ΜΠΟΡΕΙ ΕΝΑ APP ΝΑ ΣΟΥ ΚΑΝΕΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ;

H τεχνητή νοημοσύνη έχει μπει δυναμικά και στον χώρο της ψυχικής υγείας. Πώς όμως λειτουργούν τα app ψυχικής υγείας; Μπορούν να αντικαταστήσουν τον άνθρωπο και τελικά μπορούν να βοηθήσουν με τον τρόπο που το κάνει η ψυχοθεραπεία;

«Σήμερα το πρωί, ο σύμβουλος ευεξίας μου υπενθύμισε να απολαμβάνω κάθε συναρπαστική στιγμή της ημέρας μου και να βρίσκω πάντα χρόνο για ξεκούραση και επαναφόρτιση. Είναι καλή συμβουλή – αρκετά καλή ώστε να πιστεύω ότι προέρχεται από άνθρωπο, αντί για έναν αλγόριθμο τεχνητής νοημοσύνης που έχει την μορφή ενός καρτούν πάντα», έγραφε πριν λίγο καιρό συντάκτης του Τime σε ένα άρθρο που αφορούσε τα app ψυχοθεραπείας. Αυτό που περιέγραφε ήταν η εμπειρία του από την εφαρμογή Earkick. Ένα app που λειτουργεί σαν coach ευεξίας, στο οποίο ο χρήστης μπορεί να περιγράψει τη διάθεσή του μέσω γραπτού κειμένου, φωνητικής σημείωσης ή βίντεο. Περίπου 20 δευτερόλεπτα αργότερα, ο αλγόριθμος έχει αναλύσει τα στοιχεία αυτά για σημάδια άγχους και δίνει άμεσα μια εξατομικευμένη συμβουλή με την μορφή συνομιλίας.

Το Earkick δεν είναι το μόνο άλλα ένα από τα πολλά  chatbot (το Woebot είναι ίσως το πιο γνωστό ανάμεσά τους) που υπόσχονται να χρησιμοποιήσουν τη δύναμη της τεχνητής νοημοσύνης για να υποστηρίξουν την ψυχική ευεξία μέσω της ψυχοθεραπείας. Τα chatbot αυτά έχουν εκπαιδευτεί να «ακούν» τον χρήστη, να ανταποκρίνονται προσομοιώντας ενσυναίσθηση, να δίνουν συμβουλές και να κάνουν ερωτήσεις με τον τρόπο που θα έκανε ένας άνθρωπος ψυχοθεραπευτής. Ακούγεται περίεργο, αλλά όταν υπάρχει και ψυχοθεραπευτής AI η διευκρίνιση μοιάζει απαραίτητη.

Μια νέα εποχή στην ψυχοθεραπεία

Σύμφωνα με έρευνες, τα chatbot ψυχοθεραπείας εμφανίζουν ένα καλό ποσοστό επιτυχίας. Τα πρώτα στοιχεία δείχνουν ότι μπορούν να παρέχουν στοιχεία γνωστικής-συμπεριφορικής θεραπείας και άλλα εργαλεία ψυχικής υγείας, ώστε να μειώσουν τουλάχιστον σε ένα ποσοστό τα συμπτώματα της κατάθλιψης και του στρες. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Earkick, άτομα που χρησιμοποίησαν την εφαρμογή για περίπου πέντε μήνες αναφέρουν βελτίωση της διάθεσης κατά 34% και μείωση του άγχους κατά 32%. Επιπλέον, σε δημοσκόπηση το 80% των ατόμων που χρησιμοποίησαν το ChatGPT για συμβουλές ψυχοθεραπείας δήλωσαν ότι το θεωρούν καλή εναλλακτική λύση στη θεραπεία με άνθρωπο ψυχοθεραπευτή.

Η μεγάλη έκρηξη στην αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης στην φροντίδα ψυχικής υγείας έγινε μετά την πανδημία. Τα άτομα που αντιμετώπιζαν κατάθλιψη ή στρες αυξήθηκαν δραματικά –έρευνες κατέγραψαν έναν στους πέντε να αντιμετωπίζει προβλήματα–, αλλά λιγότεροι από τους μισούς είχαν πρόσβαση σε ψυχοθεραπεία για οικονομικούς ή άλλους λόγους. Οι διάφορες διαδικτυακές εφαρμογές ήρθαν να κάνουν προσιτή την πρόσβαση και να υποστηρίξουν την ψυχική υγεία των ασθενών που αντιμετώπιζαν περιορισμούς.

Πρόκειται για app με τα οποία ο χρήστης αλληλεπιδρά προφορικά ή γραπτά και τον καθοδηγούν μέσα από διάλογο χρησιμοποιώντας εξελιγμένους αλγόριθμους για την ανάλυση των απαντήσεων. Αυτή η τεχνολογία αξιοποιεί επίσης τη μηχανική μάθηση και τον νευρογλωσσικό προγραμματισμό (NLP) για τη λεπτομερή ρύθμιση των απαντήσεων, ώστε να δίνουν την αίσθηση ότι μιλάς με άνθρωπο. Με την πάροδο του χρόνου, το λογισμικό αυτοεκπαιδεύεται και προσεγγίζει σε μεγάλο βαθμό μια προσωπική συνεδρία ψυχοθεραπείας με επαγγελματία ψυχικής υγείας. Με βάση τις απαντήσεις του ασθενούς, το AI therapy chatbot προτείνει εργαλεία, ασκήσεις και παιχνίδια που βοηθούν τον χρήστη να νιώσει καλύτερα.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Κάποια από τα συγκεκριμένα app συνδέονται με smartwatch ή και με άλλα app, όπως το Fitbit που παρακολουθεί τον καρδιακό ρυθμό, τους κύκλους του ύπνου και άλλα βιομετρικά δεδομένα. Είναι σε θέση να υπενθυμίζουν στον ασθενή να παίρνει τα φάρμακα του, να ασκείται ακόμη, ενώ ταυτόχρονα ελέγχει τις αναρτήσεις του στα social media για ενδείξεις κατάθλιψης και άγχους. Εάν αναγνωρίσει σήματα κινδύνου, κάνει συστάσεις στο χρήστη μέσω του smartphone του, ενώ αν τα σήματα κινδύνου είναι πολύ έντονα, το λογισμικό μπορεί να τον συνδέσει με άνθρωπο για άμεση υποστήριξη.

Είναι τα chatbot μια εναλλακτική της ψυχοθεραπείας;

Μελέτες έχουν δείξει επανειλημμένα ότι η σχέση μεταξύ θεραπευτή και ασθενούς είναι ένας από τους σημαντικότερους προγνωστικούς παράγοντες για την επιτυχία της θεραπείας, πράγμα που σημαίνει ότι είναι «σημαντικό ο ασθενής να αισθάνεται εμπιστοσύνη απέναντι στον θεραπευτή του και να βιώνει τη ζεστασιά, την κατανόηση και την ενσυναίσθηση της ανθρώπινης επαφής», αναφέρει ο David Tolin, επίκουρος καθηγητής ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Yale.

Σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι οι ιατρικές ειδικότητες που βασίζονται σε βιοδείκτες και αποτελέσματα εξετάσεων, η ψυχοθεραπεία είναι υποκειμενική. Το πώς περιγράφει ο ασθενής τα συμπτώματά του και πώς τα αντιλαμβάνεται ο θεραπευτής είναι παράγοντες που δεν μπορούν να μετρηθούν με αριθμούς.

Πάντως, η ικανότητα της τεχνητής νοημοσύνης να βρίσκει μοτίβα και συνδέσεις σε τεράστιες ποσότητες πληροφοριών που ο άνθρωπος δεν μπορεί εύκολα να αναλύσει μπορεί να αποδειχτεί εξαιρετικά χρήσιμη στην ψυχοθεραπεία. (Πράγματι, οι πρώτες έρευνες δείχνουν ότι η χρήση τεχνητής νοημοσύνης θα μπορούσε να βοηθήσει τους γιατρούς να επιλέξουν το κατάλληλο αντικαταθλιπτικό για έναν συγκεκριμένο ασθενή, ή να μελετήσουν την ομιλία ή τη γραφή του για ενδείξεις μιας δύσκολης ψυχικής κατάστασης).

Αν και κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι η παραδοσιακή ψυχοθεραπεία από άνθρωπο δεν έχει κι αυτή τα προβλήματα και τους περιορισμούς της, αν και πολύς λόγος γίνεται για το τι είναι αυτό που την κάνει να λειτουργεί, ο J.P Grodniewicz, καθηγητής φιλοσοφίας που έχει ασχοληθεί με το θέμα των περιορισμών της Τεχνητής Νοημοσύνης στην ψυχοθεραπεία, αναφέρει: «Ίσως η θεραπεία να μην έχει να κάνει με μια συγκεκριμένη τεχνική. Ίσως έχει να κάνει με τη δημιουργία ενός πλαισίου στο οποίο κάποιος μπορεί να αναπτύσσεται ως άτομο, να εξερευνά τον εαυτό του, να αντιμετωπίζει τους υπαρξιακούς φόβους του, να έχει κάποιον με τον οποίο μπορεί να μιλήσει για δύσκολα θέματα. Eίναι δύσκολο –αν όχι αδύνατο– να εκπαιδεύσουμε έναν αλγόριθμο να αναπαράγει την εμπειρία», αναφέρει ο Grodniewicz.

Οι πρώτες μελέτες δείχνουν ότι τα chatbot ψυχοθεραπείας μπορούν να βελτιώσουν την κατάθλιψη των ασθενών και να μειώσουν το άγχος. Ορισμένες μελέτες υποδεικνύουν επίσης ότι η θεραπεία τραυμάτων και συναισθημάτων μέσω της γραφής είναι μια αποτελεσματική στρατηγική, γεγονός που σημαίνει ότι μια εφαρμογή συμβούλου ψυχικής υγείας η οποία καθοδηγεί τον ασθενή θα μπορούσε να είναι ευεργετική, ακόμη κι αν δεν αναπαράγει απόλυτα την εμπειρία του να ξαπλώνεις στον καναπέ ενός θεραπευτή.

Τι λένε οι έρευνες για την ψυχοθεραπεία μέσω app

Όσον αφορά την εμπειρία των χρηστών των app ψυχοθεραπείας, έρευνα του 2020 διαπίστωσε ότι το 74% των ανθρώπων που χρησιμοποίησαν υπηρεσίες ψυχικής υγείας οι οποίες βασίζονται σε εφαρμογές ήταν ικανοποιημένοι με τα αποτελέσματα, ενώ το 50% προτιμά την άμεση πρόσβαση σε μια ψηφιακή εφαρμογή από μια διά ζώσης επίσκεψη.

Όπως σημειώνει ο David Tolin, «απαιτούνται περισσότερες έρευνες για να επιβεβαιωθεί ότι η θεραπεία με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης λειτουργεί πραγματικά, κυρίως για να καθοριστεί αν μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνη της ή απαραίτητα σε συνδυασμό με έναν άνθρωπο ψυχοθεραπευτή. Αλλά αν οι μελέτες δείχνουν σταθερά ότι είναι αποτελεσματική, μπορεί να είναι πιο σημαντικό να γνωρίζουμε ότι λειτουργεί παρά να γνωρίζουμε ακριβώς πώς λειτουργεί».

Πρόσφατες δημοσκοπήσεις έδειξαν ότι μόνο το 20% έως 25% των ενηλίκων στις ΗΠΑ αισθάνονται άνετα με την ιδέα της ψυχοθεραπείας με τη βοήθεια τεχνητής νοημοσύνης, ενώ λιγότερο από το 40% πιστεύει ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα «βοηθήσει περισσότερο από ό,τι βλάπτει» στην ψυχοθεραπεία.

Η εξήγηση για αυτό ίσως είναι ότι οι άνθρωποι λαχταρούν τη σύνδεση και, όπως αποδεικνύει έρευνα της Gallup , ήδη δεν νιώθουν αρκετά συνδεδεμένοι με άλλους ανθρώπους. Ίσως κανείς να μπορούσε να αποκτήσει μια σύνδεση με ένα app ή ένα chatbot, αλλά πόσο άραγε αυτό θα τον έκανε να νιώθει καλά;

Σχετικά με αυτό, ο Tolin χαρακτηριστικά αναφέρει «Αν σας έλεγα ότι θα αντικαθιστούσα έναν φίλο σας με ρομπότ, μάλλον δεν θα ήσασταν πολύ ευχαριστημένοι με αυτό. Κάτι δεν θα σας ικανοποιούσε στην ιδέα ότι αυτός ο σύντροφος δεν θα ήταν άνθρωπος. Νομίζω ότι το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση της ψυχοθεραπείας».