ΜΠΗΚΑΜΕ ΠΡΩΤΟΙ ΣΤΑ ΑΔΥΤΑ ΤΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ ΚΑΒΑΦΗ ΣΤΗΝ ΠΛΑΚΑ

Το Αρχείο Καβάφη στεγάζεται πλέον σε διατηρητέο κτίριο του 1910, που το Ίδρυμα Ωνάση φιλοδοξεί να λειτουργήσει ως κόμβος πολιτιστικής κληρονομιάς και δημιουργίας.

Τρίτη 21 Νοεμβρίου 2023, 11 π.μ. Στον αριθμό 16Β της οδού Φρυνίχου στην Πλάκα, δίπλα ακριβώς από το Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν, οι πόρτες ανοίγουν για να υποδεχτούν τους πρώτους δημοσιογράφους που επισκέπτονται τη νέα αθηναϊκή έδρα του Αρχείου Καβάφη. Η πρώτη ματιά είναι ένα νοητικό ταξίδι στο σπίτι του ποιητή στην Αλεξάνδρεια.

Φωτογραφίες του Κ. Π. Καβάφη και της οικογένειάς του, έπιπλα, προσωπογραφίες του ίδιου από σύγχρονούς του καλλιτέχνες, διακοσμητικά και προσωπικά του αντικείμενα –όπως το κομπολόι και η ασημένια ταμπακιέρα με τα αρχικά του– συνθέτουν ένα μικρό ψηφιδωτό μιας κληρονομιάς στην οποία η ποίηση έχει τη μεγαλύτερη αξία.

Αν είναι συνηθισμένο να βλέπεις τέτοια ενθύμια μεγάλων προσωπικοτήτων σε εκθέσεις, εκείνο που δεν είναι καθόλου συνηθισμένο είναι η νεκρική μάσκα του Καβάφη, φτιαγμένη κατά τα πρότυπα της εποχής με γύψο, που φέρνει το νεκρό πρόσωπο του ποιητή στην Αθήνα του σήμερα. Το άλλο εξαιρετικά σημαντικό έκθεμα δεν πέρασε ποτέ από τα χέρια του: είναι η πρώτη έκδοση των καβαφικών ποιημάτων, η οποία τυπώθηκε το 1935, μετά τον θάνατό του.

Η νεκρική μάσκα του Κ. Π. Καβάφη. © Πάρης Κορμαρής

Ο Κ. Π. Καβάφης είχε γεννηθεί στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου στις 17 Απριλίου 1863, ημερομηνία που άλλαξε σε 29 Απριλίου όταν τέθηκε σε ισχύ το νέο ημερολόγιο. Ακριβώς 70 χρόνια μετά, στις 29 Απριλίου 1933, άφησε την τελευταία του πνοή στο Ελληνικό Νοσοκομείο της Αλεξάνδρειας, χτυπημένος από καρκίνο του λάρυγγα. Το αρχείο του περιήλθε στην κυριότητα του Ιδρύματος Ωνάση το 2012 και έκτοτε εμπλουτίζεται συνεχώς με νέα αποκτήματα.

Η είσοδος στο Αρχείο Καβάφη. © Στέλιος Τζετζιάς

Το Αρχείο Καβάφη στην Ελλάδα

Το Αρχείο Καβάφη αποτελείται από 2.000 και πλέον τεκμήρια, στα οποία περιλαμβάνονται χειρόγραφα ποιημάτων, αυτοσχέδιες έντυπες εκδόσεις, πεζά λογοτεχνικά έργα, άρθρα, μελέτες και σημειώσεις του Αλεξανδρινού ποιητή, καθώς και το προσωπικό αρχείο του, με μια πλούσια συλλογή αλληλογραφίας, κειμένων και φωτογραφιών.

Το ποίημα «Επέστρεφε», από την πρώτη έκδοση. © Πάρης Κορμαρής

Μέρος του είναι και 966 βιβλία που υπήρχαν στη βιβλιοθήκη του, κάποια με σημειώσεις από τον ίδιο, άλλα άκοπα – όπως μια ποιητική συλλογή του Σεφέρη, πρώτη έκδοση με ιδιόχειρη αφιέρωση τον ίδιο, από την οποία ο Καβάφης προφανώς διάβασε μόνο τις πρώτες σελίδες.

Άποψη της πρώτης αίθουσας, © Ανδρέας Σιμόπουλος

Όσο για τα έπιπλα και τα αντικείμενα από το σπίτι του, είχαν μεταφερθεί στην Αθήνα από τους άμεσους κληρονόμους τους, για να αποκτηθούν πολύ αργότερα επίσης από το Ίδρυμα Ωνάση.

Το κτίριο στο ισόγειο του οποίου στεγάζεται πλέον το Αρχείο Καβάφη. © Πάρης Κορμαρής

«Έτσι, σε ένα κτίριο που θα μπορούσε να βρίσκεται στην Αλεξάνδρεια, γιατί ανήκει στην ίδια εποχή και στην ίδια αρχιτεκτονική παράδοση, προσπαθήσαμε να δώσουμε την αίσθηση από τις “κάμαρες” όπου ζούσε ο Καβάφης, με τα έπιπλά του και τα ποιήματά του», επισήμανε ο Αντώνης Παπαδημητρίου, Πρόεδρος του Ιδρύματος. «Ο στόχος δεν είναι να γίνει ένα “μουσείο” Καβάφη, αλλά ο επισκέπτης να πάρει μια εικόνα του πνευματικού και υλικού βίου του ποιητή, όσο βέβαια είναι αυτό εφικτό και χωρίς ψεύτικους εντυπωσιασμούς».

Πολυθρόνα με βελούδινη ταπετσαρία και Ιαπωνικά διακοσμητικά Satsuma. © Πάρης Κορμαρής

Το νέο «σπίτι» του αρχείου Καβάφη διαμορφώθηκε με αρχιτεκτονική μελέτη του Flux-office της Εύας Μανιδάκη και του Θανάση Δεμίρη, με τρόπο που συνδυάζει την επιστημονική αρτιότητα με ιδιαίτερη ατμόσφαιρα και ζεστασιά (οι ίδιοι επιμελούνται την αποκατάσταση και αναδιαμόρφωση και της Οικίας Καβάφη στην Αλεξάνδρεια).

Μετά την αίθουσα με τα κειμήλια, ακολουθούν δύο ακόμη που είναι ανοιχτές στο κοινό: μία αίθουσα αφιερωμένη στην Αθήνα του Καβάφη, με εκθέματα σχετικά με τα ταξίδια του στην πόλη, και το Αναγνωστήριο.

Άποψη της ενότητας «Η Αθήνα του Καβάφη». © Πάρης Κορμαρής

Στο Αναγνωστήριο βρίσκεται και η πόρτα που οδηγεί στον χώρο όπου φυλάσσονται τα πρωτότυπα, σε ειδικές συνθήκες –και πολύ χαμηλή θερμοκρασία!– κατά τη συνήθη πρακτική των αρχείων. Ο χώρος αυτός δεν θα είναι βέβαια ανοιχτός στο κοινό, άνοιξε όμως για λίγα λεπτά στους δημοσιογράφους, ενώ μελετητές του έργου του Καβάφη θα έχουν τη δυνατότητα να αποκτήσουν πρόσβαση στα πρωτότυπα μετά από ειδική αίτηση.

Τα πρωτότυπα φυλάσσονται σε ειδικές συνθήκες. © Πάρης Κορμαρής

Προσβάσιμη σε όλους παραμένει η πλήρης ψηφιοποιημένη εκδοχή του, που έχει ολοκληρωθεί από το 2019, στα ελληνικά και τα αγγλικά.

Στα άδυτα του Αρχείου. © Πάρης Κορμαρής

Η Αθήνα του Καβάφη

«Επήγα στας Αθήνας – ωσάν να επήγαινα σε μια Μέκκα – αποφασισμένος να μ’ αρέσει, κι εκράτησα τον λόγο μου […] Σε διαβεβαιώ πως σ’ όλο αυτό δεν με παρέσυρε ο πατριωτισμός. Αφέθηκα απλώς να με καθοδηγήσουν –όπως αρέσκομαι κατά καιρούς να κάμω– το Συναίσθημα και η Πλάνη». Η φράση (μεταφρασμένη εδώ από τα αγγλικά με τον τρόπο που μάλλον θα την είχε πει ο ποιητής στη γλώσσα μας) προέρχεται από προσχέδιο επιστολής του Κ. Π. Καβάφη στη Μαριγώ Καβάφη, γυναίκα του εξαδέλφου του, Ιωάννη, το 1902, και πλαισιώνει τη σχετική αίθουσα στο Αρχείο Καβάφη.

Προσωπογραφίες του Κ. Π. Καβάφη από σύγχρονούς του καλλιτέχνες. © Ανδρέας Σιμόπουλος

Ο αλεξανδρινός ποιητής επισκέφτηκε την πρωτεύουσα συνολικά τέσσερις φορές. Τα δύο πρώτα του ταξίδια, το 1901 και το 1902, ήταν συναρπαστικά και γεμάτα ανακαλύψεις. Τα δύο επόμενα είχαν τελείως διαφορετικό χαρακτήρα: το 1905 επισκέφθηκε τον ετοιμοθάνατο αδελφό του, Αλέξανδρο, ο οποίος είχε προσβληθεί από τυφοειδή πυρετό, ενώ το 1932 ήρθε για να νοσηλευτεί και υποβλήθηκε σε τραχειοτομή στο Νοσοκομείο του Ερυθρού Σταυρού. Ανάμεσα στα εκθέματα, είναι ένα από τα ιδιόχειρα σημειώματα με τα οποία επικοινωνούσε με τους γύρω του, όταν πια δεν είχε τη δυνατότητα να μιλήσει.

Προθήκη με προσωπικά αντικείμενα του ποιητή. © Πάρης Κορμαρής

Ματιές στην Αλεξάνδρεια

Στον χώρο του Αναγνωστήριου, φιλοξενούνται δύο ενότητες έργων τέχνης. Στην ενότητα «Προσωπογραφίες του Καβάφη» παρουσιάζεται ο Αλεξανδρινός ποιητής μέσα από τη ματιά σπουδαίων καλλιτεχνών από την Ελλάδα και το εξωτερικό, σε έξι ιδιαίτερες προσωπογραφίες.

Έργα τέχνης στο Αναγνωστήριο, με αλεξανδρινά θέματα. © Πηνελόπη Γερασίμου

Από την άλλη, η ενότητα «Αιγυπτιώτες ζωγράφοι» μας καλεί να φανταστούμε την καθημερινότητα στην Αλεξάνδρεια της εποχής του Κ. Π. Καβάφη, μέσα από δέκα έργα τέχνης σύγχρονων του ποιητή ζωγράφων από την Αίγυπτο, που αποτυπώνουν στιγμιότυπα της ζωής στην πόλη όπου γεννήθηκε και έζησε ο ίδιος.

«Οι ζωγράφοι αυτοί, Αλεξανδρινοί και οι ίδιοι, γνώριζαν και συναναστράφηκαν τον Καβάφη, και μας περιγράφουν την πόλη του», εξήγησε ο Αντώνης Παπαδημητρίου, εξηγώντας πως αυτός ο νέος χώρος που φτιάχτηκε για το Αρχείο Καβάφη είναι «ανοιχτός στο κοινό, σύμφωνα με την ολιστική πολιτική του Ιδρύματος Ωνάση, θα λειτουργήσει ως κόμβος πολιτιστικής κληρονομιάς και δημιουργίας».

Ημέρες και ώρες λειτουργίας: Τρίτη, Πέμπτη, Σάββατο 11:00-18:00. Είσοδος ελεύθερη – Πληροφορίες: 210 3713 0000