ΟΣΑ ΜΟΥ ΕΜΑΘΑΝ 3 ΨΥΧΙΑΤΡΟΙ

Η περιπλάνηση στα μονοπάτια της ψυχικής υγείας είναι συχνά ένας λαβύρινθος. Ένας καλός θεραπευτής –είτε είναι ψυχίατρος είτε όχι– είναι ο μίτος που θα σε βοηθήσει να βρεις τον σωστό δρόμο. Πώς, όμως, θα καταλάβεις ποιος είναι κατάλληλος για σένα και ποιος δεν είναι;

Δεν θυμάμαι σε ποιον ψυχίατρο πήγαινα, όταν μου ήρθε η ιδέα ότι το magnum opus της ζωής μου θα ήταν ένα αυτοβιογραφικό βιβλίο με τίτλο: «Όσα μου έμαθαν 7 ψυχίατροι». Πρέπει να ήταν όταν πια τα πράγματα είχαν μπει σε μια σειρά και δεν ντρεπόμουν να λέω ότι χρειάζομαι βοήθεια – αν και μπορεί να προτιμούσα τη λέξη «ψυχολόγος», για να δημιουργείται μια πιο «ανάλαφρη» αίσθηση (ας όψονται τα ταμπού).

Γιατί βρέθηκα απέναντι σε ψυχίατρο και όχι ψυχολόγο ή κάποιο σύμβουλο ψυχικής υγείας; Η αλήθεια είναι ότι τότε την επιλογή δεν την έκανα εγώ. Την είχαν κάνει οι γονείς μου, σε μια εποχή που το φάσμα των ειδικών –και, βέβαια, η σχετική ευαισθητοποίηση του κόσμου– ήταν πολύ περιορισμένα. Από τη στιγμή που είχα ξεκινήσει με ψυχίατρο και κάποια στιγμή τέθηκε ζήτημα φαρμάκων, μου δημιουργούσε μια ασφάλεια να έχει ο ψυχοθεραπευτής μου τέτοια κατάρτιση.

Η αλήθεια είναι ότι ενδέχεται από τότε να έχω βρεθεί απέναντι σε περισσότερους από επτά ψυχιάτρους, σε ορισμένους όχι πάνω από μια φορά, άλλοτε από επιλογή, άλλοτε από ανάγκη (βλ. κοινωνική ασφάλιση). Ωστόσο, ο αριθμός 7 έχει μια «μαγική» διάσταση και αποφάσισα ότι θα ήταν εξαιρετικό δόλωμα για πιθανούς αναγνώστες.

Εν αναμονή της συγγραφής του βιβλίου (που, εδώ που τα λέμε, μάλλον δεν θα γίνει ποτέ) κατέληξα ότι οι περιπτώσεις ψυχιάτρων που καθόρισαν τη ζωή μου ήταν τρεις. Καθένας τους έπαιξε ρόλο στη ζωή μου για αρκετά χρόνια – και δεν ήταν πάντα για καλό. Το καλό, όμως, που αποκόμισα από όσους ήταν άρτιοι επιστήμονες ήταν σωτήριο.

Ο lifestyle ψυχίατρος

Είχε περγαμηνές από πανεπιστήμιο του εξωτερικού, ιατρείο σε κεντρικό δρόμο της Αθήνας και χρέωνε μια περιουσία. Μας τον είχε συστήσει οικογενειακή φίλη, σύζυγος ιατρού άλλης ειδικότητας, η οποία είχε βοηθηθεί από τις υπηρεσίες του. Στον χώρο αναμονής του ιατρείου του υπήρχαν lifestyle περιοδικά, ο ίδιος έδινε lifestyle συμβουλές – κι εγώ ήμουν πολύ μικρός για να ανησυχήσω που την ώρα της συνεδρίας μας έπινε ουίσκι και, αν θυμάμαι καλά, μου είχε προσφέρει κιόλας. Τον έβλεπα σποραδικά, όποτε ένιωθα να πιέζομαι, και για ένα διάστημα φαινόταν να βελτιώνεται η κατάσταση.

Τώρα που το σκέφτομαι, οτιδήποτε θετικό μάλλον είχε προέλθει από αλλαγές που έκανα εγώ τότε στη ζωή μου. Η οποία ναι, είχε βελτιωθεί, χωρίς όμως να μπούμε θεραπευτικά στην ουσία όσων με είχαν φέρει εξαρχής στο γραφείο του. Εκείνος ήταν πάντα γελαστός και έβλεπε τα πάντα θετικά. Έμενε στην επιφάνεια και έδινε ανάλογες συμβουλές. Αλλά κάτω από την επιφάνεια τα πράγματα για μένα δεν ήταν καθόλου καλά.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Όταν έφτασε να προτείνει φάρμακα, έκανα μια υποτυπώδη έρευνα και βρήκα ότι η συμπτωματολογία για την οποία συνταγογραφούνταν αφορούσε πράγματα που ένιωθα, αλλά εκείνος ποτέ δεν είχε κατονομάσει ή αντιμετωπίσει ως πρόβλημα. Ό,τι με είχε οδηγήσει στο ιατρείο του όχι μόνο δεν είχε διαγνωστεί ή αντιμετωπιστεί, αλλά είχε αφεθεί να χειροτερεύει και να με επιβαρύνει με τα χρόνια. Κάτι που με έφερε στο μεγαλύτερο αδιέξοδο της ζωής μου, από το οποίο ήμουν πια σίγουρος ότι ο συγκεκριμένος ψυχίατρος δεν θα με βοηθούσε να βγω.

Κάποιες εβδομάδες αφότου είχα ακυρώσει το τελευταίο μας ραντεβού και είχα εξαφανιστεί από προσώπου γης, μου τηλεφώνησε για να με ρωτήσει αν είμαι καλά και αν θέλω βοήθεια. Του απάντησα ότι δεν ήμουν καλά αλλά εκείνος δεν μπορούσε να με βοηθήσει, έκλεισα το τηλέφωνο και έμεινα κλεισμένος στον εαυτό μου.

• Είναι ευχάριστο να ακούς από το στόμα ενός ειδικού ότι δεν έχεις πρόβλημα, αλλά δεν είναι αξιόπιστοι όλοι οι φερόμενοι ως ειδικοί. Στην περίπτωση του συγκεκριμένου, δεν είναι απλώς ότι δεν μου ταίριαζε, είναι ότι η στάση του υπήρξε απολύτως αντιδεοντολογική.
• Αν κάτω από την επιφάνεια το πρόβλημα υφίσταται, μια λάθος αντιμετώπιση δεν το αφήνει απλώς στάσιμο. Του δίνει χρόνο να επιδεινωθεί.
• Είναι καλό να ελέγχεις εκείνον στον οποίο εμπιστεύεσαι την ψυχική σου υγεία. Δεν χρειάζεται να γίνεις ειδικός, αλλά μπορείς να κάνεις μια έρευνα για τη δεοντολογία που εφαρμόζει και για οτιδήποτε σε προβληματίζει στη διαδικασία.

Ο απρόσωπος επιστήμονας

Πέρασαν αρκετοί μήνες μέχρι να συνειδητοποιήσω ότι μόνος μου δεν θα μπορούσα να βγω από τη μαυρίλα στην οποία είχα πέσει, και ακόμα περισσότεροι μέχρι να αποφασίσω να ζητήσω βοήθεια. Μίλησα τελικά με μια καθηγήτρια Ψυχολογίας με την οποία είχα συνεργαστεί στο πανεπιστήμιο, η οποία μου σύστησε έναν ψυχίατρο στα βόρεια προάστια της Αθήνας. «Είναι απόμακρος, αλλά καλός», μου είπε. «Αν δεν σου ταιριάξει, θα βρούμε άλλον».

Μετά από τις πρώτες συνεδρίες, η εκτίμησή του ήταν ότι μπορούσε να με βοηθήσει και πήραμε τον δρόμο της αναλυτικής ψυχοθεραπείας. Έπρεπε να πηγαίνω δύο φορές την εβδομάδα, η ώρα ήταν απολύτως προκαθορισμένη, όσα λεπτά αργούσα τα έχανα, δεν διασταυρωνόμουν με κανέναν άλλο ασθενή και όταν το ρολόι έδειχνε ότι ο χρόνος είχε τελειώσει, έπρεπε να φύγω – κι ας ήμουν υπό διάλυση.

Ήταν μια διαδικασία επώδυνη, που άρχισε να αποδίδει αργά, αλλά σταθερά. Δεν έμαθα ποτέ τίποτα προσωπικό για τον θεραπευτή μου. Κατανάλωσα άπειρα από τα χαρτομάντηλα που ήταν πάντα στο τραπεζάκι ανάμεσά μας. Αλλά άρχισα να μαθαίνω τον εαυτό μου, να βελτιώνω τις σχέσεις μου με τους πιο κοντινούς μου ανθρώπους, να επιστρέφω στην κανονική δραστηριότητα.

Συνέχισα την αναλυτική ψυχοθεραπεία με τον συγκεκριμένο ψυχίατρο μέχρι που αισθάνθηκα ότι δεν έχει κάτι άλλο να μου προσφέρει. Όχι γιατί είχα λύσει όλα μου τα θέματα, αλλά γιατί τα θέματα που απέμεναν δεν θα λύνονταν με αυτόν τον τρόπο. Σταμάτησα με στενοχώρια, αλλά ήταν ένα στήριγμα που δεν είχε πια να μου προσφέρει τίποτα. Είχε κάνει βέβαια το σημαντικότερο: Μου είχε σώσει τη ζωή.

• Δεν πρέπει να νομίζεις πως ο καλός θεραπευτής θα γίνει φίλος σου. Κάθε προσέγγιση έχει συγκεκριμένα πρωτόκολλα, τα οποία διασφαλίζουν το ακέραιο της θεραπείας.
• Όταν ένας θεραπευτής κερδίσει την εμπιστοσύνη σου, καταλαβαίνεις πως μια εκτίμησή του μπορεί να έχει βάση ακόμα κι αν σου φαίνεται τελείως ξένη ως σκέψη.
• Μερικές φορές δεν υπάρχει σύντομος δρόμος. Ούτε και οικονομικός, δυστυχώς, αν και σε περίπτωση που ζορίζεσαι οικονομικά ενδεχομένως να υπάρχουν κάποιες λύσεις.

Ο ψυχίατρος «δίπλα μου»

Όταν είσαι σε γενικές γραμμές λειτουργικός στη ζωή σου, μπορεί και να μείνεις συμβιβασμένος με την ιδέα ότι δεν θα πετύχεις ποτέ ένα-δυο πράγματα. Έχοντας ξεπεράσει βασικά εμπόδια, που μου επέτρεπε να κινούμαι αγνοώντας κάποια άλλα, φλέρταρα για καιρό με την ιδέα να μη σκάψω βαθύτερα στον ψυχισμό μου. Για την ακρίβεια, μάλλον το είχα πάρει απόφαση. Ωστόσο, σε μια πολύ καλή στιγμή της ζωής μου συνειδητοποίησα πως ό,τι παραμελούσα μπορούσε σε βάθος χρόνου να υψώσει ανάστημα εναντίον μου. Απευθύνθηκα σε έναν ψυχίατρο-ψυχαναλυτή, ο οποίος μετά από μία μόνο συνεδρία με παρέπεμψε σε συνάδελφό του, ειδικευμένο στη γνωστική-συμπεριφορική θεραπεία. Ήταν, εκτίμησε, πιο κατάλληλος για την περίπτωσή μου, που κατάλαβε ότι ήταν ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Και είχε δίκιο.

Το πλεονέκτημα της γνωστικής-συμπεριφορικής θεραπείας είναι ότι έχει σχετικά σύντομο χρονικό ορίζοντα. Ο ειδικός δεν στέκεται απρόσωπα απέναντί σου και μπορεί να σου προσφέρει ένα ποτήρι νερό χωρίς να παραβιάσει κάποιο πρωτόκολλο θεραπείας. Ακόμα και οι πιο δύσκολες φάσεις είναι πολύ λιγότερο στενάχωρες από ό,τι στην αναλυτική ψυχοθεραπεία.

Παρόλο που έφτασα σε αυτόν τον ψυχίατρο αρκετά «δουλεμένος», δεν κατάφερα να ακολουθήσω τον ιδανικό ρυθμό ώστε να τηρηθεί ο τόσο ελκυστικός σύντομος χρονικός ορίζοντας. Ωστόσο, υπάρχει εξέλιξη και αποτελέσματα. Οπότε, όσο αισθάνομαι ότι κερδίζω –και το αντέχω οικονομικά– θα συνεχίσω.

• Όταν αλλάζεις θεραπευτή, μπορεί να νιώθεις ότι χάνεις ένα κομμάτι της δουλειάς που έχεις κάνει και ότι ξαναπιάνεις το νήμα από την αρχή. Στην ουσία, όμως, τα εφόδια που έχεις αποκομίσει προηγουμένως τα κουβαλάς μαζί σου.
• Κάθε θεραπευτική προσέγγιση μπορεί να έχει τα υπέρ και τα κατά της. Ειδικά στην περίπτωση της ψυχής, είναι δύσκολο να μιλάμε για πανάκεια.
• Αν η ζωή είναι σαν χύτρα ταχύτητας, η ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι η βαλβίδα για να μην εκραγείς. Μέχρι να μάθεις τι σημαίνει slow cooking.