Ο ΛΟΓΟΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΞΕΧΝΑΜΕ ΠΟΤΕ ΟΣΑ ΜΑΣ ΑΗΔΙΑΖΟΥΝ

Η μνήμη μας παίζει συχνά περίεργα παιχνίδια. Επιστήμονες προσπαθούν να καταλάβουν πώς καταγράφεται σε αυτήν ό,τι μας αηδιάζει, ώστε να μην το ξεχνάμε ποτέ.

Ξεχνάμε πού έχουμε παρκάρει, πού είναι τα κλειδιά μας, το όνομα του ανθρώπου που μας πλησιάζει κατενθουσιασμένος που μας είδε, τι φάγαμε χθες και πολλά άλλα, αλλά δεν ξεχνάμε ποτέ μια μυρωδιά, μια γεύση και μια αίσθηση στα χέρια που μας προκαλεί αηδία. Γιατί;

Μελέτες σε ποικίλα είδη έχουν δείξει πως, από εξελικτικής άποψης, η κύρια λειτουργία της αποστροφής είναι η προστασία από μολύνσεις, μέσω της συμπεριφοράς αποφυγής.

Είναι κάτι γνωστό ως «συμπεριφορικό ανοσοποιητικό σύστημα». Όλα τα είδη που το διαθέτουν «ενορχηστρώνουν» την υγιεινή συμπεριφορά ως απόκριση σε ενδείξεις κινδύνου επαφής με παθογόνα.

Την ίδια ώρα, η αηδία είναι επίσης ένα δυναμικό προσαρμοστικό σύστημα.

Όπως αναφέρεται σε δημοσίευση μελέτης που έκαναν ερευνητές του Macquarie University στην Αυστραλία και του Karolinska Universitet στη Σουηδία, «τα άτομα παρουσιάζουν διακύμανση στην αποφυγή παθογόνων που σχετίζονται με ψυχολογικά χαρακτηριστικά, όπως η νευρωτική προσωπικότητα, καθώς και ως συνέπεια του να βρίσκονται σε ορισμένες φυσιολογικές καταστάσεις, όπως η εγκυμοσύνη ή η βρεφική ηλικία».

Στη δουλειά τους ενσωμάτωσαν παραμέτρους από την ψυχολογία, την οικολογία και την πολιτιστική εξέλιξη, με εκείνες της επιδημιολογίας και της ανθρωπολογίας, για να καταλάβουν γιατί αποφεύγουμε για πάντα κάτι που μας έχει αηδιάσει μία φορά.

Όπως έγραψαν, «το να κατανοήσουμε τη φύση της ψυχολογίας αποφυγής ασθενειών σε όλα τα επίπεδα της ανθρώπινης οργάνωσης μπορεί να βοηθήσει στο σχεδιασμό προγραμμάτων για τη βελτίωση της δημόσιας υγείας».

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Ανακάλυψαν στοιχεία που υποδηλώνουν ότι η αηδία λειτουργεί στους ανθρώπους ως γνωστική επέκταση του ανοσοποιητικού συστήματος, παρακινώντας μας να αποφύγουμε πράγματα που είναι πιθανό να προκαλέσουν μόλυνση.

Η δουλειά τους προτείνει πως τα συγκεκριμένα αισθητηριακά σημάδια (οι κοντινές αισθήσεις) προκαλούν αηδία πιο έντονα από αυτά που βλέπουμε ή ακούμε (μακρινές αισθήσεις), ώστε να μας βοηθήσουν στην προστασία από ασθένειες. Ότι το συναίσθημα της αηδίας υποστηρίζει το φυσιολογικό μας ανοσοποιητικό σύστημα, μέσω της αποστροφής μας σε πηγές μόλυνσης, ώστε να τις αποφεύγουμε. Έτσι, όταν βρισκόμαστε κοντά σε κάτι που βρίσκουμε απωθητικό (π.χ. μια άσχημη μυρωδιά), μένουμε μακριά για να προστατευτούμε.

Γιατί δεν ξεχνάμε ό,τι ακουμπάμε, μυρίζουμε ή πιάνουμε

Για την πρόσφατη μελέτη, επιστρατεύτηκαν 216 φοιτητές για να στελεχώσουν δύο έρευνες, που απείχαν χρονικά μία εβδομάδα:

• Στο πρώτο ερωτηματολόγιο, ζητήθηκε από 127 συμμετέχοντες να αναφέρουν λεπτομερώς τις πιο αξέχαστες αηδιαστικές, τρομερές, ηθικά αποκρουστικές και χονδροειδείς εμπειρίες τους.
• Το δεύτερο ερωτηματολόγιο ζήτησε από 89 φοιτητές να συμπληρώσουν τις ίδιες πληροφορίες, χρησιμοποιώντας όμως εμπειρίες που βίωσαν την προηγούμενη εβδομάδα.

Μετά την ανάκληση αυτών των εμπειριών, οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να αξιολογήσουν πόσο πολύ συνέβαλε στην επίδραση κάθε αίσθηση – όσφρηση, γεύση, αφή, όραση ή ακοή.

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι εμπειρίες που αφορούσαν μυρωδιές, γεύσεις ή αφή ήταν πιο συνήθεις από πράγματα που έβλεπαν ή άκουγαν.

Όπως σημείωσαν οι ερευνητές, οι αισθητηριακές ενδείξεις της όσφρησης, της γεύσης και της αφής μπορεί να προκαλούν αηδία επειδή τα παθογόνα και οι τοξίνες τείνουν να εισέρχονται στο σώμα σε επιφάνειες που συνδέονται με αυτές τις αισθήσεις – τις ρινικές οδούς, το στόμα ή το δέρμα. Αντίθετα, οι εικόνες και οι ήχοι συχνά σηματοδοτούν μακρινές πιθανές απειλές και όχι κάτι άμεσο.