ΤΙ ΚΑΝΕΙ Ο ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΣΟΥ ΟΤΑΝ ΕΣΥ ΔΕΝ ΚΑΝΕΙΣ ΑΠΟΛΥΤΩΣ ΤΙΠΟΤΑ

Γιατί δεν «σβήνει» ούτε στιγμή ο ανθρώπινος εγκέφαλος; Και τι συμβαίνει όταν νομίζουμε ότι μπορεί να μη συμβαίνει τίποτα;

Είναι βραδάκι, έχεις τελειώσει με όλες τις υποχρεώσεις σου και έχεις καθίσει αναπαυτικά στον καναπέ –ίσως έχεις και τα πόδια πάνω στο τραπεζάκι του σαλονιού– για να χαλαρώσεις. Σιγά σιγά αρχίζεις να «βαραίνεις» (οι μύες σου «απενεργοποιούνται»), να γλαρώνεις, να νιώθεις σαν να έχεις βγει από την πρίζα και να σβήνουν ένα προς ένα τα συστήματά σου. Ανάμεσα σε αυτά και το μυαλό σου. Ή τουλάχιστον έτσι νομίζεις, αφού το ότι δεν κάνεις εσύ τίποτα δεν σημαίνει πως δεν κάνει το παραμικρό και ο εγκέφαλός σου.

Αυτό που συμβαίνει είναι η ενεργοποίηση της «κατασκευαστικής» του λειτουργίας. Λέγεται «δίκτυο προεπιλεγμένης λειτουργίας» (Default Mode Network – DMN) και ανακαλύφθηκε προ 20ετίας. Περιλαμβάνει διάφορες περιοχές του εγκεφάλου και ενεργοποιείται όταν ονειροπολούμε, χαζεύουμε ή αφαιρούμαστε.

Ακολουθεί με απλά λόγια το πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος μας by default

• Δημιουργικότητα και επίλυση προβλημάτων: Επιτρέποντας συνδέσεις μεταξύ φαινομενικά άσχετων ιδεών, το DMN μπορεί να οδηγήσει σε απροσδόκητες ιδέες και λύσεις.
• Συναισθηματική επεξεργασία: Μας βοηθά να αναλογιστούμε τα συναισθήματά μας, να κατανοήσουμε τα κίνητρά μας και τις εμπειρίες του παρελθόντος.
• Ενσυναίσθηση και κοινωνική κατανόηση: Το DMN μάς βοηθά να δούμε τα πράγματα από την οπτική γωνία των άλλων και να συνδεθούμε μαζί τους σε βαθύτερο επίπεδο.

Άρα, καταλαβαίνεις πως δεν χρειάζεται να καταβάλλουμε ιδιαίτερη προσπάθεια για να κάνουμε την κοινώς λεγόμενη ενδοσκόπηση που μας βοηθά να λύσουμε προβλήματα και να εξελιχθούμε. Αρκεί να μην κάνουμε τίποτα, και αναλαμβάνει ο εγκέφαλος τη συνέχεια, ενώ θυμόμαστε προηγούμενες εμπειρίες, οραματιζόμαστε το μέλλον και προσπαθούμε να καταλάβουμε πώς να ζήσουμε –επί της ουσίας– καλύτερα.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Σε αυτό το σημείο είναι χρήσιμο να επισημανθεί ότι μελέτη που διερεύνησε εάν διαταραχές ψυχικής υγείας όπως η κατάθλιψη θα μπορούσαν να συνδέονται με προβλήματα που προκύπτουν στο δίκτυο προεπιλεγμένων λειτουργιών δεν κατέληξε σε σαφή ευρήματα.

Τι πραγματικά συμβαίνει ενώ εσύ είσαι «αλλού»

Οι περιοχές του δικτύου που πιάνουν δουλειά όταν εμείς δεν κάνουμε τίποτα συνδέονται με τη μνήμη, την επανάληψη της εμπειρίας, την πρόβλεψη, την εξέταση δράσης, την ανταμοιβή/τιμωρία και την ενσωμάτωση πληροφοριών. Δεν λειτουργεί κάθε περιοχή ανεξάρτητα. Υπάρχει εναρμόνιση. Τα μεμονωμένα μέρη αλληλεπιδρούν για να επιφέρουν αποτελέσματα που μπορούν να παράγουν μόνο όταν συνεργάζονται όλα μαζί.

Ο Vinod Menon, διευθυντής του Stanford Cognitive & Systems Neuroscience Laboratory, είπε στο Quanta Magazine  ότι όλες αυτές οι λειτουργίες μπορεί να είναι χρήσιμες στην κατασκευή μιας εσωτερικής αφήγησης. Μας βοηθούν να σκεφτούμε ποιοι είμαστε σε σχέση με τους άλλους, να ανακαλέσουμε προηγούμενες εμπειρίες και να κάνουμε τον συνδυασμό, ώστε να καταλήξουμε –με συνοχή– κάπου.

Η συντήρηση του εγκεφάλου γίνεται από το DMN

Όταν δεν είμαστε επικεντρωμένοι σε εξωτερικές εργασίες, ο εγκέφαλος μας είναι απασχολημένος με βασικές δραστηριότητες «καθαριότητας». Δηλαδή:

• εδραιώνει αναμνήσεις (οι εμπειρίες μετατρέπονται από βραχυπρόθεσμη σε μακροπρόθεσμη μνήμη, διασφαλίζοντας διαρκή γνώση και δεξιότητες),
• απομακρύνει απόβλητα (το γλυμφικό σύστημα καθαρίζει τις επιβλαβείς τοξίνες που παράγονται από την εγκεφαλική δραστηριότητα, συμβάλλοντας στη γνωστική υγεία),
• επαναφορτίζει και αποκαθιστά (τα εγκεφαλικά κύτταρα αναπληρώνουν τα αποθέματα ενέργειας και προετοιμάζονται για μελλοντικές απαιτήσεις).

Υποθέτω πως ανήκει στα ευκόλως εννοούμενα γιατί δεν «σβήνει» πλήρως ο εγκέφαλός μας. Αν συνέβαινε αυτό, δεν θα μπορούσαν να εκτελεστούν ζωτικές λειτουργίες όπως είναι η ρύθμιση του καρδιακού παλμού, της αναπνοής και της θερμοκρασίας του σώματος. Οπότε θα πεθαίναμε.

Οι επιστήμονες εξηγούν επίσης πως αλλιώς εννοούμε εμείς το «απολύτως τίποτα» και αλλιώς εκείνοι, καθώς ακόμη και το βλέμμα που είναι καρφωμένο στον τοίχο ενεργοποιεί διάφορες περιοχές του εγκεφάλου που εμπλέκονται στην όραση, στην προσοχή, ακόμη και στον σχεδιασμό του τι να κάνουμε στη συνέχεια.

Ως εκ τούτου, δεν υπάρχουν πραγματικά «κενά μυαλού», ή τουλάχιστον δεν έχουν εντοπιστεί ακόμα. Χαρακτηριστικά, ακόμα και στον βαθύ ύπνο ο εγκέφαλός παραμένει διακριτικά ενεργός.

Πού καταλήγουμε; Στο ότι την επόμενη φορά που θα αφαιρεθούμε ή θα ονειροπολήσουμε, είναι χρήσιμο να μην «μαστιγώσουμε» τον εγκέφαλό μας για αδράνεια, αλλά να τον ευχαριστήσουμε που δουλεύει όσο σκληρά δουλεύει για να ζούμε και να μακροημερεύουμε.