ΤΙ ΣΗΜΑΤΟΔΟΤΕΙ Ο ΝΕΟΣ ΝΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ

Ο νέος νόμος για την Ψυχική Υγεία έχει ξεσηκώσει θύελλα αντιδράσεων και κινητοποιήσεων. Η κυβέρνηση κάνει λόγο για την ανάγκη ενός ενιαίου οργανωτικού και διοικητικού μοντέλου, ενώ οι εργαζόμενοι μιλούν για υποστελέχωση και εσκεμμένη υποχρηματοδότηση του κλάδου τους. Υπάρχει ελπίδα για τους ψυχικά νοσούντες στην Ελλάδα του σήμερα;

Η χώρα μας επιχειρεί μια ψυχιατρική μεταρρύθμιση εδώ και 3 δεκαετίες, η οποία ξεκίνησε έχοντας ως στόχο την αποασυλοποίηση. Το σχέδιο της μεταρρύθμισης δρομολογήθηκε με χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μετά τη δημοσίευση στη βρετανική εφημερίδα The Observer του άρθρου «Το ένοχο μυστικό της Ευρώπης» (Europe’s guilty secret, 10/9/1989) και τη μετάδοση του ντοκιμαντέρ «Λέρος: Tο νησί των απόβλητων» (Leros: Island of Outcasts), του βρετανικού Channel 4.

Όπως αναφέρεται σε παλιότερο ρεπορτάζ του OW, το 1999 τέθηκε σε λειτουργία το εθνικό πρόγραμμα με την κωδική ονομασία «Ψυχαργώς» και το 2000 ξεκίνησε η αποϊδρυματοποίηση. Οι ασυλικές εγκαταστάσεις άρχισαν να κλείνουν, τα ψυχιατρεία να αδειάζουν και οι ψυχιατρικοί ασθενείς να φιλοξενούνται σε ημιαυτόνομα διαμερίσματα.

Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση που δεν ολοκληρώθηκε

Όμως, η μεταρρύθμιση δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Ίσως επειδή δεν ευθυγραμμίστηκε με την παράλληλη ανάπτυξη της πρωτοβάθμιας περίθαλψης, όπως στα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη. Ίσως επειδή δεν σχεδιάστηκε ποτέ επαρκώς η επόμενη μέρα, μετά το κλείσιμο των ασυλικών δομών.

Έτσι, οι ασθενείς έπειτα από σύντομη νοσηλεία γυρίζουν στο σπίτι τους χωρίς να δέχονται πραγματική μετανοσοκομειακή φροντίδα. Αποτέλεσμα; Να ανοίγουν ιδιωτικές κλινικές ή να επιστρέφουν οι άρρωστοι στο ψυχιατρείο –σε σύντομο χρονικό διάστημα– εφόσον δεν παρέχεται υποστηρικτικό πλαίσιο μετά την πρώτη νοσηλεία τους.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Σήμερα, λοιπόν, με τα λίγα εναπομείναντα ψυχιατρικά νοσοκομεία, τους ξενώνες, τα οικοτροφεία και τα κοινοτικά διαμερίσματα, με τα ελάχιστα δημόσια κέντρα ψυχικής υγείας στα οποία η λίστα αναμονής είναι τεράστια, τα νούμερα για τη δημόσια Ψυχική Υγεία είναι αποκαρδιωτικά: οι εργαζόμενοι στον χώρο κάνουν λόγο για μια αντιστοιχία 78 χιλιάδων ασθενών σε 48 γιατρούς.

Ο νέος νόμος για την ψυχική υγεία

Στο πλαίσιο της ολοκλήρωσης αυτής της μεταρρύθμισης, το Υπουργείο Υγείας επεξεργάστηκε ένα νομοσχέδιο με στόχο «τη ριζική αναδιάρθρωση του συστήματος οργάνωσης και διοίκησης των υπηρεσιών ψυχικής υγείας», σύμφωνα με τον αρμόδιο υφυπουργό Δημήτρη Βαρτζόπουλο, το οποίο ψηφίστηκε το καλοκαίρι του 2024 στην τελευταία συνεδρίαση της Βουλής, την 1η Αυγούστου.

Το νομοσχέδιο με τίτλο «Ολοκλήρωση της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης» είναι πλέον νόμος (5129/2004), αλλά δεν έχει εφαρμοστεί, καθώς υπάρχει μεγάλο κύμα κινητοποιήσεων από τους εργαζόμενους, που στόχο έχουν με τις διαμαρτυρίες τους να μην προχωρήσει και να παραμείνει στα χαρτιά.

Σύμφωνα με αυτόν, θα καταργηθεί η υπάρχουσα δομή του συστήματος Ψυχικής Υγείας –και τα 2 από τα 3 ψυχιατρικά νοσοκομεία της χώρας– και θα δημιουργηθεί ένας ενιαίος φορέας, το Εθνικό Δίκτυο Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας (ΕΔΥΨΥ), που θα διαρθρώνεται σε περιφερειακά Δίκτυα Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας.

ΦΤΑΙΕΙ ΤΟ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΟ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ Ή Η ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗ ΤΗΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ ΚΑΙ Η ΥΠΟΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΛΟΓΩ ΥΠΟΣΤΕΛΕΧΩΣΗΣ ΚΑΙ ΥΠΟΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ;

Στα δίκτυα αυτά θα ενταχθούν:

• ως αποκεντρωμένες μονάδες τα ψυχιατρικά νοσοκομεία, τα ψυχιατρικά τμήματα των γενικών νοσοκομείων, τα Κέντρα Ψυχικής Υγείας και οι Κινητές Μονάδες,
• ως εποπτευόμενοι φορείς, Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου και ΑΜΚΕ που υλοποιούν δράσεις ψυχικής υγείας.

Με το νέο σύστημα, η ανά περιφέρεια επιστημονική και υπηρεσιακή διοίκηση θα κατευθύνει τα περιστατικά ανάλογα με τις ανάγκες τους, αλλά και τη διαθεσιμότητα των ειδικών.

Τι θα συμβεί στον τομέα της απεξάρτησης

Ο νόμος προβλέπει επίσης τη σύσταση Εθνικού Οργανισμού Πρόληψης και Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων – ΕΟΠΑΕ, ενός ενιαίου φορέα ιδιωτικού δικαίου, στον οποίο θα ενταχθούν και με τον οποίο θα διαλειτουργούν ο ΟΚΑΝΑ, το ΚΕΘΕΑ, καθώς και οι μονάδες απεξάρτησης από ναρκωτικά, αλκοόλ και τυχερά παιχνίδια των ψυχιατρικών νοσοκομείων Αττικής και Θεσσαλονίκης και των γενικών νοσοκομείων της χώρας (18 ΑΝΩ, «Ιανός», «Αργώ», «Διάπλους» κ.ά.).

Σύμφωνα με το υπουργείο, στόχος είναι η καθιέρωση ενός ενιαίου πλαισίου, στο κατακερματισμένο σήμερα τοπίο της αντιμετώπισης των εξαρτήσεων, για την ολιστική αντιμετώπιση των εθισμών και των εξαρτητικών συμπεριφορών. Επιπλέον, στον σχεδιασμό του υπουργείου Υγείας είναι και η επικαιροποίηση των όρων λειτουργίας του ιδιωτικού τομέα για την αντιμετώπιση των εξαρτήσεων.

Πού έγκειται το πρόβλημα; Οι εμπλεκόμενοι διαφωνούν

Το υπουργείο, σε σχετική ανακοίνωσή του, εντοπίζει το πρόβλημα στην αποσπασματική οργάνωση και Διοίκηση: Κάθε Νοσοκομείο έχει τη δική του Διοίκηση με αποτέλεσμα να μην διασυνδέονται μεταξύ τους.

Βέβαια, όλα όσα γράφονται ή ανακοινώνονται πολύ απλά, ερμηνεύονται διαφορετικά από τους εμπλεκόμενους και σίγουρα βιώνονται στην πραγματική τους διάσταση μόνο από τους ανθρώπους που χρήζουν ψυχιατρικής στήριξης και ανήκουν συνήθως σε ευπαθή και ευάλωτα στρώματα, ανθρώπους που δεν διαθέτουν τα χρήματα να απευθυνθούν σε ιδιώτη γιατρό.

Οι εργαζόμενοι λοιπόν αντιδρούν, τονίζοντας ότι δεν φταίει το υφιστάμενο οργανωτικό και διοικητικό μοντέλο, αλλά η εγκατάλειψη της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης, η υπολειτουργία των Μονάδων Ψυχικής Υγείας λόγω σοβαρών ελλείψεων προσωπικού και υποχρηματοδότησης. «Το πρόβλημα στην Ψυχική Υγεία δεν είναι Διοικητικό ή οργανωτικό αλλά λειτουργικό» διαβάζουμε σε δελτίο τύπου της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εργαζομένων Δημοσίων Νοσοκομείων.

Μιλήσαμε με τον Θωμά Δημουλά, μέλος της προσωρινής διοίκησης του συλλόγου εργαζομένων ΨΝΑ, ο οποίος υπογράμμισε ότι ο νόμος αυτός αποτελεί ένα ακόμη κομμάτι της εσκεμμένης εγκατάλειψης που δέχεται ο τομέας της Υγείας στη χώρα. Σημειώνει χαρακτηριστικά ότι στον τομέα της Ψυχικής Υγείας το 2010 εργάζονταν 1016 νοσηλευτές, ενώ το 2024 μόνον 625.

Τι λένε οι εργαζόμενοι

«Αν σκεφτείτε ότι η κατάθλιψη έχει γίνει η 2η πιο συχνή νόσος, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, πόσοι άραγε από τους οικονομικά ασθενείς ενδιαφερόμενους μπορούν να απευθυνθούν σε δημόσια κέντρα; Υπάρχουν μόλις 3 κέντρα Ψυχικής Υγείας στην Αττική –στο Περιστέρι, τη Νέα Φιλαδέλφεια και το Γκάζι– και μόνο τα δύο διαθέτουν από έναν παιδοψυχίατρο. Καταλαβαίνετε πόσο μεγάλη είναι η λίστα αναμονής για προβλήματα που δεν μπορούν να περιμένουν, διότι θα επιδεινωθούν».

Στο νέο σύστημα θα εξισώνονται δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς, ενώ το 80% των εξόδων θα καλύπτεται από τον ΕΟΠΥ (πού θα βρουν τόσα χρήματα τα ταμεία;) κάτι που σύμφωνα με τον κ. Δημουλά σημαίνει ότι τα ασθενέστερα οικονομικά στρώματα δεν θα μπορούν να έχουν πρόσβαση.

OI ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ ΑΝΗΣΥΧΟΥΝ ΟΤΙ ΕΚΕΙΝΟΙ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΤΗ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ ΚΑΙ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΘΑ ΜΕΙΝΟΥΝ ΣΤΟΝ ΔΡΟΜΟ.

Ο ίδιος τονίζει ότι στην παρούσα φάση, σε ξενώνες, οικοτροφεία και κοινοτικά διαμερίσματα, γίνεται δουλειά, πλην όμως το προσωπικό είναι ελάχιστο. «Αν μάλιστα το αντίστοιχο έργο κληθούν να εκτελέσουν οι ΜΚΟ, όπως άλλωστε γίνεται και σήμερα σε ορισμένες περιπτώσεις, το προσωπικό τους δεν είναι εξειδικευμένο, με αποτέλεσμα να μην παρέχεται η φροντίδα που πρέπει και οι ασθενείς να υποτροπιάζουν και να επιστρέφουν στο νοσοκομείο και τον εγκλεισμό».

«Η πρωτοβάθμια φροντίδα είναι απούσα στην Ψυχική Υγεία, αλλά υπάρχει έντονο και το πρόβλημα της αποκέντρωσης. Όταν οι ασθενείς οδηγούνται ακούσια στα ψυχιατρικά νοσοκομεία, με εισαγγελική παρέμβαση, πώς θα πλοηγηθούν και πού;» αναρωτιέται ο κ. Δημουλάς, σημειώνοντας ότι κάθε χρόνο το 16% των εισαγωγών που γίνονται στο ΨΝΑ προέρχεται μόνο από την Πελοπόννησο!

Φόβοι για εξαθλίωση ασθενών και εξαρτημένων

Οι εργαζόμενοι αδυνατούν να καταλάβουν πώς, με ποια κριτήρια και από ποιον θα γίνεται η πλοήγηση ασθενών και εργαζομένων και ανησυχούν ότι εκείνοι που έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη για περίθαλψη και επανένταξη, για μακροχρόνια παρακολούθηση και υποστήριξη θα μείνουν όχι μόνο εκτός συστήματος, αλλά ενδεχομένως στους δρόμους...

Ανάλογα προβλήματα εντοπίζονται και στον τομέα της απεξάρτησης, που εντάσσεται και αυτός όπως είδαμε στο νέο, ενοποιημένο διοικητικά μοντέλο. «Σκοπός του ΕΟΠΑΕ που θα είναι καθαρά Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου και θα λειτουργεί με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια, είναι η μείωση της βλάβης και όχι η θεραπευτική προσέγγιση της προσωπικότητας του εξαρτημένου, με στόχο να έχουν έναν λειτουργικό χρήστη που θα λαμβάνει υποκατάστατα και θα επανέρχεται στις ουσίες. Κάτι αντίστοιχο συνέβη και στη Γαλλία το 2009 και τώρα δεν μπορούν να ελέγξουν τη χρήση που γίνεται. Στα δικά μας κέντρα αυτή τη στιγμή γίνεται ουσιαστική δουλειά απεξάρτησης με ανθρώπινο δυναμικό συγκεκριμένων ειδικοτήτων και στόχο την πλήρη επανένταξη των πρώην χρηστών», αναφέρει ο κ. Δημουλάς.

«ΟΤΑΝ ΟΙ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΟΔΗΓΟΥΝΤΑΙ ΑΚΟΥΣΙΑ ΣΤΑ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ, ΜΕ ΕΙΣΑΓΓΕΛΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ, ΠΩΣ ΘΑ ΠΛΟΗΓΗΘΟΥΝ ΜΕ ΤΟ ΝΕΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΠΟΥ;»

Από τη σύντομη πρώτη συζήτησή μας, γίνεται φανερό ότι τα πράγματα δεν είναι απλά στον τομέα της Ψυχικής Υγείας, ούτε πρόκειται για μια συνηθισμένη σύγκρουση ενδιαφερόντων και κεκτημένων. Στο ευπαθές αυτό κομμάτι της Υγείας, όποια πέτρα κι αν σηκώσεις φαίνεται ότι θα βρεις σημαντικές ελλείψεις, άλυτα προβλήματα και σίγουρα ταλαιπωρημένες ψυχές.

Αυτό που βασικά λείπει σε έναν κλάδο ο οποίος έχει όλο και περισσότερες απαιτήσεις πλέον δεν είναι τα προγράμματα ΕΣΠΑ που έχουν ημερομηνία λήξης, αλλά ένα συνειδητοποιημένο Κράτος που δεν φοβάται να βάλει το χέρι στην τσέπη και να επενδύσει στους ανθρώπους του. Οι ψυχικές νόσοι δεν είναι νούμερα, αλλά άνθρωποι χωρίς προκαθορισμένη ημερομηνία λήξης, που έχουν ανάγκη από ένα στιβαρό χέρι φροντίδας και δεν πρέπει να αφεθούν στην τύχη τους.