ΕΧΟΥΝ ΤΑ ΛΟΑΤΚΙ+ ΑΤΟΜΑ ΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ;

Ένα ανησυχητικά μεγάλο ποσοστό ατόμων της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας πέφτει θύμα κακοποιητικής συμπεριφοράς από επαγγελματίες υγείας, κάτι που βάζει σε κίνδυνο την υγεία ή και τη ζωή τους.

Υπάρχουν δύο σημεία στον όρκο του Ιπποκράτη που από τον 4ο αιώνα π.Χ. –τότε πιστεύεται ότι γράφτηκε– μέχρι σήμερα παραμένουν απόλυτα ουσιαστικά για τον τρόπο που λειτουργεί ένας γιατρός: «Ορκίζομαι […] να θεραπεύω τους πάσχοντες κατά τη δύναμή μου και την κρίση μου χωρίς ποτέ, εκουσίως, να τους βλάψω ή να τους αδικήσω» αναφέρεται στην αρχή, ενώ καταλήγει: «Αν τον όρκο μου αυτόν τηρήσω πιστά και δεν τον αθετήσω, είθε ν΄ απολαύσω για πάντα την εκτίμηση όλων των ανθρώπων για τη ζωή μου και για την τέχνη μου, αν όμως παραβώ και αθετήσω τον όρκο μου, να υποστώ τα αντίθετα από αυτά».

Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς πως πρόκειται απλά για ένα αρχαίο κείμενο χωρίς κάποια ιδιαίτερη ισχύ σήμερα, πέρα ίσως από ένα αίσθημα ηθικής που φιλοδοξεί να εμφυσήσει στους αποφοίτους των ιατρικών σχολών. Τα καλά νέα είναι, όμως, πως οι αξίες αυτές του Ιπποκράτη στις μέρες μας ενσωματώθηκαν σε νόμους που δεν επιτρέπουν στους γιατρούς να λειτουργούν αποκλειστικά σύμφωνα με την δύναμη και την κρίση τους, μα και σύμφωνα με το θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα στην υγεία.

Πώς αντιμετωπίζει ο ιατρικός κόσμος τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα

Τον Απρίλιο του 2024, στο πλαίσιο του WOW Festival, παρακολούθησα μια ομιλία περί σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, στο πλαίσιο της οποίας κατατέθηκαν μαρτυρίες από άτομα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας που θα έκαναν τα κόκαλα του Ιπποκράτη να τρίζουν. Άτομα στα οποία εμποδίστηκε η πρόσβαση στη δημόσια ιατρική περίθαλψη εξαιτίας της σεξουαλικής τους ταυτότητας – π.χ. νεαροί gay άνδρες στους οποίους γιατροί αρνήθηκαν να κάνουν το εμβόλιο κατά του HPV, παρόλο που το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμού το καλύπτει πλήρως. Άτομα τα οποία χλευάστηκαν από επαγγελματίες υγείας λόγω της εικόνας τους, που δεν ανταποκρινόταν στο στερεότυπο που έχει επιβληθεί κοινωνικά για το φύλο τους: «Όταν με είδε ο γιατρός και διάβασε το όνομά μου στην ταυτότητα άρχισε να γελά και να λέει: Τι είσαι εσύ; Άντρας ή γυναίκα;» είπε χαρακτηριστικά ένα άτομο από το κοινό.

iStock

Προκαλεί αναγούλα η σκέψη ότι σύγχρονοι γιατροί, επιστήμονες στους οποίους οφείλουμε να έχουμε απόλυτη εμπιστοσύνη, μπορεί να συμπεριφέρονται έτσι. Το πρόβλημα, βέβαια, δεν είναι καθολικό όμως είναι παγκόσμιο. Στο πλαίσιο δημοσκόπησης με 6.292 συμμετέχοντες που πραγματοποίησε στην Αμερική ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός έρευνας, δημοσκοπήσεων και ειδήσεων για την πολιτική υγείας KFF, τους μήνες Ιούνιο-Αύγουστο 2023, ένας στους τρεις ενήλικες λεσβίες, γκέι, αμφιφυλόφιλους και τρανσέξουαλ δήλωσε ότι γιατρός ή άλλος πάροχος υγειονομικής περίθαλψης τους φέρθηκε άδικα ή με ασέβεια τα τελευταία τρία χρόνια. Ο αριθμός είναι υπερδιπλάσιος από αυτόν των ατόμων που δεν ταυτίζονται ως ΛΟΑΤΚΙ+ και δήλωσαν το ίδιο (ήταν μόνο το 15%).

Από την έρευνα αποκαλύφθηκε επίσης ότι ΛΟΑΤΚΙ+ ενήλικες έχουν διπλάσιες πιθανότητες να βιώσουν άλλες αρνητικές εμπειρίες από γιατρούς που έκαναν εικασίες για εκείνους ή υπαινίσσονταν ότι ήταν αποκλειστικά υπεύθυνοι για το πρόβλημα υγείας τους. Στις περιγραφές τους, πολλά από αυτά τα άτομα είπαν ότι ένιωσαν συχνά επαγγελματίες υγείας να τους φέρονται με ασέβεια, αγένεια ή αδιαφορία. Και αυτό, πέρα από το ψυχικό κόστος που επιφέρει, μπορεί να βάλει σε σοβαρό κίνδυνο την υγεία ή ακόμα και τη ζωή των ατόμων αυτών. Το 39% όσων έπεσαν θύματα τέτοιας συμπεριφοράς είπε στους ερευνητές ότι θα αποφύγει να αναζητήσει ιατρική φροντίδα στο μέλλον, ενώ το 24% δήλωσε ότι εξαιτίας αυτής το πρόβλημα υγείας τους επιδεινώθηκε.

«Είναι δικαίωμα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων να προστατεύονται με κάθε δυνατό τρόπο»

Συζητώντας με τον Στέργιο Μάτη, διευθυντή του Athens Checkpoint και του Ref Checkpoint, κέντρων πρόληψης για τον HIV και πρόληψης και εξέτασης για HIV και ηπατίτιδες Β και C για Πρόσφυγες/ισσες και Μετανάστες/τριες αντίστοιχα, για το πώς είναι η κατάσταση αναφορικά με τις διακρίσεις των ΛΟΑΤΚΙ+ ασθενών στην Ελλάδα σήμερα, αντιλαμβάνεται κανείς όχι μόνο την έκταση του προβλήματος, αλλά και τις δυνατότητες που οφείλει να γνωρίζει ότι έχει. Στα κέντρα αυτά δίνεται στους ανθρώπους μια κατεύθυνση έστω να προστατεύουν τα δικαιώματά τους, αλλά και να πιέζουν το σύστημα έτσι ώστε να υπάρξει κάποτε μία αλλαγή.

Όπως μου λέει όταν τον ρωτώ γιατί οι επαγγελματίες υγείας συμπεριφέρονται έτσι, το πρόβλημα είναι διττό: Έχει να κάνει τόσο με την άγνοιά τους ως προς το τι ορίζει ο νόμος, όσο και με τις προσωπικές τους αντιλήψεις, το κατά πόσο στιγματίζουν τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα.

«Στο κέντρο μας απευθύνονται αρκετοί άνθρωποι, είτε τηλεφωνικά είτε μέσω email, ρωτώντας για φιλικούς γιατρούς προς τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα. Αυτό πιθανότατα σημαίνει είτε ότι υπάρχει φόβος που έχει προκληθεί από προηγούμενο συμπεριφορικό περιστατικό, οπότε το άτομο δεν θέλει να ξαναβιώσει κάποια κακοποιητική εμπειρία, είτε ότι κάτι τέτοιο του έχει μεταφερθεί από άτομα του οικείου περιβάλλοντός του».

iStock

Όπως μου εξηγεί, ένας βασικός λόγος που άνοιξαν τα κοινοτικά κέντρα στο επίπεδο της συμβουλευτικής είναι το να βρίσκονται εκεί άτομα που έχουν το βίωμα και μπορούν να συζητήσουν για πρακτικές, μεταφέροντας μία παράλληλη ενημέρωση στο πλαίσιο της μείωσης της βλάβης, χωρίς κριτική στάση.

Για παράδειγμα, μπορεί να συνεχίζονται ακόμα πρακτικές κατά τις οποίες γιατροί εκφράζουν ανοιχτά την αρνητική τους άποψη για τη σεξουαλική ζωή των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων. Ή δημιουργείται μια συνθήκη όταν αλλάζουν οι νομοθεσίες σε σχέση με την προσβασιμότητα των ατόμων αυτών και το πώς τα αντιμετωπίζουν οι γιατροί, κυρίως σε δημόσια νοσοκομεία.

«Αναφορικά με τον εμβολιασμό για τον HPV, για παράδειγμα, υπήρξαν πολλά περιστατικά, ακόμα και έναν χρόνο αφού άλλαξε το πρόγραμμα εμβολιασμού της χώρας, που έδινε προσβασιμότητα στις συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες που κάνουν σεξ με άνδρες, κατά τα οποία άτομα επέστρεφαν στο checkpoint και μας έλεγαν ότι οι γιατροί τους απέφευγαν, λέγοντάς τους πράγματα όπως “αφού δεν είσαι γυναίκα, για ποιον λόγο το ζητάς”, “φύγε από εδώ” κ.λπ. Με αποτέλεσμα να αναγκαζόμαστε να τους εκτυπώνουμε το Φ.Ε.Κ. για να επανέρχονται και να εξυπηρετούνται. Αυτό λειτουργούσε, βέβαια, γιατί έχουν απέναντι τον νόμο», περιγράφει ο κ. Ματής.

«Αυτή η στάση εμπεριέχει, μια ομοφοβία, αλλά έχει να κάνει και με την καταλληλότητα του ανθρώπου να είναι στη θέση που είναι. Το ότι είναι κάποιος γιατρός δεν σημαίνει απαραίτητα ότι είναι καλός γιατρός. Και όταν λέω καλός, εννοώ να ενημερώνεται σε σχέση με τις βέλτιστες πρακτικές τόσο ως προς την εξυπηρέτηση όσο και ως προς την προσέγγιση».

Τι σημαίνει κακοποιητική συμπεριφορά ως προς την παροχή υγείας και τι κάνει ο ασθενής στην περίπτωση αυτή;

«Οτιδήποτε είναι επικριτικό, το οποίο βασίζεται πάνω στον σεξουαλικό προσανατολισμό ή στην έκφραση της σεξουαλικότητας. Θεωρώ ότι ένας γιατρός ή ένας επαγγελματίας υγείας αναφορικά με τη σεξουαλική υγεία θα πρέπει να ακούει τον ωφελούμενο ασθενή ή το άτομο και να προσαρμόσει τη συμβουλευτική ανάλογα με τα δεδομένα που έχει, προκειμένου να μειώνει τη βλάβη του και να τον προστατεύει. Οποιαδήποτε άλλη συμπεριφορά επικριτική απέναντι στο άτομο αυτόματα ορίζεται και ως κακοποιητική», εξηγεί ο κ. Ματής.

Όσο για το πώς πρέπει να λειτουργήσει το άτομο που θα στιγματιστεί, λέει: «Αρχικά κάθε νοσοκομείο έχει γραφείο παραπόνων, οπότε θα πρέπει να πάει εκεί με το ονοματεπώνυμο του γιατρού και να αναφέρει ακριβώς το βίωμά του. Πολλές φορές,  δυστυχώς, λόγω της εξουσίας που έχει ο κάθε γιατρός στον ασθενή ο δεύτερος φοβάται πως αν τυχόν κάνει αναφορά μετά δεν θα εξυπηρετηθεί όπως πρέπει. Εμείς προσπαθούμε να ενδυναμώσουμε άτομα που απευθύνονται στα ckechpoints γιατί είναι δικαίωμά τους να προστατεύονται με κάθε δυνατό τρόπο».

Η κακοποιητική συμπεριφορά των παρόχων υγείας μπορεί μακροπρόθεσμα να επιφέρει σοβαρές επιπτώσεις στο άτομο που πέφτει θύμα διάκρισης. Ο κ. Ματής μου φέρνει το παράδειγμα του HPV, το οποίο συναντά μέσω του κέντρου συχνά: «Μια cis γυναίκα που θα έχει αλλοιώσεις από τον ιό μπορεί να απευθυνθεί σε δημόσιες υπηρεσίες που παρέχουν τη σχετική φροντίδα. Ένας άντρας, όμως, που κάνει σεξ με άντρες και έχει πιθανές αλλοιώσεις εσωτερικά στο έντερο θα πρέπει να απευθυνθεί στον ιδιωτικό τομέα, γιατί δεν δικαιούται αυτή την υπηρεσία από το δημόσιο. Αν δεν υπάρχει η οικονομική δυνατότητα να στραφεί σε ιδιώτη γιατρό, ο ιός μπορεί να πολλαπλασιαστεί στον οργανισμό οδηγώντας σε πολύ χειρότερες καταστάσεις.

»Για να μην πούμε τι συμβαίνει ενίοτε όταν συνδυάζονται και άλλες ταυτότητες, όπως είναι οι άνθρωποι που ζουν με HIV και ανήκουν στην κοινότητα των ανδρών που κάνουν σεξ με άνδρες ή γενικότητα στην ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα. Τυχόν χειρουργεία των ατόμων αυτών μπορεί να καθυστερήσουν τρομερά, εξαιτίας της ιδιαίτερης αποστείρωσης που χρειάζονται τα μηχανήματα που χρησιμοποιούνται ή της απροθυμίας των γιατρών που είτε φοβούνται είτε διατηρούν ομοφοβική στάση. Ευτυχώς, με το πέρας του χρόνου αυτά συμβαίνουν όλο και λιγότερο».

Πώς αντιμετωπίζει το ελληνικό σύστημα υγείας τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα;

Ο κ. Ματής απαντά: «Αν συγκριθούμε με το Ηνωμένο Βασίλειο και την ποιότητα των υπηρεσιών εκεί, είμαστε έτη φωτός πίσω. Αν αναφερόμαστε σε χώρες της ανατολικής Ευρώπης, είμαστε έτη φωτός μπροστά. Σίγουρα βήματα γίνονται και αυτό έχει να κάνει γενικότερα με την πολιτεία, το νομοθετικό πλαίσιο, την αναγνώριση των δικαιωμάτων κ.λπ. Όταν πλέον μία σχέση είναι νομικά αναγνωρισμένη, αυτόματα αυτό δίνει ορατότητα σε κάθε πτυχή. Μέσα σε αυτό είναι και η σεξουαλική υγεία και η εξυπηρέτηση στο επίπεδο της υγείας.

»Σίγουρα, όμως, θεωρώ ότι κομμάτι της LGTBQ που είναι η Trans κοινότητα συνεχίζει να έχει πολύ πιο έντονες διακρίσεις στο επίπεδο της εξυπηρέτησης. Και αυτό έχει πάλι δύο πτυχές: από τη  μία είναι η γνώση της όλης συνθήκης, το πώς μπορώ δηλαδή να εξυπηρετήσω, από την άλλη είναι το αν θέλω να εξυπηρετήσω. Για ακόμα μία φορά στις μέρες μας, λοιπόν, η κοινότητα η οποία βάλλεται περισσότερο είναι η Trans».