ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΓΙΑ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕΙΣ ΤΟ ΑΓΧΟΣ ΕΝΟΣ ΕΦΗΒΟΥ

Το εφηβικό άγχος είναι μια τεράστια πρόκληση για όλη την οικογένεια, αλλά κυρίως για τον ίδιο τον έφηβο που συχνά γίνεται δυσλειτουργικός στην καθημερινότητά του και τείνει να αποφεύγει όσα οι συνομήλικοί του κάνουν με ευκολία. Μία ψυχοθεραπεύτρια με πολύχρονη πείρα στη διαχείριση του άγχους, δίνει πρακτικές συμβουλές στους γονείς.

Έχω κόρη στην εφηβεία και όταν μιλάω στις παρέες μου για το εφηβικό άγχος, τις περισσότερες φορές δεν γίνομαι κατανοητή. Ο κόσμος πιστεύει ότι αναφέρομαι σε μια φυσική ανησυχία που έχει ένα παιδί το οποίο βρίσκεται στο κατώφλι πολλών και μεγάλων αλλαγών της ζωής του ή στο άγχος των επιδόσεων, όταν για παράδειγμα αγχώνεται για το πώς θα γράψει στο διαγώνισμα.

Όμως το άγχος σε έναν έφηβο είναι κάτι πολύ παραπάνω από όλα αυτά. Είναι μια γενικευμένη αντίδραση φόβου στα περισσότερα κομμάτια της ζωής του. Είναι ένα παραλυτικό συναίσθημα που γιγαντώνεται και σε κάνει να θες να τρέξεις μακριά από κάποιον κίνδυνο, τον οποίο οι άλλοι δεν βλέπουν. Και δεν τον βλέπουν, επειδή δεν υπάρχει.

Ναι, η περίοδος της εφηβείας έχει πολλές προκλήσεις και πολλά καινούργια πράγματα για να αντιμετωπίσει ένας άνθρωπος: τη μετάβαση σε ένα νέο σχολείο, μια άλλη εκπαιδευτική διαδικασία, τις πρώτες εξόδους με παρέες, τη σχέση με το άλλο φύλο, την προοπτική των σπουδών, τις αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα και τόσα άλλα.

Τι εννοούμε όταν λέμε εφηβικό άγχος

Όλα τα παραπάνω δικαιολογούν από μόνα τους την αύξηση των επιπέδων του άγχους, όμως στην περίπτωση ενός αγχώδους εφήβου, όλα τα παραπάνω γίνονται τεράστια προβλήματα, ανυπέρβλητα εμπόδια, που καθιστούν τους φόβους του απαγορευτικούς, με αποτέλεσμα να επιδιώκει να αποτραβηχτεί από αυτό που για τους υπόλοιπους είναι η καθημερινότητα.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Το άγχος αυτού του είδους, κι όχι απλώς η ανησυχία για τους βαθμούς ή για την εντύπωση που θα προκαλέσει στο άτομο από το οποίο έλκεται ερωτικά, είναι μια εξαιρετικά δυσλειτουργική κατάσταση τόσο για το ίδιο το παιδί, όσο και για την οικογένειά του και δεν γίνεται να μην το παρατηρήσεις.

To άγχος αυτού του είδους έχει αυξηθεί στους εφήβους, σύμφωνα με τις μετρήσεις των ειδικών, τα τελευταία χρόνια και ειδικότερα μετά την περίοδο της πανδημίας, αλλά και εξαιτίας της ευρείας χρήσης των Social Media.

Η παρατήρηση αυτού του φαινομένου, οδήγησε και στη δημιουργία του sequel της ταινίας Τα μυαλά που κουβαλάς, στην οποία το άγχος έχει προστεθεί ως ένα από τα θεμελιώδη συναισθήματα της έφηβης πλέον πρωταγωνίστριας.

Σύμφωνα με την καθηγήτρια ψυχολογίας-νευροψυχολογίας του Johns Hopkins All Children’s Hospital, Dr. Jennifer Katzenstein: «Για τους περισσότερους έφηβους, αυτό το άγχος δεν διαρκεί και φεύγει κάποια στιγμή από μόνο του. Για κάποιους, όμως, τα πράγματα είναι πιο δύσκολα και το συναίσθημα αυτό μπορεί να παρεμποδίσει ακόμα και τις καθημερινές τους δραστηριότητες».

Πώς θα καταλάβεις αν το παιδί υποφέρει από άγχος

Αν, λοιπόν, αναρωτιέστε ακόμη σε τι βαθμό το παιδί σας βιώνει το άγχος, μια πρώτη εκτίμηση μπορεί να σας δώσει το ερωτηματολόγιο που αξιολογεί την ψυχική υγεία ενός εφήβου, ένα εξαιρετικό εργαλείο που χρησιμοποιούν οι ειδικοί ψυχικής υγείας στις ΗΠΑ και όχι μόνο.

Η Dr Regine Galanti, κλινική ψυχολόγος, ειδικευμένη στη Γνωστική Συμπεριφορική ψυχοθεραπεία (Cognitive Behavioral Therapy), με πολύχρονη εμπειρία στο άγχος παιδιών και εφήβων και συγγραφέας αρκετών βιβλίων σχετικής βιβλιογραφίας, έχει να δώσει μερικές χρήσιμες συμβουλές για τη διαχείριση του εφηβικού άγχους.

Καταρχάς, υπογραμμίζει ότι το άγχος είναι σε έναν βαθμό απαραίτητο στη ζωή μας, καθώς μας προστατεύει από απερισκεψίες και από πειραματισμούς με καταστάσεις που θα μας εξέθεταν σε κίνδυνο. Στη συνέχεια, υπενθυμίζει ότι αν κανείς δεν δώσει προσοχή στο άγχος του, αυτό θα περάσει όπως οποιοδήποτε άλλο συναίσθημα, αφού ο στόχος του είναι απλώς να μας προστατέψει.

Το αληθινό πρόβλημα όμως είναι ότι το άγχος δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο, διότι κινητοποιεί μια σειρά αντιδράσεων, πυροδοτώντας ένα κύμα συναισθημάτων, και κυρίως το άγχος για το άγχος, οπότε δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος που καθιστά το άτομο αρκετές φορές δυσλειτουργικό.

Ποια είναι τα 3 μέρη του άγχους

Η Dr Galanti κάνει έναν διαχωρισμό στις 3 φάσεις του άγχους, ώστε να κατανοήσουμε τον μηχανισμό του καλύτερα. Αυτά τα επιμέρους στοιχεία είναι διασυνδεδεμένα και οποιοδήποτε από αυτά, μπορεί να λειτουργήσει ως έναυσμα που πυροδοτεί τον κύκλο του άγχους:

1. Σκέψεις

Οι σκέψεις επηρεάζουν τα συναισθήματα. Αν βρεθείς σε μια πολύβουη πλατεία που δεν ξέρεις κανέναν και σκεφτείς Αυτοί οι άνθρωποι με κοιτάζουν παράξενα και μπορεί να θέλουν να μου κάνουν κακό, θα νιώσεις αγχωμένος/η. Αν όμως σκεφτείς Τι ωραία! Μια πλατεία που σφύζει από ζωή! Ίσως έτσι γνωρίσω νέους φίλους, θα είσαι μια χαρά. Οι σκέψεις είναι σαν τα γυαλιά ηλίου: μπορείς να τα αλλάξεις ή να τα βγάλεις και ο κόσμος θα φαίνεται διαφορετικός.

2. Σωματικές αισθήσεις

Το άγχος περιλαμβάνει μια σωματική αντίδραση που ονομάζεται αντίδραση πάλης ή φυγής. Όταν νιώθεις ανησυχία, η αδρεναλίνη αρχίζει να ρέει και μια σειρά από συμπτώματα εμφανίζονται, όπως ταχυκαρδία, κοφτή αναπνοή, διεύρυνση των οφθαλμικών κορών, τεταμένοι μύες, ιδρώτας, ναυτία... Αυτές οι αντιδράσεις προετοιμάζουν το σώμα να απομακρυνθεί από τον κίνδυνο ή να πολεμήσει τον εχθρό και παρόλο που φαίνονται επικίνδυνες, είναι αβλαβείς.

3. Συμπεριφορές

Αυτό το τρίτο μέρος του άγχους περιλαμβάνει το πώς συμπεριφερόμαστε, ως απάντηση στις σκέψεις και τις σωματικές αισθήσεις μας. Αν νομίζεις ότι ο κόσμος με περιεργάζεται γιατί σίγουρα θέλει να με βλάψει και αισθάνεσαι την καρδιά σου να έχει βγει έξω από το στήθος σου, πιθανότατα θέλεις να τρέξεις μακριά.

Είναι απολύτως φυσιολογικό να θες να ξεφύγεις από καταστάσεις που σου προκαλούν άγχος. Αυτό θα ήταν πολύ αποτελεσματικό εάν επρόκειτο για πραγματικό κίνδυνο, αλλά μπορεί να γίνει πολύ προβληματικό στο πλαίσιο ψευδούς συναγερμού. Η αποφυγή όχι μόνο προκαλεί πρακτικά προβλήματα, αλλά τροφοδοτεί περισσότερο άγχος στο μέλλον.

Για να βοηθήσουμε έναν έφηβο να διαχειριστεί το άγχος του, η Dr Galanti προτείνει 3 τρόπους, που ουσιαστικά στοχεύουν σε καθένα από αυτά τα μέρη του άγχους.

1. Διορθώστε τις σκέψεις με εκλογίκευση

• Βοηθήστε τον έφηβο να ελέγξει αν οι σκέψεις του έχουν σχέση με την πραγματικότητα: Είναι φυσιολογικό να έχεις σκέψεις που σου προκαλούν άγχος, αλλά μόνο και μόνο το γεγονός ότι ανησυχείς, δεν αρκεί για να είναι αληθινές οι σκέψεις σου. Οι σκέψεις δεν είναι γεγονότα. Αναρωτήσου αν υπάρχουν αποδείξεις ότι η σκέψη σου είναι αληθινή. Φοβάσαι ότι όλοι θα σε κοροϊδέψουν αν κάνεις ένα λάθος στον πίνακα. Ισχύει κάτι τέτοιο;
• Βοηθήστε το παιδί να διαχωρίσει τον εαυτό του από τις σκέψεις του: Ανησυχείς ότι οι φίλοι σου θα σε κρίνουν αυστηρά. Σταμάτα και πες το δυνατά Σκέφτομαι ότι οι φίλοι μου θα με κρίνουν και δεν θα θέλουν να είναι φίλοι μου πια. Χρησιμοποιώντας τη λέξη σκέφτομαι μπροστά από τις σκέψεις σου, σε βοηθάει να πάρεις απόσταση από αυτές. Είναι άλλο πράγμα οι σκέψεις σου κι άλλο εσύ. Οι σκέψεις έχουν τη δύναμη που τους δίνεις.

2. Αντιμετωπίστε τις σωματικές αισθήσεις με πρακτικές χαλάρωσης

Την επόμενη φορά που θα νιώσεις άγχος, αναρωτήσου: τι συμβαίνει στο σώμα μου αυτή τη στιγμή; Είμαι ζαλισμένος; Χτυπάει δυνατά η καρδιά μου; Εάν η απάντηση είναι ναι, υπάρχουν ορισμένες πρακτικές για να αλλάξεις αυτή τη φυσική αντίδραση.

Ένα απλό και αποτελεσματικό παιχνίδι είναι το παιχνίδι των χρωμάτων:

• Επίλεξε ένα χρώμα. Ας πούμε, το λευκό.
• Τώρα, κοίταξε γύρω σου στο δωμάτιο και βρες ό,τι είναι λευκό.
• Ονόμασε τα πάντα, μεγάλα και μικρά. Παρατήρησε τις λεπτομέρειες και βρες όλα τα λευκά αντικείμενα.
• Όταν τελειώσεις, αναρωτήσου: τι σκεφτόμουν ενώ έκανα αυτή την άσκηση; Για τους περισσότερους ανθρώπους, η απάντηση είναι: τίποτα, έβρισκα λευκά αντικείμενα όπως μου είπες. Αυτό ακριβώς είναι το θέμα. Όταν εστιάζεις σε κάτι συγκεκριμένο, βοηθάς τον εγκέφαλό σου να επικεντρωθεί σε κάτι διαφορετικό από το άγχος σου.
• Μπορείς να επαναλάβεις αυτή την άσκηση με διάφορα χρώματα, όσες φορές χρειάζεται για να δώσεις στις σωματικές σου αισθήσεις την ευκαιρία να ξεθωριάσουν.

3. Διαχειριστείτε τους φόβους με σταδιακή έκθεση

• Βρες έναν φόβο που θα ήθελες να ξεπεράσεις. Ξεκίνα από έναν μέτριο φόβο κι όχι από έναν μεγάλο. Για παράδειγμα το να κάνεις 3 ερωτήσεις μπροστά σε ολόκληρη την τάξη σου.
• Σπάσε τον στόχο σε 4-5 βήματα, σε μικρότερα κομμάτια δηλαδή. Για παράδειγμα, κάνε 1 ερώτηση σε 2-3 συμμαθητές σου, στη συνέχεια σε μια μεγαλύτερη παρέα κ.ο.κ. Φρόντισε να είσαι πολύ συγκεκριμένος/η.
• Κάνε το βήμα αυτό 4-5 φορές, προτού προχωρήσεις στο επόμενο.
• Πριν ξεκινήσεις κάθε βήμα, σημείωσε από το 1 έως το 10, πόσο άγχος ένιωσες. Επίσης, σκέψου ποιο είναι το χειρότερο πράγμα που θα μπορούσε να συμβεί. Φοβάσαι ότι όλοι θα σε δείξουν και θα γελάσουν αν ρωτήσεις κάτι; Είναι χρήσιμο να γράψεις αυτούς τους φόβους, ώστε να ανατρέξεις σε αυτούς αργότερα.
• Αφού ολοκληρώσεις την έκθεσή στο αγχογόνο περιστατικό, βαθμολόγησε ξανά το άγχος σου στην κλίμακα 1-10. Τι συνέβη; Έγινε πραγματικότητα αυτό που φοβόσουν περισσότερο; Το ξεπέρασες;
• Συνέχισε με τα επόμενα βήματα της άσκησης. Θα καταλάβεις πως όταν δεν αποφεύγεις την κατάσταση που σου προκαλεί άγχος, αλλά παραμένεις εκεί, συχνά το άγχος σου στο τέλος έχει μειωθεί σημαντικά ή έχει εξαφανιστεί.

Δεν είστε μόνοι, ούτε οι μόνοι: Αναζητήστε βοήθεια

«Από την εμπειρία μου, ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να διαχειριστείτε το άγχος είναι χρησιμοποιώντας στρατηγικές που βασίζονται στην έκθεση και μαθαίνοντας να αντιμετωπίζετε τους φόβους σας. Αυτές οι τεχνικές έκθεσης θα λειτουργήσουν για κάτι περισσότερο από έναν συγκεκριμένο φόβο», αναφέρει η ειδικός.

Καθώς, ο σκοπός αυτής της στρατηγικής είναι να αντιμετωπίσει το παιδί τον φόβο του, υπενθυμίστε του ότι είναι φυσικό να αισθάνεται ανησυχία κατά την εκτέλεση της άσκησης. Όσο για εσάς τους γονείς, να θυμάστε ότι σίγουρα δεν είστε μόνοι. Το άγχος μπορεί να έχει μεγάλο αντίκτυπο στη ζωή, αλλά υπάρχουν επίσης αποτελεσματικές θεραπείες που μπορούν να βοηθήσουν.

Άλλωστε, πλέον υπάρχουν πολλοί ειδικοί που ασχολούνται με παιδιά και εφήβους, αλλά και με συμβουλευτική γονέων. Μην διστάσετε να τους αναζητήσετε. Διότι, πράγματι, το παιδί σας δεν είναι το μόνο που αντιμετωπίζει προβλήματα άγχους. Τώρα τελευταία είναι όλο και περισσότερα.