ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΖΗΣΕΙΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΚΟΜΗ ΚΙ ΑΝ ΕΧΕΙΣ «ΚΑΚΑ» ΓΟΝΙΔΙΑ

Η επιγενετική είναι ένας σχετικά νέος τομέας επιστημονικής έρευνας που εξετάζει με ποιον τρόπο μπορεί να επηρεαστεί η έκφραση του DNA μας από τον τρόπο ζωής μας. Μήπως αυτό σημαίνει ακόμη ότι και μια κακή κληρονομικότητα μπορεί να μην εκδηλωθεί ποτέ;

Η κληρονομικότητα δεν μας καθορίζει τόσο καταλυτικά όσο πιστεύαμε. Ο τρόπος ζωής παίζει σημαντικότατο ρόλο στο πώς θα εκφραστούν τα γονίδιά μας, συνεπώς και στο πώς θα εξελιχθεί η υγεία μας.

Αυτή τη διαπίστωση είμαστε πλέον σε θέση να την κάνουμε χάρη στην επιγενετική, έναν σχετικά νέο επιστημονικό τομέα έρευνας που μας προσφέρει πολλές ελπίδες για την αλλαγή του λειτουργικού συστήματος της βιολογίας μας προς όφελός μας. Η επιγενετική μελετά τον τρόπο που το περιβάλλον μπορεί να επηρεάσει ή και να αλλάξει την έκφραση των γονιδίων μας.

Επιγενετική εναντίον DNA: 1 - 0

«Τα γονίδιά μας μοιάζουν περισσότερο με υποδείξεις παρά με κατηγορηματικές δηλώσεις. Ενώ μπορούν να αποκαλύψουν πολλά για τη βιολογία, τις λειτουργίες και τους πιθανούς κινδύνους που έχουμε ως οργανισμοί, οι εκφράσεις των γονιδίων μας μπορούν να διαφοροποιηθούν σε μεγάλο βαθμό από τον τρόπο ζωής μας, τις διατροφικές συνήθειες, το περιβάλλον ακόμη και την κοινωνία μέσα στην οποία ζούμε», αναφέρει ο Dr Marc Hyman, MD, οικογενειακός γιατρός, best seller συγγραφέας των New York Times και συνιδρυτής μιας κλινικής που εστιάζει στις χρήσιμες αλλαγές που μπορούμε να κάνουμε αναφορικά με τον τρόπο ζωής μας.

iStock

Στην πραγματικότητα, γνωρίζουμε τώρα ότι το 90% των χρόνιων ασθενειών δεν καθορίζεται από το γονιδίωμά μας, αλλά από την έκθεσή μας σε περιβαλλοντικούς παράγοντες: κάθε μπουκιά φαγητού που τρώμε, την άσκηση, τα βακτήρια στο μικροβίωμά μας, τα βαρέα μέταλλα και τις τοξικές χημικές ουσίες που λαμβάνουμε, ακόμη και τη νοοτροπία μας ή το καθετί που κάνουμε.

«Σκεφτείτε το DNA μας σαν τα πλήκτρα ενός πιάνου. Είναι η πρώτη ύλη με την οποία πρέπει να εργαστούμε, αλλά μπορούμε να καθορίσουμε πώς παίζονται και κατ' επέκταση πώς ακούγονται αυτά τα πλήκτρα. Με άλλα λόγια, ποια γονίδια αποσιωπώνται αποτελεσματικά και ποια ενεργοποιούνται» λέει ο Dr Hyman.

Αν για παράδειγμα, οι συνήθειές μας πυροδοτούν τον μηχανισμό της φλεγμονής σε διάφορα όργανα του σώματος, αυτό μπορεί να προκαλέσει ακόμη και χρόνιες ασθένειες. «Ή ακόμη αυτό που ονομάζουμε οξείδωση του γενετικού υλικού. Πράγμα που σημαίνει ότι η φθορά είναι τόσο βαθιά και μακροχρόνια, ώστε να μπορεί να επηρεάσει ακόμη και το DNA μας. Είναι αυτό που λέμε επιγενετικές κακοήθειες, δηλαδή οι μη κληρονομικές νόσοι ή ακόμη και τα μη κληρονομικά αυτοάνοσα νοσήματα», αναφέρει ο Γιώργος Λέων, ειδικός σε θέματα βιολογικής φυσικής και χημείας της διατροφής του ανθρώπινου οργανισμού.

Πώς εκφράζεται το DNA μας;

Tο DNA μας είναι το σύνολο των γενετικών πληροφοριών με το οποίο γεννιόμαστε. Κάθε κύτταρο του σώματός μας περιέχει δύο αντίγραφα από κάθε γονίδιο, εκ των οποίων το ένα προέρχεται από τη μητέρα μας και το άλλο από τον πατέρα μας. Ποιο θα επικρατήσει;

Τα γονίδια αποτελούν δυναμικές μονάδες που αλλάζουν την έκφρασή τους ανάλογα με τις συνθήκες και το περιβάλλον στο οποίο βρισκόμαστε. Αυτό συμβαίνει χάρη σε μια σημαντική διαδικασία που ελέγχει ποιο γονίδιο θα εκφραστεί και αποκαλείται μεθυλίωση του DNA.

Η διαδικασία της μεθυλίωσης του DNA επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τις συνήθειες και το περιβάλλον και μεταβάλλεται καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής μας προς το καλύτερο ή το χειρότερο ανάλογα με το τι ερεθίσματα προσλαμβάνει το σώμα.

Ο μηχανισμός που διαφοροποιεί την έκφραση των γονιδίων

«Πολλά ένζυμα ρυθμίζουν τη μεθυλίωση και αυτά διαφέρουν σημαντικά από άτομο σε άτομο. Αυτά τα ένζυμα εξαρτώνται από βοηθούς, τα συνένζυμα, τα οποία είναι γνωστά και ως παράγοντες μεθυλίωσης.

»Ευτυχώς παίρνουμε τα περισσότερα από αυτά από τα τρόφιμα, συμπεριλαμβανομένου του φολικού οξέος (Β9), των βιταμινών Β6 και Β12, της χολίνης, της τριμεθυλογλυκίνης και πολλών άλλων. Τροφές πλούσιες στα παραπάνω είναι κυρίως τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, τα όσπρια, τα αβγά, τα θαλασσινά, τα γαλακτοκομικά, τα δημητριακά και το βοδινό κρέας.

»Η μεθυλίωση του DNA επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τη διατροφή, την άσκηση, το άγχος, τις σχέσεις, τις σκέψεις, τις τοξίνες, τον ύπνο, τις λοιμώξεις, σχεδόν τα πάντα που μας συμβαίνουν και μας διαπερνούν καθώς ζούμε τη ζωή μας», εξηγεί η βιολόγος, PhD, Πηνελόπη Σαμαρά.

iStock

Το αισιόδοξο μήνυμα της επιγενετικής

Η επιγενετική εξηγεί, επίσης, πώς γίνεται δύο άτομα με ίδιο γενετικό υλικό, όπως τα ομοζυγωτικά δίδυμα, να είναι διαφορετικά, π.χ. να έχουν διαφορετικές συμπεριφορές, ταλέντα, ακόμα και να πλήττονται από διαφορετικές ασθένειες. Αυτό οφείλεται στις επιγενετικές επιρροές που δεν αλλάζουν μεν το DNA μας, αλλά μπορούν να διαφοροποιήσουν τον τρόπο με τον οποίο το σώμα μας διαβάζει μια ακολουθία DNA.

Τι γίνεται, λοιπόν, όταν για κάποιους λόγους, ακόμη και σε ένα παιδί, έχουν χαραχτεί αρνητικές εμπειρίες, επιδράσεις που μπορούν να επηρεάσουν την έκφραση του DNA του με άσχημο τρόπο; Η επιγενετική δίνει ελπίδες για την αναστρεψιμότητα της κατάστασης.

Σύμφωνα με δημοσίευμα του Πανεπιστημίου του Harvard, στα παιδιά ίσως είναι πιο εύκολο να αντιστραφεί μία προβληματική κατάσταση ώστε να εκφραστούν τα καλά γονίδια. Αυτός είναι και ο λόγος που όχι μόνο οι ιατρικές παρεμβάσεις, αλλά και η ψυχοθεραπεία μπορεί να έχουν θεαματικά αποτελέσματα.

Για τον ίδιο λόγο, η επιγενετική έχει χαρακτηριστεί η επιστήμη της αλλαγής, ενώ είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα αποτελέσει πυλώνα της πρόληψης και της μακροζωίας. Μάλιστα, όσες περισσότερες μελέτες γίνονται προς αυτή την κατεύθυνση, τόσο περισσότερο μπορούμε να ελπίζουμε στο μέλλον μιας πραγματικά εξατομικευμένης ιατρικής παρακολούθησης.