ΕΙΧΕ SIX-PACK Ο ΙΗΣΟΥΣ;

Η τέχνη έχει επανειλημμένα φανταστεί τον Ιησού με γραμμωμένους κοιλιακούς. Πώς φτάσαμε από τις αφηγήσεις του θείου πάθος σε ό,τι αιώνες αργότερα θα γινόταν παγκοσμίως γνωστό ως six-pack;

Το 1613 μ.Χ, ο Nicolaas Rockox, δήμαρχος της Αμβέρσας, παρήγγειλε σε έναν από τους σημαντικότερους Φλαμανδούς ζωγράφους και προσωπικό του φίλο, τον Ρούμπενς, ένα ζωγραφικό τρίπτυχο το οποίο θα κοσμούσε το ταφικό μνημείο του ίδιου και της συζύγου του. Το κεντρικό φύλλο του έργου, που ολοκληρώθηκε δύο χρόνια μετά, απεικονίζει την εμφάνιση του αναστημένου Ιησού στον «άπιστο» Θωμά.

Ο Θωμάς ήταν από τους ένθερμους μαθητές του Ιησού, ωστόσο δεν πίστεψε στην ανάστασή Του παρά μόνο όταν ψηλάφησε στα χέρια Του τα σημάδια της σταύρωσης. Εκατέρωθεν αυτής της ζωγραφικής αναπαράστασης είναι ζωγραφισμένοι οι παραγγελιοδόχοι του έργου, κρατώντας σημάδια της πίστης τους ανά χείρας: ένα ροζάριο και μία Βίβλο.

Εκείνο που μπορεί να προκαλέσει εντύπωση στον θεατή είναι η εικόνα του Ιησού: Ναι μεν το αναστημένο σώμα Του φέρει στις παλάμες τα σημάδια από τα καρφιά της σταύρωσης, όμως τίποτε άλλο πάνω Του δεν προδίδει το μαρτύριο που προηγήθηκε (κάτι που επιχειρήθηκε πρόσφατα να αποδοθεί σε γλυπτό, με βάση τα σημάδια της Ιεράς Σινδόνης).

Ο Ιησούς του Ρούμπενς δεν έχει απλώς αψεγάδιαστο σώμα. Έχει ένα σώμα με γραμμωμένους κοιλιακούς, σαν σμιλεμένους μετά από συστηματική γυμναστική! Καθόλου παράδοξο αν σκεφτεί κανείς ότι το πρότυπό του φέρεται να ήταν ένα αρχαιορωμαϊκό άγαλμα του Ερμή, που περιλαμβάνεται στις συλλογές των μουσείων του Βατικανού.

Ο Ιησούς στην «Τελική κρίση», του Μιχαήλ Άγγελου, σε τμήμα της οροφογραφίας από την Καπέλα Σιστίνα. © Fine Art/Alamy/Visualhellas.gr

Περίπου 80 χρόνια νωρίτερα, το διάστημα 1535-1541, ο Μιχαήλ Άγγελος είχε ζωγραφίσει έναν εξίσου γραμμωμένο Ιησού στην Τελική Κρίση, τη μνημειώδη οροφογραφία στην Καπέλα Σιστίνα, επίσης στο Βατικανό, που έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα μεγαλύτερα κατορθώματα του ανθρώπινου πολιτισμού.

Το έργο έγινε κατόπιν παπικής παραγγελίας και προκάλεσε εν τη γενέσει του αντιδράσεις για την πληθώρα γυμνών –κατεξοχήν καλλίγραμμων– σωμάτων. Τόσο, που μετά τον θάνατο του καλλιτέχνη, επίμαχα σημεία επιζωγραφίστηκαν με πανιά και φύλλα συκής.

Κι αν όλα αυτά ακούγονται αναχρονιστικά, αρκεί να δούμε τι συνέβη φέτος στη Σεβίλλη, με την αφίσα για τους εορτασμούς του Πάσχα των καθολικών, που δίχασε την κοινή γνώμη. Η εικόνα του γυμνασμένου Ιησού, για την οποία πόζαρε ο γιος του ζωγράφου, θεωρήθηκε θηλυπρεπής (το γιατί ο Ιησούς έχει υπάρξει και gay icon είναι μια άλλη ιστορία).

Πίνακας του 16ου αιώνα, του Jan van Hemessen, Φλαμανδού ζωγράφου της Αναγέννησης. © Photo 12/Alamy/Visualhellas.gr

Πώς ήταν τελικά το σώμα του Ιησού;

Και άλλοι αναγεννησιακοί ζωγράφοι έχουν απεικονίσει τον Ιησού με σώμα που παραπέμπει σε αρχαιοελληνικά πρότυπα. Αλλά ακόμη και στις πιο «στεγνές», βυζαντινότροπες απεικονίσεις, οι κοιλιακοί διακρίνονται – απλώς πλέον δεν είναι σε ένα ρωμαλέο, τρυφηλό σώμα, αλλά σε ένα σώμα ισχνό και δοκιμασμένο από ακραίες προκλήσεις.

Έργο του Ιταλού Marco Zoppo, 1470. © Peter Horree/Alamy/Visualhellas.gr

«Μολονότι οι εικόνες αυτές δύσκολα αντικατοπτρίζουν τα ελάχιστα που μπορούμε να υποθέσουμε για τον Ιησού ως ιστορική προσωπικότητα, οπωσδήποτε αντανακλούν τις κοινωνικές και πολιτισμικές αντιλήψεις για την αρρενωπότητα και τις εξιδανικευμένες αντιλήψεις περί ανδρισμού», γράφει ο Δρ Chris Greenough, καθηγητής Κοινωνικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Edge Hill, στη Νοτιοδυτική Αγγλία.

«Σε πολλές εικόνες της σταύρωσης, ο Ιησούς απεικονίζεται τόσο δυνατός όσο και ευάλωτος», προσθέτει. «Οι πίνακες της σταύρωσης που απεικονίζουν έναν μυώδη μεσσία υποδηλώνουν ότι ο Ιησούς σωματικά θα μπορούσε ίσως να αντισταθεί στο πεπρωμένο του, αν το είχε θελήσει. Αυτή η ερμηνεία σχετικά με τη σταύρωση ενισχύει τη συναισθηματική και πνευματική δύναμη της θυσίας Του».

Από τις γραφές στις παράδοξες ερμηνείες

Ο Δρ Greenough επισημαίνει ότι οι γραφές είναι γεμάτες αναφορές σε άντρες ικανούς να ανταποκριθούν σε απαιτητικές μυϊκές εργασίες, όπως ο Νώε, που έφτιαξε την Κιβωτό, ή ο Σαμσών, που έχει γίνει επανειλημμένα κινηματογραφικός ήρωας, με διάφορες διαβαθμίσεις μυϊκού όγκου – κι εκεί να έχεις όρεξη να μετράς κοιλιακούς...

Έργο του Sebastian Lopez de Arteaga. © The Artchives/Alamy/Visualhellas.gr

Ο καθηγητής κάνει αναφορά και σε δύο ιδιαίτερες περιπτώσεις, που απέχουν πολύ από την ελληνορθόδοξη πραγματικότητα, αλλά αν μη τι άλλο έχουν ανθρωπολογικό και κοινωνιολογικό ενδιαφέρον:

1. Το κίνημα του «μυώδους χριστιανισμού». Ο όρος επινοήθηκε το 1857, για να περιγράψει τους χριστιανούς που διέκριναν ηθική και θρησκευτική αξία στην άθληση, και έχει μέχρι σήμερα θιασώτες τόσο στον Καθολικισμό όσο και στον Προτεσταντισμό. Υπάρχει μάλιστα και βιβλίο του 1997 με τίτλο «God’s Gym», δηλαδή το γυμναστήριο του Θεού, στο οποίο ο συγγραφέας Stephen Moore, καθηγητής θεολογίας, διερευνά πώς η αναζήτηση ενός Ιησού με τέλεια αρρενωπή μορφή σχετίζεται με την κουλτούρα της άσκησης και τον ανδρικό ναρκισσισμό.
2. Τα προγράμματα απώλειας βάρους με σύνθημα «Slim for Him», που παρότρυναν τις πιστές να είναι λεπτές για χάρη Του! Σε αυτά αναφέρθηκε η θεολόγος Lisa Isherwood στο βιβλίο της «The Fat Jesus» (Ο παχύς Ιησούς, 2008). Σε άλλο βιβλίο, του 2019, η φεμινίστρια θεολόγος Hannah Bacon αναφέρεται στην προβληματική χρήση του όρου «αμαρτία» για τροφές που τα προγράμματα απώλειας βάρους θεωρούν «κακές».

«Οπότε», καταλήγει ο Δρ Greenough, «την επόμενη φορά που θα δείτε μια απεικόνιση του Ιησού σε εκκλησία ή σε μουσείο, να θυμάστε ότι τέτοιες εικόνες αντικατοπτρίζουν με την τέχνη τους την κοινωνική και πολιτισμική στάση κάθε εποχής απέναντι στο ανδρικό σώμα, και όχι κάτι αυθεντικό».