ΓΙΑΤΙ ΤΟ «POOR THINGS» ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΛΑΝΘΙΜΟΥ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΑΥΘΕΝΤΙΚΟ MASTERPIECE

Στυλίστας, φεμινιστής, δεξιοτέχνης και avant-garde. Ο Γιώργος Λάνθιμος κατακτά τον κόσμο με το «Poor Things».

Δεν νομίζω ότι υπάρχει στιγμή που το «Poor Things» σε αφήνει να χαλαρώσεις. Το σκοτεινό παραμύθι που συνέθεσε ο Γιώργος Λάνθιμος είναι ταυτόχρονα λιτό και περίπλοκο, ελκυστικό και ακραίο, πρωτοπόρο και μεταμοντέρνο, εντυπωσιακό και αστείο. Όπως και να έχει το «Poor Things» είναι μια μοναδική κινηματογραφική εμπειρία που σπάνια βλέπεις στο σινεμά.

Αυτό μάλλον είχε προβλέψει η αμερικανική κινηματογραφική βιομηχανία, όταν υποδεχόταν τον Γιώργο Λάνθιμο με ανοιχτές αγκάλες πριν από περίπου μια δεκαετία. Η Αμερική, και πιο συγκεκριμένα το Χόλυγουντ, διψάει για πρωτότυπο υλικό. Για δημιουργούς που διαφέρουν, που έχουν να προσφέρουν μια νέα ματιά, μια καινούργια οπτική στα πράγματα. Όλα τα παραπάνω συνδυασμένα, φυσικά, με το θέαμα – κάτι που λείπει από το ευρωπαϊκό καλλιτεχνικό σινεμά.

Πολλοί πήγαν στις Η.Π.Α. με περγαμηνές. Λίγοι τα κατάφεραν. Ο Γιώργος Λάνθιμος είναι ένας από τους λίγους που είχε την ευελιξία να εμπλουτίσει τις αρετές ενός μικρού ευρωπαϊκού αρτ αριστουργήματος, όπως είναι ο «Κυνόδοντας», με την αμερικανική εμμονή στο bigger than life θέαμα. Μάλιστα, αυτήν τη στιγμή αποτελεί έναν από τους κορυφαίους σκηνοθέτες στον κόσμο, έχοντας ένα απόλυτα πρωτότυπο κινηματογραφικό στυλ που δεν μοιάζει με κανένα άλλο.

Ο Γιώργος Λάνθιμος. Evan Agostini/Invision/AP

Το «Poor Things», η τέταρτη αγγλόφωνη ταινία του Γιώργου Λάνθιμου που κυκλοφορεί στις ελληνικές αίθουσες την 1η Ιανουαρίου 2024, έχει για πρωταγωνίστρια την Μπέλα Μπάξτερ, μια νεαρή γυναίκα που ανασταίνεται χάρη στην επέμβαση εγκεφάλου που κάνει ο καθηγητής χειρουργικής Δρ. Γκόντγουιν Μπάξτερ. Η Μπέλα μεγαλώνει φυλακισμένη σε ένα χρυσό κλουβί (σας θυμίζει κάτι αυτό;), στο αρχοντικό του Δρ. Μπάξτερ. Διψασμένη για να γνωρίσει τον κόσμο, η Μπέλα το σκάει με έναν γοητευτικό δικηγόρο για να ανακαλύψει τον κόσμο μαζί του. Ως ανήσυχο πνεύμα και ενσάρκωση μιας ρηξικέλευθης αθωότητας, θα φροντίσει να κάνει τα πράγματα με τον δικό της ξεχωριστό τρόπο, κάτι που σκανδαλίζει την κοινωνία και οδηγεί τους άντρες στην παραφροσύνη.

Είναι αλήθεια το «Poor Things» τόσο διαφορετική από τις προηγούμενες ταινίες του Λάνθιμου;

Η απάντηση είναι πώς όχι, δεν είναι. Αυτό που κάνει, όμως, εδώ ο Έλληνας σκηνοθέτης είναι ότι εξελίσσει την σκηνοθετική του βιρτουοζιτέ, μπολιάζει το προσωπικό του στυλ με την εξτραβαγκάντζα του σινεμά του φανταστικού, πειραματίζεται με τη φωτογραφία και αφήνεται στη μαγεία της κινηματογραφικής απόδρασης από την πραγματικότητα. Παρακάτω μπορείτε να διαβάσετε τα πέντε δημιουργικά λανθιμικά στοιχεία, που μετατρέπουν το «Poor Things» σε ένα από τα masterpieces της τρέχουσας δεκαετίας.

Searchlight Pictures

5 λόγοι για τους οποίους το «Poor Things» αποτελεί ένα αυθεντικό masterpiece

#1 Εύστοχοι συμβολισμοί

Ο Λάνθιμος ουδέποτε ασπάστηκε τον «ρεαλισμό» ή τουλάχιστον όπως οι περισσότεροι αντιλαμβάνονται τον «ρεαλισμό». Πάντοτε θεωρούσε ότι η έννοια της πραγματικότητας είναι πολυπρισματική και συγκεχυμένη, ένα συνεχώς ρευστό τοπίο που δύσκολα μπορεί να αιχμαλωτίσει στην κάμερα. Γι’ αυτό, ο Γιώργος Λάνθιμος προτίμησε από την πρώτη στιγμή να υποκύψει στη γοητεία της αλληγορίας.

Το σινεμά του Λάνθιμου δεν λέει τίποτα στη μούρη του θεατή. Αν μισεί ο Λάνθιμος κάτι περισσότερο από όλα είναι ο διδακτισμός. Στο σινεμά του Λάνθιμου, όλες οι σεναριακές ιδέες και συγκρούσεις κρυπτογραφούνται σε ένα γοητευτικό παιχνίδι συμβόλων. Αυτός ήταν και ο τρόπος που αποδόμησε αριστουργηματικά την αγία ελληνική οικογένεια στον αξεπέραστο «Κυνόδοντα». Αυτή ήταν η μέθοδος για να μιλήσει για το μηχανιστικό τρόπο που φλερτάρουμε στον 21ο αιώνα στον «Αστακό». Έτσι μίλησε για την κοινωνική προσποίηση την «Ευνοούμενη».

Αυτός είναι ο τρόπος που μιλάει και στο «Poor Things». Για την ακρίβεια, βρίσκει στο μυθιστόρημα του Σκοτσέζου συγγραφέα Άλισντερ Γκρέι «Χαμένα Κορμιά» (Εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα») το ιδανικό συγγραφικό υλικό, με τον σεναριογράφο Τόνι ΜακΝαμάρα να υπογράφει την κινηματογραφική του διασκευή. Το βιβλίο του Άλισντερ προσφέρει στο Λάνθιμο ένα πολύτιμο αλληγορικό οπλοστάσιο για να ξεδιπλώσει μια ακόμη ιδιότυπη, μη ρεαλιστική ιστορία στην οθόνη.

Στο σινεμά του Λάνθιμου ο θεατής πρέπει να σκεφτεί. Έστω και λίγο. Αλλιώς χάνει γρήγορα τον συνειρμό του δημιουργού. Για παράδειγμα, μέσα στα πρώτα 20 λεπτά του, το «Poor Things» αναπτύσσει έννοιες και προβληματισμούς σχετικά με τον μύθο του Φρανκενστάιν (περισσότερο για την ηθική της επιστημονικής προόδου ή κάποιος μπορεί να πει και για το «AI»), την ευνουχιστική λειτουργία της γονεϊκότητας, την εξουσιαστική λειτουργία της εκπαίδευσης, την ταξικότητα των κοινωνιών και φυσικά την πατριαρχία…

H Έμα Στόουν και ο Μαρκ Ράφαλο στην ταινία Poor Things. Searchlight Pictures

Όλα αυτά συσκευασμένα σε μια αλληλουχία συμβόλων που άλλοτε εντυπώνονται στο ανθρώπινο σώμα (το πρόσωπο του καθηγητή Μπάξτερ) και άλλοτε στη χωροταξική διαμόρφωση του κάδρου (η αίθουσα διδασκαλίας, τα τείχη του αρχοντικού κ.ά.). Ένας μικρός συμβολικός πλούτος που για να αποκωδικοποιηθεί χρειάζεται σίγουρα τη συμμετοχή του θεατή.

#2 Εικαστική πανδαισία

Ο Λάνθιμος μάς είχε συνηθίσει στην εικαστική κομψοτεχνία, ακόμη και όταν το budget του ήταν ανεμικό στις ελληνικές του παραγωγές. Τα ρετρό, άχρονα σκηνικά πάντοτε συγκινούσαν. Αλλά στο «Poor Things», ο Λάνθιμος το πάει αλλού. Φτιάχνει ένα φαντασμαγορικό ρετρο-φουτουριστικό σκηνικό, μοναδικής αισθητικής προσέγγισης. Οι φανταστικοί κινηματογραφικοί κόσμοι του Τέρι Γκίλιαμ και του Γκιγιέρμο ντε Τόρο, εδώ αποκτούν νέα μορφή και νόημα.

Η φωτογραφία ξεκινά στα χρώματα του άσπρου και του μαύρου. Σταδιακά, αρχίζει να ζωντανεύει. Σαν τον εγκέφαλο της Μπέλα, η φωτογραφία εξελίσσεται, ρουφάει από τα χρώματα του περιβάλλοντος. Σαν εικαστικό AI, η φωτογραφία του «Poor Things» γίνεται πιο εντυπωσιακή και πιο φανταχτερή. Παράλληλα, οι φακοί παραμορφώνουν αρκετές φορές το σκηνικό, κάνοντας ένα διαθλαστικό, απολαυστικό παιχνίδι μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας.

Όπως, η Μπέλα κοιτά εκστασιασμένη τον κόσμο γύρω της, έτσι και ο θεατής παρατηρεί τον κόσμο του «Poor Things» να γίνεται ολοένα και πιο μαγικός και ονειροπόλος. Το Παρίσι, η Λισαβώνα, η Αλεξάνδρεια, η Μασσαλία δεν έχουν σχέση με την όποια πραγματική τους εικόνα. Και εμείς, από τη θέση του σινεμά, βλέπουμε μέσα από τα μάτια της Μπέλα ένα υπέροχο καινούργιο λανθιμικό κόσμο.

O Γιώργος Λάνθιμος και η Έμα Στόουν. Evan Agostini/Invision/AP

#3 Φεμινισμός στο πρώτο πλάνο

Η απλότητα με την οποία βλέπει μια γυναίκα με μυαλό βρέφους την πατριαρχία είναι αυτή που προσφέρει στο «Poor Things» μια καθαρή φεμινιστική ματιά. Όλες οι κοινωνικές επιταγές που συνοδεύουν τη γυναικεία ύπαρξη από τη γέννηση της, εδώ επενδύονται από το πρώτο κιόλας πλάνο. Σε αντίθεση με τις υπόλοιπες έννοιες που πραγματεύεται η ταινία, οι οποίες παραμένουν σταθερά στη σφαίρα του συμβολισμού, το έμφυλο ζήτημα βγαίνει συνέχεια και απροκάλυπτα μπροστά.

Αυτό οφείλεται κυρίως στη βασική σεναριακή ιδέα του «Poor Things». Δηλαδή, στην πρωταγωνίστρια Μπέλα, μιας γυναίκας που γλύτωσε από τις προκρούστειες διαδικασίες της οικογενειακής ανατροφής, της εκπαίδευσης και της κοινωνικής «διαμόρφωσης», για να αφεθεί ελεύθερη ως ενήλικη στο να ανακαλύψει τον κόσμο και να ορίσει τον εαυτό της.

Ένα θηλυκό «πείραμα» που στο διάβα του προκαλεί πανικό και αμηχανία. Μια πούρα δύναμη που ισοπεδώνει όποια σύμβαση βρίσκει μπροστά. Ένα πλάσμα που επαναπροσδιορίζει την έννοια της «ηθικής», που κυνηγά την απόλαυση και ορίζει την μοίρα της. Οι άντρες στέκουν ανήμποροι μπροστά της. Έχουν χάσει την εξουσία που τους δόθηκε από την στιγμή που γεννήθηκαν. Βραχυκυκλώνουν μπροστά στην αβυσσαλέα δύναμη που κρύβει μια ελεύθερη γυναίκα. Ένας αέρας ανυπακοής που ομορφαίνει τον κόσμο.

#4 Υπέροχο μαύρο λανθιμικό χιούμορ

Το χιούμορ υπήρξε ανέκαθεν μία από τις αρετές του Γιώργου Λάνθιμου. Ο Έλληνας σκηνοθέτης καταφέρνει διαχρονικά να μιλήσει για τα πιο σοβαρά πράγματα με τον πιο ειρωνικό τρόπο. Οι εξουσιαστικές σχέσεις, που υποβάλει για παράδειγμα η πατριαρχία, κονιορτοποιούνται στην ταινία από τον λανθιμικό σαρκασμό. Η ναΐφ επαναστατική οπτική της Μπέλα, δημιουργεί συνεχώς καταστάσεις οξύμωρες και αστείες.

Στο «Poor Things» οι άντρες μοιάζουν τις περισσότερες φορές γελοίοι, κούφιοι και διεστραμμένα εγωπαθείς. Ακόμη και όσοι προσπαθούν να βοηθήσουν την Μπέλα, εμπίπτουν στο αμάρτημα του διδακτισμού – εκτός από τον καλοκάγαθο, φτωχό και υπομονετικό Μαξ. Και εκεί βρίσκεται το βιτριολικό χιούμορ του Λάνθιμου για να ξεμπροστιάσει την ανδρική υπεροψία και ναρκισσισμό.

Ακόμη, και τα βασανιστήρια που υπέστη ο καθηγητής Μπάξτερ από τους γονείς του, μετατρέπονται σε πικρόχολες ατάκες μαύρου χιούμορ. Και αυτό γιατί δεν μπορούμε να κοιτάξουμε στα μάτια την αναλγησία και τη βιαιότητα που κυριεύει τον κόσμο. Το χιούμορ είναι ένα από τα τελευταία πράγματα που μας έχουν μείνει για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε την βαναυσότητα. Και ο Λάνθιμος ξέρει πολύ καλά πώς να το μεταφέρει στην οθόνη.

#5 Εξαιρετική διαχείριση Αμερικανών σταρ

Το στάτους που έχει σήμερα ο Γιώργος Λάνθιμος στο παγκόσμιο κινηματογραφικό στερέωμα, του προσφέρει τη δυνατότητα να έχει στο καστ του πρωτοκλασάτους ηθοποιούς. Ανήκοντας πλέον στην σκηνοθετική ελίτ του κόσμου, πολλοί σταρ ρίχνουν το κασέ τους για να παίξουν σε μια ταινία του, μόνο και μόνο για να πάρουν τα καλλιτεχνικά credits από αυτό. Εδώ, ο Μαρκ Ράφαλο και Γούλιαμ Νταφόε αφήνονται εν λευκώ στα χέρια του Γιώργου Λάνθιμου. Μεταμορφώνονται σε κινηματογραφικές περσόνες που ουδέποτε έχουν ξαναυποδυθεί στο σινεμά.

H Έμα Στόουν στην ταινία Poor Things. Searchlight Pictures

Αυτή που, όμως, κάνει μια μοναδική ερμηνεία είναι η Έμα Στόουν. Έχοντας όλη την ταινία πάνω της, η Αμερικανίδα σταρ κάνει ένα μοναδική ερμηνευτικό σόλο, που δεν θυμίζει σε τίποτα την οσκαρική παρουσία της στο «La La Land».

Σε μια απόλυτα τολμηρή υποκριτική επιλογή, δεν διστάζει να πειραματιστεί με κάθε τρόπο με το σώμα της. Από την αρχική σπασμωδική κινητικά ερμηνεία της, μέχρι την ασταμάτητη επιθυμία ανακάλυψης της σεξουαλικής απόλαυσης και την βίαιη αντίδρασή της απέναντι στην ανδρική κυριαρχία, η Έμα Στόουν κάνει ένα μικρό ερμηνευτικό άθλο που θα είναι κρίμα να μην ανταμειφθεί οσκαρικά.