσει για το πώς τον έκανε να αισθανθεί αυτή η τρομερή εμπειρία. Πολύ πιο σημαντικό από το να πάρει άλλο ένα παράσημο, να κάνει άλλο ένα τικ στη λίστα με τα πράγματα στα οποία είναι καλός.

Τελειοποιήστε την τέχνη της επιβράβευσης

• Αντί να λέτε «είσαι καλός στα μαθηματικά», πείτε «τα πας πολύ καλά στα μαθηματικά». Λίγες λέξεις κάνουν όλη τη διαφορά ανάμεσα στο παγιωμένο, το κατακτημένο, και την ενεργή διαδικασία, την τάση για το καλό.
• Φροντίστε οι φορές που διορθώνετε το παιδί σας να είναι λιγότερες από τις φορές που αναγνωρίζετε την προσπάθειά του και την επιβραβεύετε.
• Βρείτε μία άσχετη στιγμή να περιγράψετε στο παιδί τι σας άρεσε ακριβώς και πώς βλέπετε ότι νιώθει γι’ αυτό. Το βράδυ που έπεφτε για ύπνο, αφού είχαμε πάει μετά τη σχολική γιορτή για φαγητό, είπα στον Τζίμη όλα όσα πρόσεξα και μου έκαναν εντύπωση, από την εμφάνισή του στο θεατρικό. «Μου έκανε εντύπωση ο τρόπος που κουνούσες τα χέρια σου», «η φωνή σου ακουγόταν δυνατή και πολύ σταθερή». Εκείνος τότε γύρισε και μου είπε «μόνο σε δύο σημεία μπέρδεψα τα λόγια μου αλλά συνέχισα κανονικά». Αν του είχα πει, άραγε, πόσο φοβερός ήταν, τι ταλέντο έχει κλπ, θα τολμούσε να με κατεβάσει από το συννεφάκι μου και να μοιραστεί την αδυναμία του που εντόπισε;
• Χρησιμοποιήστε την επιβράβευση της προσπάθειας ακόμη και πριν κάνει κάτι το παιδί. Π.χ. πείτε «για δείξε μου πόσο ωραία μαζεύεις τα ρούχα σου», ή «όπως και να τα πας στο αυριανό διαγώνισμα, να είσαι περήφανος για τη μεθοδική προετοιμασία που έχεις κάνει».
• Αντί να λέτε ένα γενικό και ίσως όχι τόσο αυθεντικό «είσαι καλό παιδί», πείτε «είσαι πολύ καλός στο να βρίσκεις λύσεις» ή «μου αρέσει ο τρόπος που κάθε πράγμα έχει τη θέση του στον χώρο σου».
• Ναι, δεν είναι κακό να υπάρχει κάποια επιβράβευση, αλλά επιλέξτε, αντί του παγωτού/παιχνιδιού, να προσφέρετε στο παιδί μία δραστηριότητα που απολαμβάνει, έξτρα ώρες παιχνιδιού, κλπ.