ΥΠΑΡΧΕΙ ΥΓΙΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ;

Μας κάνει σε κάποιες περιπτώσεις καλύτερους ο ανταγωνισμός; Ή είναι απλώς μια λανθασμένη πεποίθηση, που δυσκολεύει τη ζωή μας; Μία ψυχοθεραπεύτρια απαντά. 

Μήπως εργάζεστε με ένα διαρκές αίσθημα αγωνίας και ανικανοποίητου; Έχει τύχει να γίνετε αποδέκτες μιας αδικαιολόγητα επιθετικής συμπεριφοράς ενός συναδέλφου; Ή καταρρέετε κάθε φορά που δεν πετύχατε τον στόχο σας; Αν σας συμβαίνει κάτι από τα παραπάνω, ενδέχεται να ευθύνεται ο ανταγωνισμός, που είναι βαθιά ριζωμένος στη νοοτροπία και τον τρόπο ζωής μας.

Τις περισσότερες φορές ο ανταγωνισμός είναι τόσο καλά κρυμμένος, που αισθανόμαστε ότι δεν μας αφορά. Για να μάθουμε το πόσο μας αφορά τελικά, πόσο μας επηρεάζει και αν τελικά υπάρχει υγιής μορφή του, μιλήσαμε με την ψυχολόγο-ψυχοθεραπεύτρια Άντρη Χριστούδια-Gumuskut. 

Ανταγωνισμός από γενιά σε γενιά

– Τι είναι ο ανταγωνισμός;

Ο ανταγωνισμός είναι μια συνεχής προσπάθεια, ένας αγώνας για αυτοβελτίωση, που προκύπτει από τη σύγκριση του εαυτού μας με τους «σημαντικούς» άλλους. Εκείνους που θεωρούμε ότι η δική τους απόδοση, η ζωή και τα επιτεύγματά τους αξίζουν περισσότερο από τα δικά μας. Ο ανταγωνισμός είναι τις περισσότερες φορές υποσυνείδητος. Δεν συνειδητοποιούμε τον λόγο που θέλουμε να γίνουμε καλύτεροι. Συνήθως έχει να κάνει με το ότι εμείς οι ίδιοι δεν θεωρούμε τον εαυτό μας επαρκή. 

Ελένη Καστρινογιάννη

– Είναι, τελικά, στη φύση μας;

Στη φύση του ανθρώπου είναι η προσπάθεια βελτίωσης. Θέλουμε να πετύχουμε τους στόχους που βάζουμε, να αποκτήσουμε περισσότερα, να φτάσουμε ψηλά. Ο ανταγωνισμός, όμως, ως τρόπος συμπεριφοράς δεν είναι στη φύση του ανθρώπου. Έχει να κάνει με τις πεποιθήσεις που κουβαλάμε, με το τι σημαίνει για μας επιτυχία και ευτυχία, και με ποιο μέτρο τις υπολογίζουμε. Σε κάποιες κουλτούρες ο ανταγωνισμός είναι πιο έντονος. Και σε κάποιες οικογένειες το ίδιο, ανάλογα με τα δικά τους βιώματα. 

Ο ανταγωνισμός μεταφέρεται από γενιά σε γενιά. Αν εξετάσουμε το οικογενειακό υπόβαθρο των ανταγωνιστικών ατόμων, θα διαπιστώσουμε ότι στην οικογένειά τους υπήρχε κλίμα ανταγωνισμού. Μια γιαγιά που λέει στο παιδί της: «Να θυμάσαι, εμείς είμαστε οι καλύτεροι» δίνει τη σκυτάλη σε έναν μπαμπά που ρωτάει τα παιδιά του τι βαθμό πήραν οι συμμαθητές τους, ώστε να βεβαιωθεί ότι εκείνα είναι «καλύτερα». 

H ΑΛΗΘΙΝΗ ΑΥΤΟΠΕΠΟΙΘΗΣΗ ΚΟΙΤΑΖΕΙ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΣΑ. ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΙΔΙΟ ΜΑΣ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ. ΔΕΝ ΚΑΤΑΡΡΕΕΙ ΣΑΝ ΠΥΡΓΟΣ ΑΠΟ ΑΜΜΟ, ΣΕ ΜΙΑ ΣΤΙΓΜΗ ΑΠΟΤΥΧΙΑΣ. 

Ποια είναι τα αρνητικά του ανταγωνισμού

– Μπορεί να προκύψει κάτι θετικό;

Όχι. Ο ανταγωνισμός ενδέχεται να λειτουργεί ενθαρρυντικά σε κάποιο νεαρό άτομο που βλέπει τους στόχους του να επιτυγχάνονται στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο, στα πρώτα βήματα της καριέρας του. Πώς όμως νιώθει μέσα του;

Επί της ουσίας, ο ανταγωνισμός είναι βασανιστικός. Όταν έρθει η στιγμή που ο στόχος δεν θα επιτευχθεί –συμβαίνουν αυτά στη ζωή–, ο ανταγωνιστικός άνθρωπος θα καταρρακωθεί. Μοναδική ελπίδα είναι αυτό να λειτουργήσει ως εφαλτήριο για να συνειδητοποιήσει πόσο επιβλαβής είναι ο ανταγωνισμός και να επιδιώξει να τον διώξει από τη ζωή του.

– Τι προβλήματα δημιουργεί ο ανταγωνισμός;

Υπάρχουν δύο κατηγορίες ανθρώπων που βασανίζονται από το παιχνίδι του ανταγωνισμού: Η πρώτη είναι οι άνθρωποι που έχουν μεγαλώσει με ανταγωνιστικά πρότυπα, αγωνιούν διαρκώς για την εξέλιξή τους. Όταν δεν έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα, βιώνουν από απογοήτευση και μελαγχολία μέχρι και κατάθλιψη.

Η άλλη είναι οι άνθρωποι που, ναι μεν δεν έχουν μεγαλώσει με ανταγωνιστικά πρότυπα, αλλά δεν έχουν λάβει την αποδοχή που χτίζει την αυτοπεποίθηση. Δεν θα γίνουν οι ίδιοι ανταγωνιστικοί, αλλά πιθανότατα θα υποφέρουν από τον ανταγωνισμό των άλλων. Όπως ένα παιδί που δέχεται bullying από ένα άλλο. Ο ανταγωνισμός κάνει συχνά τους ανθρώπους επιθετικούς και είναι μία από τις αιτίες του bullying. Μόνο οι άνθρωποι που έχουν μεγαλώσει με αυτοπεποίθηση από το σπίτι τους γίνονται ανθεκτικοί στον ανταγωνισμό των άλλων. 

– Υπάρχει υγιής ανταγωνισμός;

Με την ακριβή σημασία της λέξης, όχι, δεν υπάρχει υγιής ανταγωνισμός. Μόνο αν βλέπαμε τον ανταγωνισμό ως θαυμασμό για τα επιτεύγματα κάποιου, θα μπορούσε να λειτουργήσει θετικά. Να γίνει κίνητρο για εμάς να παραδειγματιστούμε από τα θετικά στοιχεία του άλλου και να τα ενσωματώσουμε στη δική μας νοοτροπία, ώστε να γίνουμε καλύτεροι. Υγιής ανταγωνισμός θα ήταν επίσης να θέλει κάποιος να μοιραστεί τα επιτεύγματά του με τους άλλους, να τους ενθαρρύνει. Αυτή θα ήταν μια θετική όψη του ανταγωνισμού, που δεν βλέπουμε συχνά. Ο ανταγωνισμός στην κοινωνία μας έχει να κάνει κυρίως με τη ζήλια.

Ο ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΝΕΙ ΣΥΧΝΑ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΙΤΙΕΣ ΤΟΥ BULLYING.

Ανταγωνισμός και αυτοπεποίθηση

– Έχει αυτοπεποίθηση ο ανταγωνιστικός άνθρωπος;

Όχι. Ο ανταγωνιστικός άνθρωπος έχει μια ψευδή εικόνα για τον εαυτό του, ότι τάχα είναι καλύτερος. Δεν έχει όμως εσωτερική ηρεμία. Το βλέμμα του ανταγωνιστικού ανθρώπου είναι πάντα στραμμένο στον άλλον. Ένας άνθρωπος που βασίζει την εικόνα του στους άλλους βασανίζεται διαρκώς. Διακατέχεται από συναισθήματα θυμού ή παθητικής επιθετικότητας προς όσους θεωρεί ότι τα κατάφεραν.

Ωστόσο, η αληθινή αυτοπεποίθηση κοιτάζει προς τα μέσα. Προς τον ίδιο μας τον εαυτό. Δεν καταρρέει σαν πύργος από άμμο, σε μια στιγμή αποτυχίας. Οι δυνάμεις του ανθρώπου που έχει αυτοπεποίθηση παραμένουν ζωντανές στις δυσκολίες. Η αυτοπεποίθηση δημιουργεί ανθεκτικότητα στα δύσκολα. 

– Ξεπερνιέται ο ανταγωνισμός;

Ναι, με προσωπική δουλειά και ψυχοθεραπεία. Εξηγώντας τις «κατασκευές» που κουβαλάει κανείς από την οικογένειά του. Τι λένε αυτές για την αποδοχή, την αναγνώριση, την επιτυχία και την ευτυχία; Συνήθως οι ανταγωνιστικοί γονείς έχουν δημιουργήσει στα παιδιά τους την αίσθηση ότι για να τα αποδεχτούν και να τα αγαπήσουν θα πρέπει να είναι καλύτερα από τα άλλα παιδιά. Πρόκειται για τεράστιο τραύμα.

Ο ανταγωνισμός είναι μια «κατασκευή» που υποδεικνύει ότι η αξία μας εξαρτάται από τους άλλους και έχει να κάνει με τα παρελθοντικά μας βιώματα. Όταν μπορέσουμε να την αποσυνδέσουμε από το τραύμα μας και να καταλάβουμε ότι η αξία μας δεν προκύπτει από τη σύγκρισή μας με τον άλλο, ότι δεν είναι η αποδοχή του γονέα, τότε ο ανταγωνισμός δεν θα μας αφορά. 

Η Άντρη Χριστούδια-Gumuskut είναι ψυχολόγος – συστημική ψυχοθεραπεύτρια και δημιουργός του Κέντρου Συστημικής Συμβουλευτικής «Λόγω Ψυχής».