ΓΙΑΤΙ «ΔΙΑΒΑΖΕΙΣ» ΛΑΘΟΣ ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ

Για να καταλάβουμε τι συναισθήματα έχουν οι γύρω μας, ο εγκέφαλός μας χρησιμοποιεί εργαλεία που δεν είναι σίγουρα αξιόπιστα.

Άποψη μπορούμε να έχουμε όλοι, για τα πάντα. Είτε έχουμε ασχοληθεί επαρκώς ώστε να κατανοήσουμε αντικειμενικά το όποιο φαινόμενο, είτε γιατί νιώθουμε μια εσωτερική ανάγκη να τοποθετηθούμε, την οποία προκαλούν τα συναισθήματα που μας κατακλύζουν.

Ατυχώς, και στις δύο περιπτώσεις μπορεί να καταθέσουμε την άποψή μας. Κάτι που μπορεί να προκαλέσει διάφορα προβλήματα. Στη Νότια Κορέα, για παράδειγμα, πρόσφατα η «κοινή γνώμη» που δεν βασιζόταν πουθενά οδήγησε τον Lee Sun-kyun, εκ των πρωταγωνιστών της πολυβραβευμένης ταινίας «Παράσιτα», στην αυτοκτονία.

Για την ιστορία, ο σκηνοθέτης των «Παράσιτων», Bong Joon-ho, ηγήθηκε του κινήματος που δημιούργησαν celebrities της χώρας και ζητούν δικαιοσύνη για τον αδικοχαμένο ηθοποιό, εν μέσω έρευνας για πιθανή ψυχαγωγική χρήση ναρκωτικών.

Όπως εξηγεί στο Big Think η Kristen Lindquist, καθηγήτρια ψυχολογίας και νευροεπιστήμης στο University of North Carolina, όταν προσπαθούμε να αποκτήσουμε μια αντικειμενική κατανόηση του κόσμου γύρω μας, τα συναισθήματα μπορεί να μην είναι τόσο αξιόπιστα όσο νομίζουμε. Μπαίνει στη μέση ο «συναισθηματικός ρεαλισμός», όρος που περιγράφει πώς τα συναισθήματα διαμορφώνουν την πραγματικότητά μας.

Η ειδικός, που ερευνά τη νευρολογική και την πολιτιστική βάση των συναισθημάτων, εξηγεί τα περί των συνδέσεων μεταξύ των συναισθημάτων, της κουλτούρας και του εγκεφάλου, και αμφισβητεί την αντίληψη ότι οι συναισθηματικές μας εμπειρίες αντικατοπτρίζουν πάντα αντικειμενικές αλήθειες.

«Τα δυνατά συναισθήματα είναι σαν αδιάψευστα γεγονότα. Μας κατακλύζουν, κυριαρχούν στο σώμα μας και αλλάζουν τις αντιλήψεις μας. Αυτό αποκαλείται “συναισθηματικός ρεαλισμός”, κατά τον οποίον οι συναισθηματικές μας εμπειρίες γίνονται η αλήθεια του κόσμου που έχουμε γύρω μας. Στην πραγματικότητα, ο πολιτισμός στον οποίο ζούμε διαμορφώνει κατά μία έννοια τα συναισθήματά μας. Στη συνέχεια, αυτά γίνονται ο φακός μέσω του οποίου ερμηνεύουμε τον κόσμο γύρω μας».

iStock

Όπως λέει, η αίσθηση πως ο κόσμος μπορεί να σκέφτεται και να αισθάνεται κάτι που είναι εντελώς διαφορετικό από αυτό που σκεφτόμαστε και νιώθουμε εμείς, στο ίδιο πλαίσιο, ειλικρινά είναι κάπως τρομακτική.

Η κατανόηση ότι οι άνθρωποι δεν έχουν απαραίτητα την ίδια συναισθηματική σκέψη με εμάς μπορεί να ανοίξει πραγματικά τα μάτια μας ως προς το πώς αντιλαμβανόμαστε τις αλληλεπιδράσεις στην καθημερινότητά μας.

Η επιστήμη του κουτιού της αντίληψης

«Τα συναισθήματα είναι σαν πολιτιστικά έργα τέχνης. Είναι πράγματα που περνούν από γενιά σε γενιά, όπως για παράδειγμα η τέχνη, η θρησκεία και η γλώσσα που μιλάμε», εξηγεί η Dr Lindquist. «Θα ήθελα να διευκρινίσω σε αυτό το σημείο πως δεν λέω ότι δεν υπάρχει βιολογική βάση για αυτά τα πράγματα. Όλοι οι άνθρωποι γεννιόμαστε με τον βασικό εξοπλισμό που βοηθάει τον εγκέφαλο να δημιουργήσει συναισθήματα. Δεν είναι όμως μόνο η βιολογία αυτό που οδηγεί τη διαδικασία της εξέλιξης. Εμπλέκονται και οι πολιτισμοί. Η κουλτούρα προσδιορίζει εν πολλοίς το ποιοι είμαστε, πώς βλέπουμε τον εαυτό μας και ποιοι θέλουμε να είμαστε».

Οι εμπειρίες που έχουμε και που «φωλιάζουν» στον πολιτισμό, διευκρινίζει, μπορεί να φτάσουν έως τη λειτουργία νευρώνων που επεξεργάζονται τις οπτικές αισθήσεις του κόσμου γύρω μας. Και δίνει χαρακτηριστικά παραδείγματα, ξεκινώντας από τις ΗΠΑ, όπου η κυρίαρχη κουλτούρα θεωρείται υψηλά ατομικιστική: «Ο θυμός αφορά το να διαφοροποιείς τον εαυτό σου από όσους είναι γύρω σου. Το να δείχνεις πως έχει γίνει κάποιου είδους παράβαση, να βάζεις όριο και να λες: Μου έκανες κάτι που είναι λάθος. Όταν τα άτομα στις ΗΠΑ βιώνουν θυμό, βλέπουμε αύξηση των φλεγμονών. Οι πολλές φλεγμονές και το πολύ στρες καταλήγουν να δημιουργούν θέματα όπως είναι οι καρδιαγγειακές παθήσεις και πολλές άλλες διαταραχές».

Αντίθετα, στην Ιαπωνία ο θυμός δεν δείχνει μεγάλη αύξηση σε φλεγμονές: «Εκεί πρόκειται για σινιάλο πως η αρμονία μιας ομάδας έχει διαταραχθεί και ότι χρειάζονται επιδιόρθωση οι δεσμοί. Η σωματική ανταπόκριση είναι διαφορετική στην ίδια συναισθηματική εμπειρία. Συναισθήματα όπως ο θυμός, η λύπη και ο φόβος είναι τόσο βασικά και κρίσιμα για την επιβίωση μας».

Οι εκφράσεις του προσώπου δεν σημαίνουν παντού το ίδιο

Προφανώς άνθρωποι σε όλο τον κόσμο βιώνουν απειλές και νιώθουν την καρδιά τους να χτυπάει πιο δυνατά όταν κινδυνεύει η ζωή τους. Αυτό δεν είναι κάτι που αμφισβητείται. Το ερώτημα που γεννάται είναι πώς ο εγκέφαλος τους βγάζει νόημα από αυτά τα περιστατικά και τα βιώνει ως κάτι ξεχωριστό από άλλους τύπους ψυχικής κατάστασης.

iStock

Όταν άρχισαν να διατυπώνονται θεωρίες για το συναίσθημα, υπήρχε η υπόθεση πως οι κινήσεις των μυών του προσώπου προκαλούνταν αυτομάτως, ως μέσο που είχε κάποιος να «ενημερώσει» άλλους για την εσωτερική του κατάσταση. Η θεωρία αυτή εξελίχθηκε μέσα στα χρόνια για να προτείνει πως οι άνθρωποι μπορεί να επικοινωνούμε αυτά που νιώθουμε μέσω των εκφράσεων του προσώπου μας. Όχι όμως αυτομάτως και αντανακλαστικά. Το κάνουμε με τον τρόπο που θα χρησιμοποιούσαμε τη γλώσσα.

Σε πείραμα με ηλεκτρονικό υπολογιστή, όπου οι συμμετέχοντες έβλεπαν το πρόσωπο ενός avatar που κουνούσε τυχαία τους μυς του προσώπου, Κινέζοι εντόπισαν μια κίνηση του φρυδιού ή ένα μειδίαμα που δεν παρατήρησαν οι Δυτικοί. Στη Μεγάλη Βρετανία υπάρχει κίνηση που σχετίζεται με το συναίσθημα του θυμού, η οποία δεν συμφωνεί με εκείνη που υπάρχει στην Κίνα για τη συγκεκριμένη συναισθηματική κατηγορία.

Αυτό που πρέπει να καταλάβουμε είναι πως τα «σήματα» που κάνουν οι άνθρωποι με το πρόσωπο τους δεν ερμηνεύονται το ίδιο ως προς το τι πραγματικά αισθάνονται αυτοί που τα στέλνουν. Τι συμβαίνει;

ΕΠΙΒΑΛΛΟΥΜΕ ΤΙΣ ΔΙΚΕΣ ΜΑΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ ΣΤΙΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΥΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ ΑΛΛΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ.

Η φιλοσοφία έχει περιγράψει όλο αυτό ως «πρόβλημα των άλλων μυαλών», το οποίο σημαίνει πως στην πραγματικότητα δεν θα καταλάβουμε ποτέ τι έχουν στο μυαλό τους ακριβώς οι άλλοι.

Την ίδια ώρα, συναναστρεφόμαστε καθημερινά με ανθρώπους διαφορετικών πολιτισμών, διαφορετικών θρησκειών, διαφορετικών πολιτικών ταυτοτήτων. Αυτό θα μπορούσε να είναι ιδιαίτερα στρεσογόνο, ειδικά όταν συνειδητοποιούμε πως δεν υπάρχει πλήρης συντονισμός.

Αν αναγνωρίζουμε ότι η ψυχολογία του καθενός είναι ελαφρώς ξεχωριστή, ότι ίσως να επιβάλλουμε τις προκαταλήψεις μας στα πράγματα, κι αν έχουμε λίγο πιο ανοιχτό μυαλό στο να προσπαθήσουμε να μάθουμε τι νιώθει κάποιος –αντί να το υποθέτουμε–, θα βρούμε περισσότερους «δρόμους» για να συνδεθούμε με όλους.

Κάθε άτομο φέρνει στην πραγματικότητα κάτι που είναι μοναδικό, μια μοναδική οπτική γωνία στον κόσμο γύρω του. Και, τελικά, αυτή η ποικιλομορφία στις αντιλήψεις θα μπορούσε να μας οδηγήσει σε καλύτερη απάντηση για το πώς λειτουργεί ο κόσμος.