ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ELDEST DAUGHTER SYNDROME ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΓΙΝΕΙ TREND ΤΟΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΚΑΙΡΟ;

Το «σύνδρομο της πρωτότοκης» ή eldest daughter syndrome πλήττει μόνο γυναίκες και η εξήγηση βρίσκεται στις ορμόνες του στρες κατά την εγκυμοσύνη.

Η μεγάλη μου αδελφή είναι η ήρεμη δύναμη της οικογένειας, ο βράχος, η σιγουριά και η ασφάλειά μου. Όσο εγώ μπορώ να βρω δέκα λύσεις στο λεπτό, άλλο τόσο (κι άλλο τόσο) εκείνη μπορεί να αναλάβει την πιο βαριά ευθύνη με ψυχραιμία, μέθοδο, υπομονή και, πολλές φορές, αυτοθυσία.

Τους τελευταίους μήνες βρέθηκα μπροστά στο μεγαλείο της για ακόμη μία φορά. Μετά τον θάνατο του μπαμπά μας, και με τη μητέρα μας φορτωμένη μέσα στο πένθος της με άπειρα διαδικαστικά, αναλάβαμε να πάρουμε από τα χέρια της μία γραφειοκρατική διαδικασία για γερά νεύρα, καθώς αφορούσε στην αμερικάνικη κυβέρνηση και τη θητεία του μπαμπά μας στον πόλεμο του Βιετνάμ.

Πιστοποιητικά, ιατρικές εξετάσεις, επίσημες μεταφράσεις, επικοινωνία μέσω σύνθετων καναλιών σε ένα σύστημα που θύμιζε το Gattaca, το όλο project έμοιαζε απύθμενο και χωρίς ελπίδα. Κι όμως. Όταν εγώ λύγισα κάτω από την πίεση, εκείνη συνέχισε, πήρε τα πάντα πάνω της, χωρίς διαμαρτυρία, χωρίς να το κάνει μεγάλο θέμα και χωρίς να με κάνει να νιώσω ότι της «πέταξα το μπαλάκι».

Κάποιες δύσκολες ημέρες που μας πίεζαν τα deadlines, ενώ όλα έδειχναν ανώφελα, εκείνη ξενύχτησε μεθοδικά μετά από ένα απαιτητικό ωράριο στη δουλειά της και μία εξίσου απαιτητική καθημερινότητα στο σπίτι, με έναν γιο στην πρώτη δημοτικού. Όποτε της έλεγα, από την ασφάλεια της φτερούγας της, «αν μπορώ να κάνω κάτι, πες μου», μου απαντούσε ήρεμα ότι θα τα καταφέρει.

Η δημοσιογράφος Ελένη Παπαϊωάννου μαζί με τη μεγάλη της αδελφή.

Η αδελφή μου. Η ήρεμη, ψύχραιμη, σοβαρή, έξυπνη, αποτελεσματική αδελφή μου. Με έναν μαγικό τρόπο, η διαδικασία αυτή ανέσυρε από τα συρτάρια του μυαλού μου όλες εκείνες τις φορές που με τον ίδιο τρόπο, μαγικά, χωρίς να το κάνει θέμα, με έκανε να νιώσω ότι «με έχει», χωρίς φανφάρες και κωδωνοκρουσίες, αλλά με έργα. Κι όχι μόνο εμένα, αλλά όλη την οικογένεια. Είμαστε τυχεροί που την έχουμε. Εκείνη όμως, με τι κόστος υιοθετεί τον ρόλο που μοιάζει σχεδόν να της επιβλήθηκε;

Τι είναι το «σύνδρομο της πρωτότοκης» ή eldest daughter syndrome;

Την ίδια ώρα που μέσα στο μυαλό μου στριφογύριζε η αδελφή μου και ο ρόλος της ως πρωτότοκης, άρχισα να βλέπω όλο και πιο συχνά στο διαδίκτυο τον όρο eldest daughter syndrome. Μάλιστα. «Άλλο ένα εκλαϊκευμένο εύρημα που περιγράφει με ψυχαναλυτική γλώσσα τα κοινά χαρακτηριστικά που μοιράζονται τα πρώτα παιδιά», σκέφτηκα. Αλλά το θέμα μοιάζει να είναι πολύ πιο βαθύ από ένα απλό trend, και πολύ ξεκάθαρα, και βάσιμα, εστιασμένο στις κόρες. Η τάση των πρώτων κορών να γίνονται γονείς, όχι μόνο για τα αδέλφια τους αλλά και για όλη την οικογένεια, είναι αληθινή.

Η δημοσιογράφος Ελένη Παπαϊωάννου σε μικρή ηλικία μαζί με τη μεγάλη της αδελφή.

«Κανείς δεν αναγνωρίζει το ψυχικό σθένος που απαιτείται από την πρωτότοκη κόρη, που αναλαμβάνει τον ρόλο του προστάτη της οικογένειας, την ώρα που το μόνο που νιώθει σαν παιδί είναι ανασφάλεια», σύμφωνα με την Dr Nicole LePera, γνωστή online και ως the holistic psychologist.

«Το "σύνδρομο της πρωτότοκης" είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει το συναισθηματικό βάρος που αναγκάζονται συχνά να επιφορτιστούν οι μεγαλύτερες κόρες της οικογένειας», λέει η Sanam Hafeez, PsyD, νευροψυχολόγος με έδρα τη Νέα Υόρκη και διευθύντρια του Comprehensive Consultation Psychological Services (CCPS). «Πολλές πρώτες κόρες φροντίζουν τα μικρότερα αδέρφια τους, βοηθούν στις δουλειές του σπιτιού και φροντίζουν ακόμη και άρρωστα μέλη της οικογένειας από νεαρή ηλικία», λέει.

Θυμάμαι την αδελφή μου να με βάζει δίπλα στο αρκουδάκι της και να μας ταΐζει και τους δύο, κι ας έχουμε μόνο δύο χρόνια διαφορά. Και τη θυμάμαι να με βάζει από τη μέσα μεριά του πεζοδρομίου, όταν περπατούσαμε δίπλα-δίπλα. Θυμάμαι τη μαμά μας να μου ζητάει να φροντίσω και εγώ την μικρότερη αδελφή μας, αλλά πάντα είχα τη μεγάλη να με βοηθήσει. Εκείνη ποιον είχε;

Η Ελένη Παπαϊωάννου μαζί με τη μεγάλη της αδελφή.

Και γιατί το σύνδρομο δεν αφορά στα πρωτότοκα αγόρια, όπως τον μεγάλο μου γιο ή τον σύζυγό μου, που έχει μάλιστα και μεγάλη διαφορά από τα αδέλφια του; Σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Psychoneuroendocrinology, το μυστικό μπορεί να κρύβεται στο στρες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και τη σχέση του με την πρώιμη ωρίμανση των πρωτότοκων κοριτσιών.

Και όταν λέμε «πρώιμη ωρίμανση», δε μιλάμε για τις ορμόνες και την περίοδό τους. Στη μελέτη, οι ερευνητές παρατήρησαν ότι οι πρωτότοκες κόρες ειδικά –όχι οι πρωτότοκοι γιοι ή οι κόρες που δεν γεννήθηκαν πρώτες– μπορεί να επηρεαστούν από τις ορμόνες που εκκρίνονται λόγω προγεννητικού στρες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης της μητέρας τους, με πολύ συγκεκριμένο τρόπο. Οι πρώτες κόρες, λοιπόν, αναπτύσσονται νωρίτερα και αποκτούν ένα είδος ωριμότητας που τελικά βοηθά τη μητέρα στην ανατροφή των επόμενων παιδιών! Εάν λοιπόν ισχύει κάτι τέτοιο, πρόκειται για μία συναρπαστική περίπτωση εμβρυϊκού προγραμματισμού…

Eldest daughter syndrome: Μικροί ώμοι, μεγάλη ευθύνη

Τελειομανής, υπεύθυνη για όλους και για όλα, επικριτική προς τον εαυτό της, εκείνη που αναλαμβάνει να οργανώσει τις οικογενειακές συγκεντρώσεις, να θυμίσει σε όλους τα γενέθλια της μαμάς, να φροντίσει να περάσουν όλοι καλά.

Η Ελένη Παπαϊωάννου μωρό μαζί με τη μεγάλη της αδελφή.

«Μου περιγράφεις την αδελφή σου», μου είπε η μητέρα μου όταν της μίλησα για το άρθρο. Και πώς να μην την αναγνωρίσει; Πρωτότοκη κόρη κι εκείνη, «βλέπει» αυτόματα το σύνδρομο. Η πρώτη κόρη τα βλέπει όλα, για όλους. Το μόνο που αμελεί είναι ο εαυτός της. Σε άρθρο που δημοσιεύτηκε στη Huffington Post, η ψυχοθεραπεύτρια, Natalie Moore, δηλώνει πως είναι σύνηθες για τις πρωτότοκες κόρες να αισθάνονται υπερβολικά υπεύθυνες για την οικογένεια καταγωγής τους.

«Μπορεί να αισθάνονται ευθύνη για τα μικρότερα αδέρφια, ακόμη και για τους γονείς τους, ή να αισθάνονται ότι πρέπει να κουβαλήσουν "το διανοητικό φορτίο" της οικογένειας», λέει η ειδικός. «Και αυτό μπορεί να γενικευτεί σε άλλες σχέσεις τους, στην οικογένεια που δημιουργούν οι ίδιες μεγαλώνοντας, ή ακόμη και στη δουλειά, όπου νιώθουν υπερβολική ευθύνη. Πρέπει να είναι πάντα εκείνες που θα διασφαλίζουν ότι όλα γίνονται σωστά και ότι όλοι κάνουν τη δουλειά τους όπως πρέπει». Κι όταν ανησυχείς για όλα τα πράγματα που πρέπει να φροντίσεις, μπορεί να είναι δύσκολο να χαλαρώσεις και να διασκεδάσεις.

«Είσαι το παιδί για το οποίο δεν χρειάζεται να ανησυχώ ποτέ»

Προσέξτε, όμως: Η μεγάλη κόρη μπορεί να μην έχει αναλάβει αυτόν τον ρόλο ξεκάθαρα, ούτε να τον έχει επιλέξει φυσικά. Δεν είναι απαραίτητο ένας γονιός να πει «είσαι υπεύθυνη για τα αδέλφια σου», αν και συνήθως το λέει. Μπορεί να πει απλά «Είσαι το παιδί για το οποίο δεν χρειάζεται να ανησυχώ ποτέ». Μετάφραση; «Απαγορεύεται να ανησυχώ τους γονείς μου». Ένα τέτοιο βάρος, ειδικά όταν πέφτει σε μικρούς ώμους, διαπλάθει συμπεριφορές, νοοτροπίες και προσδοκίες εφ’ όρου ζωής.

Η Ελένη Παπαϊωάννου σε μικρή ηλικία μαζί με τη μεγάλη της αδελφή.

Τι μπορεί να κάνει μία πρωτότοκη; Αρχικά να αναγνωρίσει ότι κουβαλάει το Eldest daughter syndrome, και ύστερα να προσπαθήσει να καταλάβει ότι μπορεί, επιτέλους, να χαλαρώσει και, αν το επιθυμεί, να τα φορτώσει όλα στον κόκορα. Οι ενήλικες γύρω της έχουν την ευθύνη του εαυτού τους. Ακόμη κι αν πάθουν κάτι, δεν θα ευθύνεται η ίδια. Ίσως, αν αφήσει την ευθύνη, ακόμη κι αν έχει ήδη ζήσει μία ολόκληρη ζωή κουβαλώντας την, να μπορέσει να φροντίσει μέσα της το παιδί που ήταν κάποτε, και να το αφήσει να ξεκουραστεί. Και ίσως να μπορέσει να αναγνωρίσει την αξία της, χωρίς να τη σχετίζει με τη χρηστικότητά της στην οικογένεια.

Μία σημείωση για το τέλος: Όταν τελικά μας ήρθε ειδοποίηση από το αμερικανικό κράτος ότι αναγνωρίζει το αίτημα που με τόσο κόπο διεκδίκησε η αδελφή μου για τη μαμά μας, της έστειλα ένα μήνυμα, γράφοντάς της πόσο περήφανη είμαι για εκείνη. Ξέρετε τι μου απάντησε; «Τα καταφέραμε». Αυτό είναι το μεγαλείο της πρωτότοκης, είναι το δώρο που περιμένει τα αδέλφια της, πριν καν αυτά γεννηθούν.