ORFEAS2021: QUEER, ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΥ ΠΟΛΥ ΣΥΓΚΙΝΗΤΙΚΟΣ

Μια συζήτηση με τα ΦΥΤΑ για την queer βιντεο-όπερα επιστημονικής φαντασίας «ORFEAS2021», μια παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, που παρουσιάζεται με δύο προβολές στην Ταινιοθήκη της Ελλάδας.

Ας ξεκινήσουμε με τις συστάσεις: Τα ΦΥΤΑ, δηλαδή ο Φιλ Ιερόπουλος και ο Φοίβος Δούσος, είναι ένα καλλιτεχνικό δίδυμο που προέρχεται από τη Βόρεια Ελλάδα. Πλέον, ζουν και δημιουργούν στην Αθήνα, και δουλεύουν με περφόρμανς, ήχο και κείμενο. Από το 2012, έχουν συμμετάσχει σε μια σειρά δράσεων ως περφόρμερ, αλλά και ως επιμελητές.

Ίσως τους έχετε ακούσει από τα «200 Xρόνια Aσφυξία», μια ανατρεπτική ομαδική διαδικτυακή έκθεση για την (ανθ)ελληνικότητα, την ψηφιακή μετα-αλήθεια και τις queer εμπειρίες και πολιτικές, η οποία παρουσιάστηκε με αφορμή τα 200 χρόνια από την ελληνική επανάσταση – και ο νοών νοείτο!

Τώρα, τους συναντάμε ως δημιουργούς της πρώτης ελληνικής queer βιντεο-όπερας επιστημονικής φαντασίας, με τίτλο «ORFEAS2021». Βασίζεται στην μπαρόκ όπερα «Ορφέας» του Κλάουντιο Μοντεβέρντι, και θα παρουσιαζόταν ως παράσταση στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής – κάτι που δεν έγινε ποτέ, ένεκα Covid-19. Για έναν περίπου χρόνο έμεινε εκτός κάδρου, μέχρι που αποφασίστηκε –και πάλι με την υποστήριξη της Λυρικής– να μετασχηματιστεί σε βιντεο-όπερα.

Ο Φίλ Ιερόπουλος και ο Φοίβος Δούσος. Μιχάλης Γκατζογιάς

Επί της υπόθεσης, ο Ορφέας είναι ο πρώτος ανοιχτά γκέι πρωθυπουργός της Ελλάδας. Χαίρει της αποδοχής του λαού –ή τουλάχιστον αυτό πιστεύει–, μέχρι τη στιγμή που ένα απρόσμενο περιστατικό ανοίγει μια σειρά από ζητήματα που ο ίδιος θεωρούσε λυμένα.

Πρόκειται για ένα αβάν γκαρντ έργο με ποστ-ίντερνετ αισθητική, που καταπιάνεται με τα queer politics και ακόμα παραπέρα – εξαιτίας μιας τραγικής σύμπτωσης, που δεν είναι άλλη από τη δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου/Zackie Oh όταν γραφόταν το σενάριο, με το συλλογικό και προσωπικό πένθος που ακολούθησε μέχρι και σήμερα. Δύσκολη φόρμα, όπερα και κινηματογράφος μαζί, δύσκολο θέμα, εξαιρετικά συναισθηματικό και συγκινητικό, ωστόσο, για ένα ελληνικό κοινό που... είναι άραγε έτοιμο να δει αυτήν την εκδοχή του μυθικού Ορφέα; Ακολουθεί μια σύντομη αλλά πέρα για πέρα διαφωτιστική συζήτηση με τα ΦΥΤΑ.

ORFEAS2021: Ένα απαιτητικό έργο

– Γιατί επιλέξατε την όπερα για να διαπραγματευτείτε το θέμα σας;

Μας κάλεσαν από τη Λυρική να κάνουμε μια queer όπερα, αλλά νομίζω περισσότερο το εννοούσαν οπτικά, πως ήθελαν κάτι εικονοκλαστικό και κάπως wild, παρά να ανεβάσουμε ένα αμιγώς πολιτικό έργο. Δεν μας περιόρισαν βέβαια στο τι θα κάνουμε και το πήγαμε εκεί που θέλαμε. Η όπερα ήταν ένα αρκετά φαν μέσο να δουλεύει κανείς, γιατί έχει το τελείως παράλογο ότι οι ηθοποιοί τραγουδάνε αντί να μιλάνε. Αυτό δημιουργεί μια περίπλοκη συνθήκη ταύτισης ή αποταύτισης του κοινού, η οποία νομίζουμε ταιριάζει πολύ και στο θέμα του έργου και στη δουλειά μας γενικότερα – αν και δε νομίζουμε πως θα κάνουμε άλλη όπερα, στα κοντά τουλάχιστον!

Ανδρέας Σιμόπουλος

– Το έργο είναι βαθιά συναισθηματικό και σε κάποιες φάσεις βαθιά συγκινητικό. Γιατί επιλέξατε τον μύθο του Ορφέα και πόσο μετατοπιστήκατε σε σχέση με το αρχικό σενάριο μετά τη δολοφονία Ζακ Κωστόπουλου/Zackie Oh;

Το έργο άλλαξε ριζικά μετά τη δολοφονία. Στην αρχή, όταν το πρωτογράψαμε, ήταν λίγο πιο fun και shiny. Μετά η φάση ήταν βασικά ότι δεν γίνεται να κάνουμε κάποιου άλλου είδους έργο, όταν είμαστε βουτηγμένοι στο πένθος. Τελικά βγήκε ένα αρκετά βαρύ και συναισθηματικό όπως λες έργο. Ο μύθος ο ίδιος, άλλωστε, έχει μέσα έναν απρόσμενο, άδικο θάνατο και έναν άνθρωπο που πολεμάει για να αντιστρέψει αυτή την αδικία. Πιστεύουμε ότι κάποιος κόσμος που ξέρει τη δουλειά μας ως λίγο πιο αντί- και ειρωνική, θα ξαφνιαστεί με τον Ορφέα, είμαστε αρκετά γυμνοί εδώ.

– Αρχικά προβλήθηκε στο Φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης. Πώς την υποδέχτηκε εκεί το κοινό και πώς πιστεύετε ότι θα τη δει το αθηναϊκό κοινό στην Ταινιοθήκη, με τη σημείωση ότι αυτή τη φορά δεν προβάλλεται στο πλαίσιο φεστιβάλ;

Γενικά η προβολή στη Θεσσαλονίκη πήγε πολύ καλά, ήταν sold out, οι ερωτήσεις μετά ήταν πολύ δυνατές, αρκετός κόσμος μας φάνηκε ταραγμένος, καταλάβαμε πως η ταινία άγγιξε. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά δύσκολο έργο, από τη μια αρκετά απροσπέλαστο πολιτικά, από την άλλη με πολλές συναισθηματικές μεταπτώσεις, πράγμα που σημαίνει πως δεν είναι αυτό που λέμε «a fun night out» για το κοινό. Είναι αρκετά απαιτητικό. Με αυτό το δεδομένο, θεωρούμε πως πηγαίνει καλά η ταινία και πιστεύουμε πως και στην Ταινιοθήκη θα είναι αρκετά συγκινητική η προβολή.

Έρρικα Ζαχαροπούλου

– Σας ενδιαφέρει να μοιραστείτε το συγκεκριμένο έργο με περισσότερο κόσμο από το πολύ οριοθετημένο οικοσύστημα που συνήθως αγκαλιάζει τέτοια έργα;

Η αλήθεια είναι ότι γι' αυτό το έργο δεν υπάρχει ακριβώς ένα υπάρχον οικοσύστημα – δεν θεωρούμε δηλαδή ότι υπάρχει ένα κοινό που να το ενδιαφέρει η queer πειραματική διαστημική όπερα (καλά, ίσως να υπάρχουν 2-3 άτομα;). Οπότε, πρέπει από την αρχή να πείσουμε όσα άτομα έρθουν ότι αξίζει τον κόπο. Ελπίζουμε ότι το σύμπαν που χτίσαμε στο έργο μπορεί να χωρέσει και άτομα με διαφορετικές αναφορές και έχουμε δει ότι το έργο έχει συγκινήσει άτομα που δεν το περιμέναμε – και αυτό είναι πάρα πολύ ωραίο όταν συμβαίνει.

– Αν υποθέσουμε πως στην Αθήνα των 5-6 εκατομμυρίων αυτό είναι εφικτό χωρίς πολλές φασαρίες, με την ελληνική επαρχία τι γίνεται; Θα μπορούσε ο «ORFEAS2021» να παιχτεί στη Βέροια ή στα Χανιά;

Έχει ενδιαφέρον που αναφέρεσαι στα Χανιά, γιατί όντως υπάρχει ενδιαφέρον να γίνουν προβολές στην Κρήτη. Έχει παίξει γενικά αυτή η ιδέα, να ταξιδέψει το έργο σε κινηματογράφους της επαρχίας. Αυτό που νομίζουμε ότι έχει σημασία είναι οι όποιες προβολές στην επαρχία να γίνουν σε συνεργασία με κόσμο από τα μέρη αυτά που τους ενδιαφέρουν αυτά τα ζητήματα, και όχι π.χ. να προσγειωθεί ο Ορφέας μας στην κεντρική πλατεία σαν κάτι που έρχεται από άλλο πλανήτη.

ΛΟΑΤΚΙ+ στην Ελλάδα σήμερα

– Πιστεύετε εντέλει ότι είναι έτοιμο το ελληνικό κοινό να δει τον πρώτο γκέι πρωθυπουργό της χώρας να ετοιμάζεται να παντρευτεί;

Γενικά όχι – θα ήταν σίγουρα κάτι που θα δημιουργούσε τρελούς κραδασμούς. Ακόμη και ο υποθετικός γκέι πρωθυπουργός του έργου μας έγινε πρωτοσέλιδο στον ακροδεξιό τύπο (Espresso, Μακελειό)! Από την άλλη, στην έρευνα που κάναμε όταν γράφαμε το έργο είδαμε ότι μερικές φορές γκέι πολιτικοί γίνονται αποδεκτοί σε πλαίσια που δεν είναι τόσο ανεκτικά (π.χ. συντηρητικές χώρες, όπως η Σερβία, ή συντηρητικά κόμματα με ομοφοβικές πολιτικές θέσεις). Δηλαδή, ακόμη και αν είχαμε γκέι πρωθυπουργό δεν θα σήμαινε επ’ ουδενί ότι λύθηκε το πρόβλημα της ομοφοβίας.

Νίκος Ζαζιάρης

– Τι παρακαταθήκη αφήνει μια τέτοια δουλειά στην ελληνική queer καλλιτεχνική δημιουργία του μέλλοντος;

Δύσκολη η ερώτηση της παρακαταθήκης, γιατί είναι δύσκολο να πει κανείς τι μένει από μια εποχή καλλιτεχνικά. Αυτό που νομίζω είναι σημαντικό να ειπωθεί είναι πως το «ORFEAS2021» είναι μια αρκετά μεγάλη παραγωγή φτιαγμένη από άτομα της queer σκηνής και με ένα πολύ εμφανώς queer, αλλά και γενικότερα πολιτικό θέμα, που ανέβηκε μάλιστα σε μια χρονιά που γενικά όλα εθνίκιζαν λίγο, λόγω των 200 χρόνων. Αυτό είναι μια νίκη ορατότητας. Διάφοροι θεσμοί (λένε πως) ενδιαφέρονται για τα έμφυλα ζητήματα, αλλά οι παραγωγές είναι συνήθως μικρές και το αποτέλεσμα περιορισμένης εμβέλειας. Ίσως με τον Ορφέα μας να ανοίξει ένα πιο ουσιαστικό support των θεσμών για queer έργα. Αυτή, ας πούμε, θα ήταν μια σπουδαία παρακαταθήκη.

– Στις καθημερινές πρακτικές; Είναι με τα χρόνια η ζωή της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας ορατή; Ανεκτή; Πιο εύκολη; Με λόγο και ίσα δικαιώματα;

Eίναι λίγο παγίδα να σκεφτόμαστε τον δρόμο για την κοινωνική δικαιοσύνη σαν μια γραμμική πορεία προς τα μπροστά. Υπάρχει σίγουρα μεγαλύτερη ορατότητα και έχουν κερδηθεί πράγματα, αλλά η ορατότητα φέρνει μαζί και περισσότερη βία. Τα θεσμικά δικαιώματα φέρνουν ερωτήματα γύρω από την ενσωμάτωση, και φυσικά οι αγώνες δεν φτάνουν ποτέ σε ένα σημείο όπου όλα λύνονται και πάμε σπίτια μας.

Το «ORFEAS2021» προβάλλεται στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος στις 19 & 26 Ιανουαρίου 2022 (με αγγλικούς υπότιτλους).