ΤΙ ΚΑΤΑΛΑΒΑ ΚΑΝΟΝΤΑΣ MINDFULNESS ΣΕ ΜΟΥΣΕΙΟ

Η δράση «Mindfulness στο Μουσείο», στο Ίδρυμα Β. & Ε. Γουλανδρή, με έκανε να δω ένα έργο τέχνης όπως ποτέ άλλοτε και να καταλάβω πώς το mindfulness μπορεί να γίνει παντού.

Όσοι βρεθήκαμε εκείνο το απόγευμα Παρασκευής στο μουσείο του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, στο Παγκράτι, ήμασταν λίγο πολύ υποψιασμένοι για το τι σημαίνει mindfulness. Άλλωστε, κλείνοντας online μια θέση για τη δράση «Mindfulness στο Μουσείο» είχαμε διαβάσει τα βασικά: σύμφωνα με τον Jon Kabat-Zinn, διακεκριμένο επιστήμονα και δάσκαλο διαλογισμού, ως Μindfulness/Ενσυνειδητότητα ορίζεται το «να “μάθω” να είμαι εξ’ ολοκλήρου συνειδητά στο παρόν χωρίς καμία κριτική».

Σε τι θα μεταφραζόταν αυτό στην πράξη; Προσωπικά, όταν διάβασα ότι «πρόκειται για ένα ειδικά διαμορφωμένο πρόγραμμα στο οποίο οι συμμετέχοντες εξερευνούν επιλεγμένα έργα τέχνης της Συλλογής του Ιδρύματος με την τεχνική της ενσυνειδητότητας», περίμενα ένα είδος ξενάγησης σε κάποια από τα έργα αυτού του φανταστικού μουσείου (αν δεν έχετε πάει, θα εκπλαγείτε από το πόσα κορυφαία έργα βρίσκονται εκεί).

Μόλις όμως έφτασα στο φουαγιέ, ενημερώθηκα ότι αυτό που μας περίμενε δεν θα είχε καμία σχέση με ξενάγηση. Θα εστιάζαμε σε ένα και μόνο έργο από τη συλλογή του μουσείου (που αλλάζει κάθε μήνα). Ποιο ήταν αυτό; Θα το μαθαίναμε όταν θα φτάναμε μπροστά του.

Η πρώτη δράση «Mindfulness στο Μουσείο» στο Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή έγινε μπροστά στο έργο «Λαϊκή αγορά», του Παναγιώτη Τέτση. Φωτογραφία: Μαρίζα Καψαμπέλη

Με οδηγό την ιστορικό τέχνης, εικαστική εκπαιδευτικό και εκπαιδεύτρια ενσυνειδητότητας Λύντια Πετροπούλου, κατευθυνθήκαμε προς τον τρίτο όροφο του μουσείου, έχοντας παραμάσχαλα καθένας μας ένα –εξαιρετικά πρακτικό– πτυσσόμενο σκαμνάκι που μας περίμενε στην είσοδο.

Φτάσαμε σε έναν από τους πιο ψηλοτάβανους χώρους του κτηρίου και βρεθήκαμε αντιμέτωποι με ένα έργο πραγματικά μεγάλο – όχι μόνο μεταφορικά, αλλά και κυριολεκτικά: τον πίνακα Des Malers Atelier (Το ατελιέ του καλλιτέχνη), διαστάσεων 2,81x2,81 μ., που φιλοτεχνήθηκε το 1983 από τον Γερμανό Anselm Kiefer.

O πίνακας του Anselm Kiefer. Φωτογραφία: Πάρης Κορμαρής

Εσύ ξέρεις από mindfulness;

Η δράση «Mindfulness στο Μουσείο» απευθύνεται στον οποιονδήποτε, χωρίς προαπαιτούμενο να γνωρίζει τι είναι ενσυνειδητότητα ή να έχει ασκηθεί σε αυτήν. Ξεκινώντας με μια πολύ απλή εισαγωγή στη συγκεκριμένη έννοια, η Λύντια Πετροπούλου εξήγησε αρχικά ότι δεν πρέπει να συγχέουμε την ενσυνειδητότητα με τον διαλογισμό. Στη συνέχεια, επιστράτευσε ένα πολύ γλαφυρό παράδειγμα: Κράτησε στο χέρι της ένα διάφανο μπουκάλι γεμάτο νερό και χρυσόσκονη και το  ανακίνησε. Το περιεχόμενο θόλωσε και η ειδικός το παρομοίασε με την κατάσταση του μυαλού μας όταν τρέχουμε μέσα στη μέρα για να προλάβουμε χίλιες δυο υποχρεώσεις: είναι γεμάτο σκόρπιες σκέψεις, που μας «θολώνουν» την αντίληψη.

Η Λύντια Πετροπούλου. Φωτογραφία: Μαρίζα Καψαμπέλη

Μόλις κράτησε το μπουκάλι για λίγες στιγμές ακίνητο, η διαύγεια του νερού επανήλθε σταδιακά και μπορούσες να διακρίνεις μέσα από αυτό. Αυτό, είπε, είναι η επίδραση της ενσυνειδητότητας στο μυαλό μας. Και δεν χρειαζόταν να ξέρουμε τίποτα περισσότερο, παρά να ακολουθήσουμε τις οδηγίες της εστιάζοντας στον πίνακα.

Ενώπιος ενωπίω με την τέχνη

Δεν θα περιγράψω ακριβώς τη διαδικασία, γιατί πιστεύω ότι καθένας μας μπορεί να τη βίωσε διαφορετικά – κάτι που φάνηκε και από σχόλια που έγιναν μετά. Προσωπικά, συνειδητοποίησα ότι μπορεί να έχω περάσει πολλές ώρες σε ένα μουσείο (έως και μέρα ολόκληρη, σε μεγάλα μουσεία του εξωτερικού) αλλά ποτέ δεν στάθηκα να παρατηρήσω ένα έργο όση ώρα κάθισα μπροστά από το Ατελιέ του καλλιτέχνη. Τι είδα που δεν είχα δει όσες φορές είχα επισκεφθεί το μουσείο;

Είδα πως ένα από τα υλικά που έχει χρησιμοποιήσει είναι το άχυρο, κάτι που δεν αποδίδεται πιστά σε καμιά φωτογραφία. Στο μυαλό μου, όπως καταλάγιαζε η βοή της ημέρας, άρχισε να «φυσάει» ένας άνεμος μέσα στον πίνακα, γύρω από τον μαύρο οβελίσκο σχεδόν στο κέντρο του (που δεν ήταν για όλους τους συμμετέχοντες οβελίσκος). Πρόσεχα χρώματα και προσπαθούσα να αποκρυπτογραφήσω γιατί επιλέχθηκαν και πώς μπήκαν σε κάθε σημείο. Το ερώτημα «τι ήθελε να πει ο καλλιτέχνης» άρχισε να δίνει τη θέση του στο τι μπορεί να ένιωθε και, τελικά, τι ένιωθα εγώ.

Δεν ήταν κάτι που έγινε άμεσα, ούτε χωρίς διάφορα ερεθίσματα να προσπαθούν να παρέμβουν εμβόλιμα στην εμπειρία. Το mindfulness δεν θέλει να βάλει στο «αθόρυβο» τον κόσμο γύρω σου. Θέλει να σε κάνει να καταλάβεις αυτό που σου συμβαίνει μέσα σε όλα αυτά, κάτι που τελικά λειτουργεί όντως κατευναστικά.

Γεμίζοντας ένα λευκό χαρτί

Στην επόμενη φάση της δράσης, πήραμε όλοι οι συμμετέχοντες από ένα λευκό χαρτί και επιλέξαμε ό,τι θέλαμε από διάφορα είδη γραφής και ζωγραφικής. Μπορούσαμε να γράψουμε ή να ζωγραφίσουμε, χωρίς να πρέπει να εξηγήσουμε τι κάνουμε, χωρίς να είμαστε υποχρεωμένοι να το μοιραστούμε με τους άλλους.

Συμμετέχουσα από προηγούμενη δράση. Φωτογραφία: Μαρίζα Καψαμπέλη

Ρίχνοντας κλεφτές ματιές στα κοντινά μου πρόσωπα, είδα δύο άτομα να γράφουν και τα περισσότερα να χρησιμοποιούν χρώματα για να σχεδιάσουν. Εγώ ξεκίνησα να αποτυπώνω κάποιες γραμμές και μοτίβα του πίνακα, με κέντρο έναν οβελίσκο. Μετά, προσπάθησα να δημιουργήσω γύρω του έναν κυκλώνα που φυσούσε το άχυρο, χρησιμοποιώντας ανάλογα χρώματα.

Τότε έγινε κάτι παράδοξο: Όταν άρχισα να γεμίζω τον ουρανό, ήρθε στο μυαλό μου ένα άλλο έργο τέχνης: η Έναστρη νύχτα του Vincent van Gogh. Ο ουρανός μου ήθελα να γεμίσει στροβίλους, όχι της αναταραχής αλλά της ρέμβης, μιας γλυκιάς βραδιάς που απολαμβάνεις τις λάμψεις στο στερέωμα. Φυσικά, το αποτέλεσμα δεν είχε καμία σχέση με τα δύο πρωτότυπα, άλλωστε είχαμε πάει για mindfulness. Κι όπως δεν ήταν προαπαιτούμενο να ξέρουμε τι είναι mindfulness, έτσι δεν ήταν προαπαιτούμενο να έχουμε ταλέντο – για να μην πω ότι μου έλειπαν και ωραία κίτρινα!

Το δικό μου έργο, όχι τέχνης αλλά mindfulness.

Μετά το mindfulness

Έφυγα με προορισμό μια θεατρική παράσταση, όπου με περίμενε μια φίλη που ασχολείται με εναλλακτικές θεραπείες. Όταν της είπα πως θέλησα να παντρέψω στο χαρτί το Ατελιέ του καλλιτέχνη με την Έναστρη νύχτα, μου είπε αυθόρμητα: «Μα αυτό δεν είναι το mindfulness; Να σε πάει από μια κατάσταση σε μια άλλη».

Mindfulness μπορείς να κάνεις οπουδήποτε, έστω για λίγο, για μια μικρή αποσυμπίεση στο γραφείο, στο λεωφορείο, όποτε θελήσεις μια μικρή ανάπαυλα. Το δοκιμάζω και ναι, μπορεί να κάνει διαφορά. Ίσως το δοκιμάσω και μόνος μου σε κάποιο μουσείο. Πάντως, αν το Ίδρυμα Γουλανδρή διοργάνωνε αυτή τη δράση σε εβδομαδιαία βάση, θα δήλωνα συμμετοχή με μεγάλη χαρά!