ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ GASLIGHTING ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΟΙ ΤΟΞΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ;

Ορισμένες τοξικές σχέσεις καταστρέφουν την εμπιστοσύνη στον ίδιο μας τον εαυτό. Μάθε να αναγνωρίζεις τη συναισθηματική χειραγώγηση που ονομάζεται gaslighting και προφυλάξου. 

«Πότε έγινε αυτό;». «Από το μυαλό σου τα βγάζεις όλα!». «Παραείσαι ευαίσθητη». «Δεν καταλαβαίνω καν τι θες να πεις...». Πιθανότατα οι περισσότεροι από εμάς έχουμε ακούσει φράσεις σαν αυτές. Ίσως και να τις έχουμε πει. Σε κάποιες περιπτώσεις, αυτές οι φαινομενικά αθώες κουβέντες μπορεί να υποδεικνύουν από συναισθηματική χειραγώγηση έως ψυχολογική βία και κακοποίηση. Τότε, μιλάμε για το φαινόμενο του gaslighting. 

Όταν τα λόγια αυτά εκφέρονται συστηματικά και κατ’ εξακολούθηση από έναν «σημαντικό Άλλο», έναν σύντροφο, έναν εργοδότη, έναν φίλο ή, ακόμη χειρότερα, έναν γονέα, ενδέχεται να κάνουν το άτομο να αμφισβητήσει τον ίδιο του τον εαυτό. Όσα νιώθει ή βιώνει.

Στο τέλος παύει να εμπιστεύεται τη δική του πραγματικότητα και δέχεται άκριτα ό,τι του λέει ο σημαντικός άλλος. Υπάρχει άραγε πρόθεση πίσω από μια τέτοια συμπεριφορά; Είναι το λεγόμενο gaslighting κακοποίηση και πώς θα το αναγνωρίσουμε;

Τι είναι το gaslighting;

Το gaslighting είναι μια μορφή χειραγώγησης, ένα είδος ψυχολογικής κακοποίησης, που κάνει το θύμα να αμφισβητεί τη λογική του, την αντίληψή του, την ίδια την πραγματικότητα που βιώνει.

Συμβαίνει συνήθως σε σχέσεις και κοινωνικές συναναστροφές όπου υπάρχει ανισορροπία εξουσίας. Ανάμεσα σε γονέα και παιδί, συντρόφους που ο ένας –συνήθως ο άντρας– θέλει να επιβληθεί στον άλλο, προϊστάμενο και υφιστάμενο κ.ο.κ.

Το gaslighting πήρε το όνομά του από το θεατρικό έργο «Gaslight» (1938), του Patrick Hamilton. Σε αυτό, ένας σύζυγος προσπαθεί να τρελάνει τη γυναίκα του με διάφορες τεχνικές, κάνοντάς την να αμφισβητήσει την ίδια της τη λογική. Ανάμεσα σε άλλα ρυθμίζει τα φώτα που τροφοδοτούνται με αέριο ώστε να τρεμοπαίζουν, επιμένοντας πως είναι δική της ιδέα και όχι η πραγματικότητα. 

ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΣΥΝΗΘΩΣ ΣΕ ΣΧΕΣΕΙΣ ΟΠΟΥ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΝΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΕΞΟΥΣΙΑΣ: ΓΟΝΙΟ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙ, ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΟ ΚΑΙ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟ, ΕΡΩΤΙΚΟΥΣ ΣΥΝΤΡΟΦΟΥΣ. 

Πώς να αναγνωρίσεις το gaslighting

Υπάρχουν ορισμένες τεχνικές που συνήθως εφαρμόζονται, με σκοπό το θύμα να χάσει την αντικειμενικότητά του. 

• Άρνηση της πραγματικότητας. Ο θύτης προσποιείται ότι τα πράγματα δεν συνέβησαν έτσι όπως συνέβησαν: «Εγώ ποτέ δεν το είπα αυτό. Το φαντάστηκες πάλι». 
• Υποβάθμιση. Ο θύτης παρουσιάζει κάποια γεγονότα ως ασήμαντα, και τα συναισθήματα και τις σκέψεις που προκαλούν αυτά στο θύμα ως υπερβολικά: «Θα αφήσεις αυτό το ασήμαντο πράγμα να χαλάσει τη σχέση μας;», «Άλλη μία τρελή ιδέα σου! Πού τα σκέφτεσαι όλα αυτά;»
• Αποστασιοποίηση. Ένα άτομο προσποιείται ότι δεν καταλαβαίνει τι λέει το άλλο ή αλλάζει θέμα, ώστε να μην εμπλακεί σε κουβέντα μαζί του: «Δεν υπάρχει αυτό που λες. Δεν έχει καμία σχέση. Δεν μπαίνω σε αυτή την κουβέντα». 

Φαντάζομαι ότι οι περισσότεροι αναγνωρίσατε τον εαυτό σας σε κάποιες από τις παραπάνω φράσεις, ειίτε τις έχετε ακούσει, είτε τις έχετε πει. Αυτό δεν σηματοδοτεί την κακοποιητική συμπεριφορά του gaslighting.

Για να χαρακτηριστούν gaslighting οι συμπεριφορές αυτές πρέπει να είναι τακτικές, να προέρχονται από έναν συγκεκριμένο άνθρωπο και να καθορίζουν τη σχέση.

Ενδεικτικό είναι επίσης το πώς κάνουν το θύμα να νιώθει. Αν τύχει να ακούσουμε κάτι από τα παραπάνω σε μια διαφωνία, δεν θα αρχίσουμε να αμφισβητούμε τον εαυτό μας. Αν, όμως, έχουμε μπει σε διαδικασία αυτοαμφισβήτησης εξαιτίας μιας συγκεκριμένης σχέσης, τα πράγματα μπορεί να είναι σοβαρά. 

Όταν το gaslighting δεν κάνει θόρυβο

Το πρόβλημα με το gaslighting είναι μια λεπτή γραμμή που διαχωρίζει τη στοχευμένη και με πρόθεση, κακοποιητική συμπεριφορά, από την υπόγεια, ασυνείδητη και σιωπηλά τοξική σχέση. 

Στην πρώτη περίπτωση, τα πράγματα αργά ή γρήγορα γίνονται σαφή. Τα φαινόμενα αυτά εντοπίζονται συχνά στην έμφυλη και ενδοοικογενειακή βία. Μπορεί επίσης να καταλήξουν σε σωματική κακοποίηση.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, το θύμα μπορεί να απευθυνθεί στα συμβουλευτικά κέντρα του ΚΕΘΙ, που λειτουργούν σε ολόκληρη τη χώρα, ή στην τηλεφωνική γραμμή SOS 15900, που λειτουργεί καθημερινά 24 ώρες το 24ωρο. 

Περιπτώσεις που αφορούν επαγγελματικές ή άλλες σχέσεις, όπως αυτή των μαθητών και των δασκάλων, τείνουν να έχουν πιο ευδιάκριτα χαρακτηριστικά. Συνήθως επεκτείνονται σε περισσότερα του ενός θύματα και πρέπει να καταγγέλλονται.  

ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΥΠΟΣΤΕΙ GASLIGHTING ΑΔΥΝΑΤΕΙ ΝΑ ΑΝΑΠΤΥΞΕΙ ΔΙΚΟ ΤΟΥ ΑΝΤΑΝΑΚΛΑΣΤΙΚΟ ΚΑΙ ΝΙΩΘΕΙ ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ.

Τι συμβαίνει, όμως, με τις σχέσεις που διαβρώνουν την ψυχοσύνθεση του θύματος αργά και σταθερά; Τι γίνεται όταν η συναισθηματική χειραγώγηση είναι ασυνείδητη και σιωπηλή; Όσο μεγαλύτερη επιρροή έχει ο σημαντικός Άλλος επάνω σε κάποιον, τόσο περισσότερο εκείνος αμφισβητεί τον εαυτό του.

Αν μάλιστα μιλάμε για παιδί, είναι πολύ πιο εύκολο να πειστεί το ίδιο πως είναι προβληματικό, παρά να αμφισβητήσει τους γονείς του. Η διατήρηση της γονεϊκής σχέσης είναι τόσο σημαντική για ένα παιδί, ώστε φτάνει στο σημείο να αγνοεί εντελώς το δικό του αντανακλαστικό.

Στην πραγματικότητα, αδυνατεί να το αναπτύξει. Πείθεται πως αυτό που λένε για εκείνο είναι μια αδιαπραγμάτευτη αλήθεια, ενώ αυτό που νιώθει το ίδιο μια δική του δυσλειτουργία. Μεγαλώνοντας, θα έλξει πολλές φορές ανάλογες συμπεριφορές ως ενήλικας. 

Κάποιος που υφίσταται gaslighting μπορεί να:

• Νιώθει μπερδεμένος σχετικά με το τι αισθάνεται.
• Νιώθει αδυναμία να πάρει απλές αποφάσεις. 
• Αισθάνεται αγωνία για τις στιγμές που θα βρεθεί κοντά στον θύτη.
• Νιώθει δυστυχής, ανάξιος, ανεπαρκής.
• Έχει έλλειψη αυτοπεποίθησης, αναρωτιέται αν είναι υπερευαίσθητος.
• Επιζητά διαρκώς επιβεβαίωση από τους άλλους.
• Έχει την τάση να απολογείται απέναντι σε εκείνον που τον κακοποιεί και ταυτόχρονα να δικαιολογεί τη συμπεριφορά του.

Τα θύματα του gaslighting δύσκολα το αντιλαμβάνονται, επειδή δύσκολα αμφισβητούν τον άνθρωπο που το ασκεί. Συνήθως, τον έχουν σε μεγάλη υπόληψη. 

Δύο εύκολοι τρόποι για να διαπιστώσεις το gaslighting είναι:

• Να κρατάς ημερολόγιο, ίσως και με φωτογραφίες ή ηχητικά μηνύματα, ώστε να μην μπορεί κανείς να παραποιήσει τα όσα βίωσες.
• Να μοιράζεσαι γεγονότα και συναισθήματα με κάποιον που εμπιστεύεσαι, έναν καλό φίλο, έναν δάσκαλο ή έναν θεραπευτή.

Ποιοι είναι επιρρεπείς στο gaslighting;

Άτομα που βρίσκονται σε εξαρτημένη σχέση με κάποιον. Αν, όμως, μιλάμε για το ψυχολογικό προφίλ των ανθρώπων που είναι επιρρεπείς, πρόκειται για άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση, τα οποία ίσως έχουν υποστεί gaslighting στο παρελθόν. Ή ίσως έχουν μεγαλώσει σε οικογένειες που υπονόμευαν διαρκώς την αυτοπεποίθησή τους. 

ΝΑ ΕΜΜΕΝΕΤΕ ΣΤΗ ΔΙΚΗ ΣΑΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΠΩΣ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΟΛΛΕΣ ΟΠΤΙΚΕΣ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΕ ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΑΞΙΑ.  

Μπορεί κάποιος να ασκεί gaslighting ασυνείδητα;

Πέρα από τις περιπτώσεις εκείνες όπου ο θύτης έχει λόγους να κερδίσει έναν «πόλεμο εξουσίας», μερικές φορές το gaslighting ασκείται χωρίς πρόθεση και ασυνείδητα.

Συχνά οφείλεται σε παραμέληση ή τραυματική συμπεριφορά που υπέστη κάποιος στην παιδική του ηλικία, με αποτέλεσμα να αναπτύξει ναρκισσιστική προσωπικότητα. Ο νάρκισσος θεωρεί ότι υπερέχει έναντι των άλλων και δεν διαθέτει την ικανότητα της ενσυναίσθησης.

Τέλος, ασυνείδητα στο gaslighting μπορεί να καταφεύγουν άτομα που δεν μπορούν να αναλάβουν την ευθύνη των πράξεών τους ή να παραδεχτούν τα συναισθήματά τους, οπότε προβάλλουν τις αδυναμίες τους σε κάποιον άλλο. 

Συχνά είναι δύσκολο να ξεχωρίσουμε το φυσιολογικό από το προβληματικό. Άλλοτε, δεν έχει νόημα. Οι άνθρωποι που εμπλέκονται σε μια τέτοια σχέση έχουν και οι δύο προβλήματα προς επίλυση. 

Η ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια Αντιγόνη Ορφανού μας θυμίζει τα λόγια του Ιπποκράτη: «Είναι πολύ πιο σημαντικό να γνωρίζεις τον Άνθρωπο που πάσχει από μια ασθένεια, παρά να γνωρίζεις την ασθένεια από την οποία υποφέρει ο άνθρωπος». 

«Η λέξη θύμα έχει στον αντίποδα τον θύτη. Η κακοποίηση και ο χειρισμός είναι ο τρόπος για να συνυπάρχουν. Ας αναρωτηθούμε όλοι μας πότε επιλέγουμε και πότε μας επιβάλλεται ένας τέτοιος ρόλος... Τα υπόλοιπα ας τα αφηγηθούμε σε έναν θεραπευτή ή σε μια θεραπευτική ομάδα και ας συναντηθούμε ως άνθρωποι με όνομα, καθένας με την ξεχωριστή του προσωπικότητα και ιστορία», συμβουλεύει η ίδια.

Αν υποψιάζεστε ότι είστε θύμα τακτικής συναισθηματικής χειραγώγησης ή ότι υπήρξατε στο παρελθόν, φροντίστε να:

• Είστε πάντα με το μέρος σας. Μην αμφισβητείτε τον εαυτό σας. 
• Μη δέχεστε όσα σας λένε χωρίς επεξεργασία. Να τα διπλοτσεκάρετε, ζητώντας τη γνώμη ενός έμπιστου φίλου ή ακόμη καλύτερα ενός ειδικού.
• Εμμένετε στη δική σας πραγματικότητα, αναγνωρίζοντας πως υπάρχουν πολλές οπτικές στη ζωή και πως η δική σας έχει την ίδια αξία με των άλλων. 
• Θυμάστε πως τα συναισθήματα δεν υπαγορεύονται και δεν απαγορεύονται. Ο καθένας έχει δικαίωμα να αισθάνεται αυτό που αισθάνεται. Και είναι πάντα αυτό το συναίσθημα, αυτή η μικρή φωνή μέσα μας που τελικά έχει σημασία για τη δική μας ζωή. Μην επιτρέψετε σε κανέναν να σας πείσει ότι είναι άνευ σημασίας. 
• Απευθυνθείτε σε ψυχοθεραπευτή με εμπειρία στις κακοποιητικές συμπεριφορές.