ΝΙΩΘΕΙΣ ΕΝΟΧΕΣ; ΔΕΣ ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΚΕΡΔΙΣΕΙΣ ΑΠ’ ΑΥΤΟ

Αφού ξεκαθαρίσαμε ότι «Ιt’s OK to not be OK», ας δούμε γιατί το να νιώθεις ενοχές μπορεί να έχει και μία ή περισσότερες θετικές διαστάσεις.

To «Ιt’s OK to not be OK» είναι το mantra της εποχής, καθώς όλος ο πλανήτης προσπαθεί να εμπεδώσει ότι είναι χρήσιμο να αφήσει πίσω στερεότυπα και ταμπού που αφορούν τη ψυχική υγεία. Ιδιαίτερα αυτά που θέλουν τους δυνατούς να μην έχουν ανάγκη για βοήθεια. Η πλέον ξεκάθαρη ένδειξη δύναμης είναι να μπορείς να αναγνωρίζεις και να παραδέχεσαι πως δεν είσαι καλά (κανείς δεν είναι, μην αγχώνεσαι) και να ζητάς βοήθεια.

Μεταξύ μας, είναι και ο μόνος τρόπος να ζήσεις καλύτερα – εννοώ όχι βυθισμένος στη μιζέρια και τον αρνητισμό. Είναι η μόνη επιλογή που έχεις ώστε διεκδικήσεις τη ζωή σου, που δεν κρατάει για πάντα και πολλοί την έχασαν νωρίς.

Δεν τα λέω όλα αυτά για να νιώσεις ενοχές. Αν και κάτι τέτοιο δεν θα ήταν απαραίτητα κακό.

Η φύση της ενοχής

Πριν προχωρήσουμε στη θετική επιρροή των ενοχών, είναι απαραίτητο να γίνει η διάκρισή τους από άλλα σχετικά συναισθήματα. Για παράδειγμα, τις τύψεις και την ντροπή:

• Το να έχεις τύψεις μοιάζει με την ενοχή στο ότι περιλαμβάνει την αναδρομή σε μια προηγούμενη απόφαση, αλλά δεν συνεπάγεται απαραίτητα την αίσθηση ευθύνης για ένα αρνητικό αποτέλεσμα.
• Η ντροπή επικεντρώνεται στο να αισθανόμαστε ότι έχουμε εγγενώς ελαττώματα ως άτομα, ενώ η ενοχή αφορά μια συγκεκριμένη ενέργεια.

Και πώς προσδιορίζεται η ενοχή; Κατά την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία, είναι ένα συνειδητό συναίσθημα που χαρακτηρίζεται από:

1. μια οδυνηρή εκτίμηση του ότι έχεις κάνει (ή σκέφτηκες) κάτι που είναι λάθος και
2. συχνά την ετοιμότητα να αναλάβεις δράσης για να αναιρέσεις ή να μετριάσεις αυτό το λάθος.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Τώρα που συντονιστήκαμε στην ίδια συχνότητα, προχωράμε στην ψυχολογική έρευνα, βάσει της οποίας η ενοχή είναι σύνθετο, ηθικό συναίσθημα, που έχει δύο βασικές πτυχές:

• Τη γνωστική, δηλαδή την επίγνωση ότι έχουμε κάνει κάτι λάθος ή ότι παραβιάζουμε τον ηθικό μας κώδικα).
• Τη συναισθηματική, που σχετίζεται με το λάθος και μπορεί να εκδηλωθεί ως συναισθήματα ανησυχίας, θλίψης ή επιθυμίας για επανόρθωση.

Η ενοχή περιλαμβάνει το αίσθημα ευθύνης για ένα αρνητικό αποτέλεσμα ή παράβαση μιας συγκεκριμένη συμπεριφορά – όχι ολόκληρου του χαρακτήρα μας. Συχνά προκύπτει από την εξέταση του αντίκτυπου των πράξεών μας στους άλλους.

Οι μεγάλες αλήθειες της ενοχής

Δεν δυσκολευόμαστε ιδιαίτερα να βρούμε λόγους για να αισθανθούμε ενοχές. Σε σχετική μελέτη επ’ αυτών, ο Νο 1 λόγος βρέθηκε να είναι το ψέμα. Ακολούθησε η απόκρυψη πληροφοριών ή της αλήθειας, και το Top 3 συμπλήρωσε ο πολύ λίγος χρόνος με μέλη της οικογένειας ή η ανεπαρκής φροντίδα τους. Στο τελευταίο έκαναν θραύση οι γυναίκες. Οι άντρες διακρίθηκαν στην κακή συμπεριφορά και τα προβλήματα στις σχέσεις.

Πολλές φορές η ενοχή γίνεται ισχυρό κίνητρο για να ζητήσουμε συγγνώμη, να επανορθώσουμε ή/και να αλλάξουμε συμπεριφορά στο μέλλον. Ωστόσο, η υπερβολική ενοχή μπορεί να οδηγήσει σε μεμψιμοιρία και αυτοκριτική, και να εμποδίσει την εξέλιξη μας.

Στις διαπιστωμένες αλήθειες της ενοχής ανήκει ότι προκύπτει όταν σκεφτόμαστε πώς οι πράξεις μας έχουν επηρεάσει άλλους. Θα έλεγες λοιπόν, ότι μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα κοινωνικούς κανόνες και να έχουμε καλύτερες σχέσεις.

Δεν υπάρχει παγκόσμια αποδεκτή λίστα με πράγματα και καταστάσεις που δημιουργούν ενοχές. Μεταξύ όσων παίζουν ρόλο περιλαμβάνονται παράγοντες όπως η φύση και η ανατροφή, οι προσδοκίες των γονιών μας και το πόσο μας ενθαρρύνουν να αναλαμβάνουμε τις ευθύνες των πράξεων μας. Κάτι που ενοχλεί εσένα, εμένα μπορεί να με αφήνει αδιάφορη. Η ένταση του συναισθήματος εξαρτάται από τις ατομικές αξίες, το πολιτισμικό υπόβαθρο και τη συγκεκριμένη κατάσταση.

Πολύ τακτικά, η ενοχή χρησιμοποιείται με χειριστικό τρόπο, ώστε να κάνουμε άλλους να αισθάνονται υπεύθυνοι για ανεπιθύμητες εξελίξεις.

Υπάρχουν και περιπτώσεις που αισθανόμαστε ενοχές ενώ δεν έχουμε κάνει κάτι κακό. Αυτό οφείλεται σε παράγοντες όπως η χαμηλή αυτοεκτίμηση ή η τάση να αναλαμβάνουμε την ευθύνη για πράγματα εκτός του ελέγχου μας.

Εντωμεταξύ, πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει πως η ενοχή συχνά πια βιώνεται και σωματικά – πέρα από ψυχολογικά. Επιστήμονες ανακάλυψαν ότι η ενοχή επηρέαζε το αυτόνομο νευρικό σύστημα, αυξάνοντας την ηλεκτρική δραστηριότητα στο δέρμα, διαταράσσοντας τους γαστρικούς ρυθμούς στο στομάχι και μειώνοντας τους ρυθμούς κατάποσης.

Οι μεγαλύτερες παρανοήσεις για την ενοχή

Αφού είδαμε κάποια δεδομένα αυτού του συναισθήματος, που μας κάνει να αισθανόμαστε άθλια (τουλάχιστον μέχρι να διορθώσουμε μια συνθήκη, εάν όντως χρειάζεται διόρθωση και δεν μας έχει κάνει κάποιος να πιστέψουμε πως φταίμε εμείς), ας δούμε και τις μεγαλύτερες παρανοήσεις, πάντα σύμφωνα με τους ψυχολόγους.

• Η ενοχή δεν είναι πάντα κάτι το αρνητικό. Στην πραγματικότητα, γίνεται υγιές συναίσθημα όταν μας παρακινεί να επανορθώσουμε ή να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας. Κατά μία έννοια, είναι πιθανή πηγή ανάπτυξης (γι’ αυτό και κυκλοφορεί ως συναίσθημα αυτογνωσίας), εφόσον μαθαίνουμε μέσω αυτής να αναλάβουμε την ευθύνη των πράξεών μας, ενώ ενισχύεται η κοινωνική σύνδεση, όπως μας «σπρώχνει» να σκεφτούμε πώς οι πράξεις μας μπορεί να επηρεάζουν τους άλλους.
• Όταν νιώθουμε ενοχές, δεν σημαίνει ότι είμαστε κακοί άνθρωποι. Σημαίνει ότι κάναμε κάτι, μια συγκεκριμένη ενέργεια, με τρόπο που θα ήταν χρήσιμο να βελτιώσουμε, ώστε να μην αισθανόμαστε αυτό το συναίσθημα.
• Ο στόχος των ενοχών δεν είναι να υποφέρουμε ψυχολογικά, αλλά να μάθουμε από αυτές αν θέλουμε να προχωρήσουμε ως καλύτεροι άνθρωποι. Για όλα, βέβαια, υπάρχει ένα όριο. Όταν το παρακάνουμε, η ενοχή μπορεί να μας διαλύσει.
• Τέλος, οι ενοχές δεν κάνουν διακρίσεις. Εμφανίζονται σε όλους, συμπεριλαμβανομένων των ψυχοπαθών και των κοινωνιοπαθών.