ΜΗΠΩΣ ΦΟΒΑΣΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΥΧΙΑ;

Μάλλον χωρίς να το συνειδητοποιείς μπορεί να φοβάσαι την επιτυχία. Και ξέρεις κάτι; Ο φόβος της επιτυχίας σού βάζει τρικλοποδιές και σε κρατάει πίσω, τόσο πίσω από αυτά που θέλεις να πετύχεις όσο και ο φόβος της αποτυχίας!

Είμαι σίγουρη ότι όλοι λίγο-πολύ έχουμε ακούσει για τον φόβο της αποτυχίας. Για το πώς δηλαδή αποφεύγουμε να δοκιμάσουμε νέα πράγματα και καταστάσεις από φόβο μήπως αποτύχουμε. Πόσοι όμως γνωρίζουμε τον φόβο της επιτυχίας;

Ίσως και να αναρωτηθείς, τι μου λέει τώρα; Ποιος φοβάται την επιτυχία, αφού όλοι εκεί στοχεύουμε; Η αλήθεια όμως είναι ότι κάθε αλλαγή, θετική ή αρνητική, δημιουργεί στρες και πίεση να αποδώσουμε και μας φέρνει αντιμέτωπους με κάτι πρωτόγνωρο, άγνωστο.

Άρα και η επιτυχία, π.χ. η προαγωγή που τόσο καιρό περίμενες και λαχταρούσες ή η σχέση που μόλις ξεκίνησε, δηλαδή μία θετική αλλαγή στη ζωή σου μπορεί να σε στρεσάρει και να σε φοβίζει εξίσου.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Πιθανώς δεν το καταλαβαίνεις και σίγουρα χωρίς να το συνειδητοποιείς, ο φόβος της επιτυχίας σου βάζει τρικλοποδιές και σε κρατάει πίσω, τόσο πίσω από αυτά που θέλεις να πετύχεις όσο και ο φόβος της αποτυχίας!

Τι είναι ο φόβος της επιτυχίας

Ο φόβος της επιτυχίας αναφέρεται και ως άγχος επιτυχίας ή φοβία επιτυχίας (Αchievemephobia). Ουσιαστικά φοβάμαι την αλλαγή από την κατάσταση στην οποία βρίσκομαι τώρα σε μία νέα συνθήκη όπου αισθάνομαι ότι οι προσδοκίες θα είναι όλες στραμμένες επάνω μου κι εγώ θα πρέπει να αποδεικνύω ότι αξίζω αυτήν την επιτυχία.

Φοβάμαι ότι πετυχαίνοντας αυτό που τόσο καιρό επιθυμώ, δεν θα καταφέρω να το διαχειριστώ ή να φανώ αντάξιος της προσδοκίας των άλλων για μένα. Είναι δηλαδή η ασυνείδητη αρνητική προσδοκία από τον εαυτό μου και τους άλλους για τη διατήρηση της επιτυχίας.

Είμαι ικανός να επιτύχω; Αξίζω να επιτύχω; Αυτά είναι τα ασυνείδητα ερωτήματα στον πυρήνα του φόβου της επιτυχίας.

Πώς σε επηρεάζει

Μια τέτοια προσδοκία, όπως καταλαβαίνει κανείς, επηρεάζει όλες τις εκφάνσεις της ζωής ενός ατόμου και εν τέλει τη συνολική του ικανοποίηση και ευτυχία. Λόγω του ότι ο φόβος λειτουργεί ασυνείδητα και το άτομο δεν έχει τον έλεγχο της κατάστασης, μοιάζει σαν να παίζει παιχνίδια, να βάζει τρικλοποδιές, να εφευρίσκει τρόπους και δικαιολογίες, προκειμένου να μην προχωρήσει το άτομο σε μία νέα συνθήκη. Ο φόβος της επιτυχίας σαμποτάρει με μικρούς, λεπτούς χειρισμούς τις κινήσεις για εξέλιξη και επιτυχία.

Για παράδειγμα, μπορεί να μου προταθεί μία υψηλότερη θέση στη δουλειά, ένας τίτλος, μια αύξηση, περισσότερα δικαιώματα και εγώ να αρνηθώ γιατί θα βρω να «κολλήσω» στο ότι θα χρειαστεί να εποπτεύω μία ομάδα εργασίας ένα απόγευμα την εβδομάδα για 2 ώρες.

Είναι λοιπόν σαν ασυνείδητα να ψάχνω να βρω το σφάλμα στη ρύθμιση, έτσι ώστε να εκλογικεύσω το ότι δεν προχωρώ. Είμαι σίγουρη ότι όλοι έχουμε πιάσει τον εαυτό μας κάποιες φορές - ή ίσως έχουμε παρατηρήσει άλλους να το κάνουν - να εκλογικεύουμε κάτι προκειμένου να εξυπηρετήσει και να δικαιολογήσει έναν φόβο, έναν δισταγμό, που ούτε εμείς οι ίδιοι έχουμε αντιληφθεί.

Τι μπορεί να (νομίζεις ότι) φοβάσαι

Μαζί με τον φόβο της αλλαγής και την αρνητική προσδοκία που ανέφερα, μπορεί να σκέφτεσαι και τα εξής και να εμποδίζεις την αποδοχή της επιτυχίας:

• μήπως κάποιοι θεωρήσουν ότι έχεις έπαρση και μεγαλοπιάνεσαι λόγω της επιτυχίας σου,
• μήπως χάσεις ανθρώπους από κοντά σου,
• ότι μπορεί τελικά το κόστος της επιτυχίας να είναι πολύ μεγάλο,
• ότι η τόση προσοχή είναι κάτι που δεν σου ταιριάζει γιατί είσαι εκ φύσεως εσωστρεφής και κλειστός άνθρωπος,
• μήπως ανέβεις πολύ ψηλά και μετά πέσεις απότομα,
• ότι σου είναι πολύτιμη αυτή η επιτυχία και δεν θέλεις με τίποτα να τη χάσεις.

Ποιες είναι οι συμπεριφορές ανθρώπων με φόβο επιτυχίας

Τις περισσότερεες φορές παρατηρούμε συγκεκριμένα μοτίβα συμπεριφορών σε άτομα με φόβο επιτυχίας:

• Αναβάλλουν συνεχώς και καθυστερούν να ολοκληρώσουν ένα project π.χ. μέχρι που χάνεται η ευκαιρία.
• Θέτουν χαμηλούς στόχους σαν να προσπαθούν εσκεμμένα να μην ξεπεράσουν τον πήχη.
• Παραιτούνται της προσπάθειας (είναι πολύ χαρακτηριστικό αυτό που λέμε «έφαγε τον γάιδαρο και κόλλησε στην ουρά») ακριβώς λίγο προτού πετύχουν.
• Θέλουν να τα κάνουν όλα τέλεια, με αποτέλεσμα να μην είναι ποτέ κάτι αρκετά καλό για να προχωρήσει.

Σε κάποιες (σπάνιες) περιπτώσεις, ο φόβος της επιτυχίας μπορεί να είναι τόσο δυνατός και έντονος που να οδηγήσει το άτομο να αναζητήσει ανακούφιση σε χρήση ουσιών και αλκοόλ και άλλες αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.

Όπως ξεκάθαρα καταλαβαίνει κανείς με αυτές τις συμπεριφορές ουσιαστικά πετυχαίνει κανείς να δημιουργήσει συνθήκες που τον απομακρύνουν όλο και περισσότερο από αυτό που φοβάται, προστατεύεται δηλαδή με μεγάλη επιτυχία (μα πόσο ειρωνικό όμως), χωρίς να αναλάβει και ευθύνη για αυτό που ό ίδιος προκαλεί στον εαυτό του.

H ψυχολογική εξήγηση

Ο φόβος της επιτυχίας σε ψυχικά υγιείς ενήλικες σχετίζεται συνήθως με εμπειρίες της παιδικής ηλικίας και συνθήκες ανατροφής. Κάτι τέτοιο ανάγεται σε χαμηλή αυτοεκτίμηση και χαμηλή αυτοπεποίθηση. Γι' αυτό και το κύριο αίσθημα κάτω από όλα αυτά είναι συνήθως «τα αξίζω όλα αυτά;».

Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις ανθρώπων που βιώνουν κάποια διαταραχή, συνήθως στο φάσμα των διαταραχών του άγχους ή μετατραυματικό στρες, το γνωστό πλέον PTSD, κι τότε συνυπάρχει ο φόβος της επιτυχίας.

Ένας ακόμα παράγοντας που επηρεάζει και εντείνει τον φόβο είναι το πώς κοινωνικοποιήθηκε κάποιος και ποιες συνθήκες βίωσε, όπως για παράδειγμα σεξισμό ή ρατσισμό.

Ο ΦΟΒΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΣΑΜΠΟΤΑΡΕΙ ΜΕ ΛΕΠΤΟΥΣ ΧΕΙΡΙΣΜΟΥΣ ΤΙΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΕΠΙΤΥΧΙΑ. ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΜΟΙΑΖΕΙ ΝΑ ΕΦΕΥΡΙΣΚΕΙ ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΙΕΣ, ΩΣΤΕ ΝΑ ΜΗΝ ΠΡΟΧΩΡΗΣΕΙ ΣΕ ΚΑΤΙ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟ.

Είναι δύσκολο να πούμε με ακρίβεια πόσοι άνθρωποι βιώνουν τον φόβο της επιτυχίας κι αν όλοι μας κάποτε περνάμε από ένα τέτοιο στάδιο, καθώς είναι κάτι σχετικά νέο, δεν είναι εύκολα μετρήσιμο και απαιτεί περαιτέρω διερεύνηση.

Σε κάθε περίπτωση όμως, στην αναγνώριση του φόβου επιτυχίας και στη μετέπειτα διαχείρισή του παίζει ρόλο η ψυχοσύνθεση κάθε ανθρώπου και οι ιδιαιτερότητες του.

Πώς να ξεπεράσεις τον φόβο της επιτυχίας

Ο φόβος της επιτυχίας είναι διαχειρίσιμος και υπάρχουν αρκετά εργαλεία που χρησιμεύουν σε αυτήν την περίπτωση.

Το πρώτο και το πιο σημαντικό βήμα κατά τη γνώμη μου είναι η συνειδητοποίηση του τι συμβαίνει. Χρειάζεται να κρατήσω τα μάτια μου ανοιχτά να παρατηρήσω τι κάνω ακριβώς, πώς το κάνω, υπό ποιες συνθήκες και πού με οδηγεί.

Παρατηρώντας τις συμπεριφορές μου αναγνωρίζω τα μοτίβα που σχηματίζονται και έτσι σιγά-σιγά παραδέχομαι ότι υπάρχει κάτι τέτοιο.

Σε αυτό το σημείο είμαι αναγκασμένος πλέον, αφού το αναγνώρισα, να προχωρήσω μπροστά και να σταματήσω την εκλογίκευση και τον χειρισμό.

Σε αυτό ακριβώς το σημείο ξεκινάει ουσιαστικά η θεραπεία!

Τι μπορείς να κάνεις:

1. Πήγαινε νοητά λίγο πίσω και βρες πότε ξεκίνησε όλο αυτό, πού έχει τις ρίζες του, ποιες είναι οι προηγούμενες εμπειρίες σου με την επιτυχία, ποια ήταν η σχέση σας μέχρι τώρα;
2. Παρατήρησε τα μοτίβα τυχόν αυτοκαταστροφικών σου συμπεριφορών και φέρ' τα στο συνειδητό, γράψε κάπου τι ακριβώς κάνεις ώστε να μην τα επαναλάβεις.
3. Αναγνώρισε όλη την εικόνα, δες και τα θετικά που φέρνει μαζί η επιτυχία στη ζωή σου.
4. Οραματίσου πώς θα είναι να έχεις πετύχει αυτό που θέλεις και νιώσε το.
5. Διαχειρίσου το στρες και βελτίωσε τον τρόπο ζωής σου (διατροφή, άσκηση, ύπνος, κ.λπ.) καθώς αυτά είναι παράγοντες που ενισχύουν τον φόβο της επιτυχίας που βιώνεις.
6. Αναζήτησε έναν ψυχολόγο/σύμβουλο ψυχικής υγείας, ιδανικά με γνώσεις γνωσιακής συμπεριφοριστικής θεραπείας (CBT), που είναι ο καταλληλότερος άνθρωπος για να σε βοηθήσει σε αυτή την αλλαγή στη ζωή σου.

Να θυμάσαι ότι υπάρχει λύση, υπάρχει τρόπος και ο φόβος της επιτυχίας μπορεί κάλλιστα να μετατραπεί απλά σε επιτυχία, όταν εσύ αποφασίσεις να αλλάξεις αυτό που σε κρατάει πίσω.

Η Χριστιάνα Γερμανού είναι ψυχολόγος-σύμβουλος ψυχικής υγείας.