ΜΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΛΑΪΚΙΣΜΟ ΠΟΥ ΑΦΟΡΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Ο Julian Stallabrass, επιμελητής της φετινής κεντρικής έκθεσης της Thessaloniki PhotoΒiennale 2023, «Το φάντασμα του λαού», μιλάει στο OW για το σημείο συνάντησης λαϊκισμού και φωτογραφίας αλλά και όσα θα δούμε στην πιο ανατρεπτική έκθεση φωτογραφίας στο Λιμάνι της Θεσσαλονίκης.

Σε έναν κόσμο όπου τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και αναπαράστασης είναι δυσδιάκριτα και τα πολιτικά αφηγήματα είναι κατασκευασμένα τόσο σχολαστικά όσο και τα πιο προσεγμένα έργα τέχνης, μια πρωτοποριακή έκθεση φωτογραφίας στη Θεσσαλονίκη επιδιώκει να αναδείξει μια από τις καθοριστικές δυνάμεις της εποχής: τον λαϊκισμό.

Πρόκειται για την κεντρική έκθεση της Thessaloniki PhotoBiennale 2023 του MOMus-Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, με τίτλο «Το φάντασμα του λαού». Στο Λιμάνι της Θεσσαλονίκης όπου φιλοξενείται, Έλληνες και ξένοι φωτογράφοι και καλλιτέχνες μάς προσκαλούν να εμβαθύνουμε στον τρόπο με τον οποίο οι διαφορετικές πτυχές του λαϊκισμού αξιοποιούνται μέσα από τον φωτογραφικό φακό.

«Οι εικόνες και ο τρόπος με τον οποίο διανέμονται και αντιμετωπίζονται στην ψηφιακή εποχή είναι κομβικής σημασίας για τη συμπεριφορά της πολιτικής, από τις επιδόσεις των ηγετών και των οπαδών μέχρι τον τρόπο με τον οποίο οι διαδηλωτές διατυπώνουν τις απόψεις τους και συγκεντρώνονται ως συλλογικότητες», εξηγεί στο OW ο Βρετανός ιστορικός τέχνης, θεωρητικός της φωτογραφίας, συγγραφέας και φετινός επιμελητής της έκθεσης Julian Stallabrass.

Με αφορμή την έκθεση, ήρθαμε σε επικοινωνία με τον κ. Stallabrass έτσι ώστε να τον ρωτήσουμε περισσότερα για το «φάντασμα που πλανάται πάνω από τον κόσμο» και την καλλιτεχνική εξερεύνηση αυτού στην Thessaloniki PhotoBiennale 2023.

– Ο λαϊκισμός θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα σύνθετο και πολύπλευρο φαινόμενο. Πώς αποφασίσατε να το προσεγγίσετε στο πλαίσιο μιας έκθεσης φωτογραφίας και ποιος ήταν ο αρχικός σας στόχος;

Έχω ερευνήσει το θέμα για ένα βιβλίο αναφορικά με τη σχέση μεταξύ πολιτιστικού και πολιτικού λαϊκισμού στον κόσμο της σύγχρονης τέχνης και όχι μόνο. Μου έκανε εντύπωση ότι ορισμένοι καλλιτέχνες που δημιουργούν έργα τα οποία έχουν μεγάλη λαϊκή απήχηση και φτιάχνουν ένα «brand», ένα εμπορικό σήμα της προσωπικότητάς τους, μερικές φορές μιμούνται τις δηλώσεις και τη συμπεριφορά λαϊκιστών πολιτικών. Η φωτογραφία και το βίντεο είναι κεντρικά σε αυτόν τον παραλληλισμό επειδή είναι τόσο σημαντικά για την άσκηση της πολιτικής. Με τη φωτογραφία, αυτό ισχύει από τις απαρχές της σύγχρονης δημοκρατίας.

DISNOVATION.ORG, Διαδικτυακοί πόλεμοι αξιών, 2018-2019.

– Μπορεί η τέχνη και η φωτογραφία να προσφέρουν στο κοινό εργαλεία για την όξυνση της κριτικής σκέψης ενάντια στα μέσα χειραγώγησης του λαϊκισμού;

Αυτό είναι ένα μεγάλο μέρος αυτού που σκοπεύει να δείξει η έκθεση. Για να δώσω μόνο ένα παράδειγμα, όταν βλέπουν τον Daniel Mayrit [σ.σ. ο visual artist της κεντρικής φωτογραφίας] να κάνει performing ως λαϊκιστής ηγέτης στην κάμερα, πολλοί θεατές θα το βρουν αστείο, αλλά θα σκεφτούν επίσης τις διάφορες τεχνικές με τις οποίες οι λαϊκιστές μεταδίδουν οπτικά το μήνυμά τους: πώς ποζάρουν, τι φορούν, πώς φωτίζονται – σε γενικές γραμμές, πώς κατασκευάζουν τις φωτογραφίες τους.

Ο συγγραφέας, φωτογράφος, επιμελητής και καθηγητής Julian Stallabrass.

– Τα τελευταία χρόνια, η Ελλάδα έχει αντιμετωπίσει μεγάλες πολιτικές και οικονομικές προκλήσεις. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η έκθεση πραγματοποιείται στη Θεσσαλονίκη, θα ήθελα να σας ρωτήσω αν υπάρχει κάποιος συσχετισμός του λαϊκισμού ως φαινομένου σε σχέση με την ελληνική εμπειρία.

Σίγουρα υπάρχει και για το ελληνικό έργο είχα καλές συμβουλές, ειδικά από τον επιμελητή του MOMus-Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, Ηρακλή Παπαϊωάννου. Ο λαϊκισμός έχει έναν εξαιρετικά αμφίσημο χαρακτήρα: μπορεί να επιδιώξει να ενισχύει τη δημοκρατία και να ξεπεράσει τις ελλείψεις της και μπορεί εξίσου να την απειλήσει με αυταρχισμό. Επί ΣΥΡΙΖΑ, πήρατε μια γεύση από το πρώτο, καθώς η κυβέρνηση προσπάθησε να αντιμετωπίσει την Ευρωπαϊκή Ένωση και το πρόγραμμα των ιδιωτικοποιήσεων και περικοπών της.

Αυτή η εκδήλωση έχει πλέον λήξει (7 Ιουλίου 2015), 2016-2017. Βαγγέλης Βλάχος

Το έργο του Βαγγέλη Βλάχου [βλ. πάνω] δείχνει την προδοσία που θα συνέβαινε ενάντια στη λαϊκή βούληση. Ένα αλλόκοτο βίντεο από την άδεια αίθουσα του Ελληνικού Κοινοβουλίου [βλ. κάτω] από τον Στέφανο Τσιβόπουλο κάνει ορατό το δημοκρατικό έλλειμμα.

Στέφανος Τσιβόπουλος, Γεωμετρία του Φόβου, 2012

Και στις φωτογραφίες-ντοκιμαντέρ («documentary photos») του ο Δημήτρης Μιχαλάκης δείχνει τόσο τις τρομερές συνθήκες της οικονομικής κρίσης, όσο και την εξέγερση ενάντια στην επιβολή της λιτότητας.

Από τη σειρά «Λεωφόρος ΝΑΤΟ», 2004-2011. Δημήτρης Μιχαλάκης

– Υπήρχαν ηθικοί προβληματισμοί με τους οποίους ήρθατε αντιμέτωποι κατά την προετοιμασία της έκθεσης;

Ναι, το πιο προφανές ήταν ο τρόπος αντιμετώπισης του δεξιού λαϊκιστικού υλικού. Η έκθεσή μου δεν έχει σκοπό να είναι ουδέτερη, και έχει μια κομματική θέση πολιτικά, ενώ διερευνά ένα πολύ ευρύ φάσμα καλλιτεχνικών προσεγγίσεων.

Έτσι, το δεξιό υλικό πλαισιώνεται μέσα στο έργο καλλιτεχνών που δεν συμμερίζονται αυτή την ιδεολογία: για παράδειγμα, σε ένα ενοχλητικό βίντεο του MacDonaldStrand με ακροδεξιές διαδηλώσεις στο Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ, στις οποίες οι σημαίες τους είναι κενές για να δημιουργήσουν μια ομοιόμορφη εμφάνιση. Και στον αξιοσημείωτο χάρτη των διαδικτυακών πολέμων αξιών του DISNOVATION, ο οποίος παρουσιάζει ένα διασκεδαστικό και ιλιγγιώδες σύνολο από brands, προσωπικότητες, memes και συνθήματα στους άξονες της αριστεράς και της δεξιάς, και του ελευθεριακού και αυταρχικού.

No More Flags, 2021 Ψηφιακή ταινία MacDonaldStrand

– Η τέχνη έχει τη δυνατότητα να προκαλεί συναισθηματικές αντιδράσεις και να αποτελεί αυτό που λέμε «τροφή για σκέψη». Τι είδους συναισθήματα ή αντιδράσεις ελπίζετε να βιώσουν οι επισκέπτες της έκθεσης «Το φάντασμα του λαού»;

Μου είναι δύσκολο να πάρω μια απόσταση από την έκθεση την οποία δούλευα τόσο πολύ τον τελευταίο περίπου χρόνο και ανυπομονώ να δω τι κάνουν οι άνθρωποι για αυτή. Νομίζω ότι αντανακλά ορισμένες από τις ιδιότητες του ίδιου του λαϊκισμού – υπάρχουν σημεία που είναι οπτικά δυνατά και ακόμη και χυδαία, ειδικά όταν πρόκειται για την αντιμετώπιση των πολύ πλούσιων [ανθρώπων], όπως στο έργο της Lauren Greenfield και του Dougie Wallace.

Η Sevla στο σπίτι Από τη σειρά «Sevla», 2015-σε εξέλιξη Ρώμη, 2018. Paolo Pellegrin

Υπάρχουν σημεία που είναι βαθιά σοβαρά και στοχαστικά, με το έργο να ασχολείται με αυτούς που έχουν αποκλειστεί από τον «λαό» και καταδικάζονται ως εχθροί—για παράδειγμα, στις φωτογραφίες μιας οικογένειας Ρομά του Paolo Pellegrin ή στις εικόνες της Kimberly dela Cruz με όσους στοχοποιήθηκαν από τάγματα θανάτου στις Φιλιππίνες. Άλλα έργα είναι πιο αναλυτικά και απαθή.

Ελπίζω ότι οι θεατές θα φύγουν έχοντας βιώσει ένα μεγάλο εύρος συναισθημάτων και σκέψεων, με μια αίσθηση του βάθους της κρίσης της δημοκρατίας, αλλά και ελπίδας στους πολλούς ανθρώπους που διακινδυνεύουν την ασφάλειά τους και ενίοτε τη ζωή τους επιδιώκοντας να ενισχύσουν τη δημοκρατία και να αμφισβητήσουν τα αυταρχικά καθεστώτα.

• Η έκθεση φιλοξενείται στους χώρους του MOMus-Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης και του MOMus-Πειραματικού Κέντρου Τεχνών στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης.
• Διάρκεια: 20/10/2023 – 11/02/2024
• Περισσότερες πληροφορίες θα βρείτε στην επίσημη ιστοσελίδα της διοργάνωσης.