Η ΠΟΙΗΣΗ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΓΕΝΙΑΣ Ζ

Η Έλλη Μάρη μεγάλωσε με Instagram, TikTok και λοιπά social media – ανήκει άλλωστε στη γενιά Ζ, είναι μόλις 19 χρονών. Το παράξενο είναι ότι επέλεξε να γράφει ποίηση. Και τα ποιήματά της μόνο 19χρονη δεν θυμίζουν.

Συναντηθήκαμε στο σπίτι της ένα ηλιόλουστο πρωινό του Σεπτέμβρη, αν και η ίδια θα προτιμούσε να έχει βροχερό καιρό. Η Έλλη έχει τον αυθορμητισμό και την ανεμελιά ενός κοριτσιού της ηλικίας της.

Όταν αρχίσεις να μιλάς όμως μαζί της, διακρίνεις και άλλα στοιχεία που παραπέμπουν σε άνθρωπο που έχει γνωρίσει το μαύρο της ζωής και το έχει αποδεχτεί ως μέρος του παιχνιδιού. Στα ποιήματά της δεν θα βρεις περίτεχνες λέξεις ή βαρύγδουπες εκφράσεις – ο λόγος της είναι λιτός, μεστός και εύστοχος. Και αυτό είναι το εντυπωσιακό.

Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μέλισσα η πρώτη της ποιητική συλλογή με τον τίτλο Transit.

– Ποιο ήταν το έναυσμα για να γράψεις ποίηση σε τόσο μικρή ηλικία; Νομίζω έγραψες το πρώτο σου ποίημα στα 15;

Ναι, στα 14-15.

– Τι σε έσπρωξε λοιπόν να το κάνεις; Ποια ήταν η έμπνευση;

Το «Μονόγραμμα» του Οδυσσέα Ελύτη. Μου το είχε δώσει η μαμά μου όταν ήμουν 14-15 χρονών να το διαβάσω και είχα εντυπωσιαστεί. Ήταν μια τεράστια ιστορία ειπωμένη σε ένα μεγάλο ποίημα – διέφερε πολύ από ένα λογοτεχνικό κείμενο. Ο Ελύτης λέει όλα όσα θέλει να πει με λίγα λόγια. Δεν περιτριγυρίζει το θέμα, πάει κατευθείαν στην καρδιά του. Από τότε άρχισα σιγά σιγά να ψάχνω online και να διαβάζω ποίηση. Μου άρεσε διαβάζοντας ποιήματα άλλων να βρίσκω διαφορετικούς τρόπους να περιγράφω κάτι με όσο το δυνατόν πιο ακριβή και λιτό τρόπο.

– Η λέξη «λιτό» είναι κάτι που χαρακτηρίζει τα ποιήματά σου και έρχεται –νιώθω– σε αντίθεση με τη νεαρή σου ηλικία. Θέλω να πω ότι ειδικά όταν ξεκινάει κάποιος να γράφει ποίηση, είναι μάλλον αναμενόμενο να χρησιμοποιεί περίτεχνες λέξεις για να εντυπωσιάσει. Εσύ αυτό δεν το κάνεις.

Όταν θες να περιγράψεις κάτι, μπορείς σίγουρα να το κάνεις με πολλά λόγια. Για να το καταλάβει όμως αυτός που έχεις απέναντί σου, χρειάζεται νομίζω να μπορείς να το πεις με όσο πιο απλό τρόπο γίνεται. Επειδή κάτι είναι απλό, δεν σημαίνει ότι δεν είναι σημαντικό ή ότι είναι αυτονόητο. Τα πιο απλά πράγματα είναι και τα πιο ουσιώδη.

– Συνέχισες να διαβάζεις ποίηση τα επόμενα χρόνια; Ποιους ποιητές ξεχωρίζεις;

Διάβαζα ναι, αλλά όχι γνωστούς ποιητές. Υπάρχουν στο διαδίκτυο πολλά sites-οργανισμοί, στα οποία ο κάθε χρήστης μπορεί να φτιάξει έναν λογαριασμό και να ανεβάσει τα δικά του ποιήματα. Μου φάνηκε πολύ ωραίο, γιατί έβρισκα ανθρώπους που ήταν σαν κι εμένα. Δεν είχα να κάνω με σπουδαίους ποιητές μεγάλης ηλικίας που είχαν εκδώσει πολλές ποιητικές συλλογές. Ήταν ερασιτέχνες, αλλά όσα διάβαζα με εντυπωσίαζαν.

– Για να γράψεις ποίηση αισθάνομαι ότι πρέπει να βλέπεις (και) το… μαύρο της ζωής. Να έχεις ζήσει δύσκολες, σκοτεινές εμπειρίες. Εσύ, πώς βιώνεις το μαύρο που βγαίνει και στα ποιήματά σου στην ηλικία των 19;

Όλα αυτά τα χρόνια έχω πιεστεί ψυχολογικά και το γράψιμο με έχει βοηθήσει να αντιμετωπίσω καταστάσεις. Δεν γράφω όμως ποίηση ως ανάγκη απόδρασης από αυτό που βιώνω. Γι' αυτό και δεν γράφω την ώρα που είμαι ζορισμένη.

Αυτό που μου συμβαίνει είναι το εξής: Έχω όλες τις εμπειρίες στο μυαλό μου και μια άσχετη μέρα μπορεί να δω κάτι –οτιδήποτε– το οποίο θα μου ανακινήσει ένα συναίσθημα ή μια εμπειρία, από τα οποία έχω πάρει κάποια απόσταση. Μπορεί να μου κεντρίσει το ενδιαφέρον ένα χρώμα, ένα άρωμα, ένα αντικείμενο. Αρχίζω, λοιπόν, να γράφω γι’ αυτό και μετά στήνεται όλο το υπόλοιπο. Δεν έχω πει ποτέ «Τώρα θέλω να γράψω για την κατάθλιψη, τώρα για το άγχος».

– Μπορείς να μας πεις ένα ποίημά σου που ξεκίνησε από ένα άσχετο –τουλάχιστον φαινομενικά– ερέθισμα;

Μια μέρα τριγυρνούσα στον δρόμο και είδα σε μια βιτρίνα μια πορσελάνινη κούκλα. Με αυτή την αφορμή έγραψα το ποίημα «Θάλασσα» που λέει: «Σήμερα νιώθω σαν την πορσελάνινη κούκλα, χάνοντας κάτι που δεν ήταν ποτέ δικό μου». Η ευθραυστότητα που έχουν οι πορσελάνινες κούκλες έρχεται σε αντίθεση με τον άνθρωπο, που όποιες αλλαγές κι αν βιώσει στη ζωή του, τελικά επιβιώνει.

– Οπότε νιώθεις ότι το μαύρο είναι ένα κομμάτι σου;

Ναι, αρκετά μεγάλο.

– Πώς το διαχειρίζεσαι στην  καθημερινότητά σου αυτό το κομμάτι σου;

Έχω κάνει πολλά χρόνια ψυχοθεραπεία. Είναι εντυπωσιακό, μετά από ένα διάστημα συνεδριών με τον ψυχολόγο σου, να βλέπεις όσα συζητάς μαζί του να εντάσσονται στη ζωή σου. Μάλιστα, πολλές ιδέες για τα ποιήματά μου μου έχουν έρθει την ώρα της συνεδρίας!

Επίσης, προσπαθώ να βρίσκω κάθε μέρα κάτι που να θέλω να κάνω και που να με βοηθάει σε αυτό που περνάω την εκάστοτε περίοδο. Κάποιες φορές γράφω, άλλες έχω την ανάγκη να κάνω τέχνη, κάποιες άλλες με κάνει να αισθάνομαι καλά η γυμναστική. Σε κάθε περίοδο πιστεύω ότι αντιστοιχεί κάτι διαφορετικό – δεν είναι όλα για κάθε στιγμή.

– Ποια συναισθηματική ανάγκη σού καλύπτει η ποίηση;

Το να μην ξεφεύγω. Να εξηγήσω τι εννοώ: Την ώρα που γράφω ένα ποίημα μπαίνω σε αυτό που με δυσκολεύει. Δεν χρησιμοποιώ το γράψιμο για να ξεφύγω από τα συναισθήματά μου, αλλά για να μπω σε αυτά. Γι’ αυτό και δεν γράφω πάρα πολλή ώρα. Θα γράψω κάτι και θα σταματήσω, θα το αφήσω για λίγο, πριν κοιμηθώ μπορεί να μου έρθει μια άλλη ιδέα για το ίδιο θέμα, θα τη σημειώσω. Και πάλι από την αρχή την άλλη μέρα. Γράφω για να μπω μέσα σ΄ αυτό το δύσκολο που αισθάνομαι, οπότε αυτό δεν αντέχεται για πολύ. Θέλει μέτρο.

– Το βιβλίο περιλαμβάνει αγγλικά και ελληνικά ποιήματα. Γιατί; Ποια από τις δυο γλώσσες νιώθεις ότι σου δίνει περισσότερες δυνατότητες έκφρασης;

Ξεκίνησα να γράφω στα ελληνικά ως μητρική μου γλώσσα. Στα ελληνικά μού βγαίνει αμέσως αυτό που θέλω να πω, δεν θα σκεφτώ πώς θα μου βγει γραμματικά. Επειδή πέρσι ξεκίνησα να σπουδάζω στην Αγγλία και γενικά θα ήθελα να ζήσω στο εξωτερικό, αποφάσισα να κάνω ένα… transit (όπως είναι ο τίτλος του βιβλίου) στα αγγλικά γιατί θα ήθελα μελλοντικά να απευθυνθώ μέσω της δουλειάς μου και σε ένα πολύ ευρύτερο κοινό όπως το αγγλόφωνο.

Ήθελα επίσης να δω τις διαφορές μεταξύ των δυο γλωσσών, πώς είναι δηλαδή να γράφω σε μια άλλη γλώσσα. Τα αγγλικά μου ποιήματα τα νιώθω πιο ανάλαφρα από τα ελληνικά – νομίζω ότι δεν μπορώ να μπω τόσο βαθιά λόγω γλώσσας. Παρ΄ όλα αυτά, υπάρχουν κάποιες αγγλικές εκφράσεις που μου αρέσει να χρησιμοποιώ, οι οποίες δεν υπάρχουν στα ελληνικά. Επίσης, στα αγγλικά μπορώ να παίξω λίγο περισσότερο με τις λέξεις. Δυο λέξεις που δεν είναι ίδιες, αλλά ακούγονται ίδιες μπορώ να τις χρησιμοποιήσω και να δημιουργηθεί κάτι σαν λογοπαίγνιο. Στα ελληνικά αυτό είναι πιο δύσκολο. Στα ελληνικά όμως μπορώ να κάνω πολύ καλύτερες περιγραφές.

– Ανέφερες τον τίτλο του βιβλίου σου: Transit. Ποιος έδωσε τον τίτλο και γιατί;

Την περίοδο που έψαχνα για τίτλο βρισκόμουν στο Παρίσι. Απέναντί μου έβλεπα ένα καφέ που ονομαζόταν «Lounge». Το είδα και αυτόματα σκέφτηκα ότι θα μου άρεσε ο τίτλος του βιβλίου να έχει την έννοια της «αίθουσας αναμονής», το να βρίσκεσαι σε ένα μεταβατικό στάδιο, περιμένοντας από εκεί που είσαι τώρα να πας κάπου αλλού. Στο μυαλό μου ήρθαν τα αεροδρόμια που έχουν πολλές ταμπέλες transit. Αυτό ήταν, μου άρεσε!

– Χρησιμοποιείς β’ ενικό στα ποιήματά σου. Γιατί;

Πολλές φορές μιλάω και σε μένα μέσα από τα ποιήματά μου. Είναι σαν να παίρνω μια απόσταση και να με βλέπω ως έναν άλλον άνθρωπο, σαν να μιλάω σε μένα όπως ήμουν στο παρελθόν ή σε μένα στο μέλλον. Μου αρέσει επίσης να χρησιμοποιώ β’ ενικό γιατί νιώθω ότι δίνω έμφαση σε αυτόν που έχω απέναντί μου. Απευθύνομαι σε σένα μόνο, όχι σε όλο τον κόσμο. Όταν μιλάω στους πολλούς –συνήθως το κάνω σε πιο κοινωνικά θέματα–, τότε το «εμείς» αισθάνομαι ότι είναι πιο συμπεριληπτικό.

– Αν κάποιος διαβάσει το βιβλίο σου χωρίς να σε ξέρει, τι θα καταλάβει για σένα; Τι εικόνα θα σχηματίσει;

Νομίζω ότι θα σχηματίσει την εικόνα ενός ευάλωτου ανθρώπου, όπως ήμουν τα χρόνια αυτά. Γι’ αυτό και τώρα που είμαι σε άλλη φάση, θέλω το επόμενο βιβλίο να είναι πιο δυναμικό!

– Βλέπεις την ποίηση και επαγγελματικά; Σπουδάζεις κάτι σχετικό;

Σπουδάζω Αγγλική Φιλολογία και Δημιουργική Γραφή στο Πανεπιστήμιο Goldsmiths. Μου αρέσει πολύ σαν Τμήμα, επειδή όχι μόνο μελετάς μεγάλους ποιητές και συγγραφείς, αλλά προπονείσαι για το πώς να γράφεις εσύ. Στη ζωή μου θα ήθελα να κάνω κάτι που να σχετίζεται με τις τέχνες, κάτι που να έχει να κάνει με τον λόγο. Δεν ξέρω αν θα είναι μόνο ποίηση – σίγουρα όμως θα είναι και ποίηση γιατί μου αρέσει πάρα πολύ και είναι και κάτι που μου βγαίνει φυσικά. Θέλω λοιπόν να το δοκιμάσω!

– Νιώθεις ότι υπάρχουν κάποιες έννοιες που διέπουν όλα σου τα ποιήματα; Συνήθως οι καλλιτέχνες έχουν κάποιες, ας πούμε, «εμμονές». Ποιες είναι οι δικές σου;

Το τοπίο, το περιβάλλον. Το σκηνικό των ποιημάτων μου –σε κάποια ποιήματα είναι ξεκάθαρο, σε κάποια άλλα όχι, αλλά πάντα υπάρχει– είναι αστικό. Πόλη, έντονα φώτα, ουρανοξύστες. Μου αρέσει επίσης να χρησιμοποιώ χρώματα στα ποιήματά μου, γιατί με βοηθάνε να αποδώσω τη διάθεση που έχω κάθε φορά όταν γράφω κάτι.

– Η ποίηση πιστεύεις ότι σε κάνει να νιώθεις λιγότερο μόνος ή μόνη;

Σε μένα που γράφω, ναι. Με βοηθάει να νιώθω ότι μπορώ να υπάρχω και μόνη μου, χωρίς αυτό να με ενοχλεί. Μου προσφέρει μια μοναχικότητα. Υπήρχε μια περίοδος της ζωής μου που δεν μπορούσα να μείνω καθόλου μόνη μου, μόνο όταν έγραφα τα κατάφερνα. Όταν γράφω, αισθάνομαι ότι είμαι εδώ και κάνω κάτι για μένα – είναι πολύ ωραίο αίσθημα.

Όσο για τον αναγνώστη, νομίζω ότι μέσα από την ποίηση δημιουργείται μια κατανόηση μεταξύ δημιουργού και αποδέκτη. Τώρα, αν αυτό τον κάνει να αισθάνεται λιγότερη μοναξιά, αυτό δεν το ξέρω.

– Πώς αντιμετώπισες τη διαδικασία παραγωγής του βιβλίου; Την επιμέλεια, το καλλιτεχνικό κομμάτι;

Όλη η διαδικασία κράτησε σχεδόν 4 χρόνια. Τα περισσότερα ποιήματα τα έγραψα στα 14-15. Στα 15 μου γνώρισα την κα Αναστασία Καραστάθη, την επιμελήτρια του βιβλίου. Τότε είχα γράψει μια μίνι νουβέλα. Τη διάβασε και με ρώτησε αν έχω γράψει κάποιο ποίημα. «Πολλά», της απάντησα. Μου ζήτησε να τα δει. Μετά, μου εξήγησε ότι ακόμα και ο τρόπος που έγραφα στον πεζό λόγο ήταν πολύ ποιητικός

Όσο βλέπαμε μαζί τα ποιήματά μου, μου έκανε κάποιες παρατηρήσεις. Στην αρχή, πάθαινα σοκ ακόμα κι όταν μου ζητούσε απλώς να αλλάξω τη σειρά των λέξεων. Με τον καιρό, όμως, έμαθα πάρα πολλά πράγματα μέσα από αυτή τη διαδικασία, έχω πλέον την ικανότητα να αυτοδιορθώνομαι. Μου φάνηκε ότι διήρκεσε μεγάλο διάστημα αυτή η διαδικασία, αλλά αυτό έφερε ένα αποτέλεσμα που μου άρεσε πολύ.

Όσο για την καλλιτεχνική επιμέλεια, συνεργαστήκαμε με τον κ. Δημήτρη Παπάζογλου. Eίναι εντυπωσιακός ο τρόπος που «είδε» το βιβλίο. Χαρακτηριστικά είναι τα μεγάλα κενά στις σελίδες, που εξισορροπούν τη βαρύτητα των ποιημάτων, τα αφήνει να «αναπνέουν» και έτσι γίνονται πιο εύκολα στην ανάγνωση.

Κάθε τίτλος είναι γραμμένος διαφορετικά – άλλος ίσιος, άλλος πλάγιος, σε κάποιον φεύγουν τα γράμματα. Για παράδειγμα, στο ποίημα «Θάλασσα» τα γράμματα φεύγουν προς διαφορετικές κατευθύνσεις σαν να δημιουργείται ένα κύμα. Στο «Μίλα μου» αντίθετα, ο τίτλος είναι κάθετος σαν να θέλει να σου πει αυστηρά «Μίλα μου. Μίλα μου ξεκάθαρα». Το αγαπημένο μου μέρος του βιβλίου είναι το δέσιμό του με μια φλούο πορτοκαλί κλωστή. Το πορτοκαλί ήταν το χειρότερό μου χρώμα, τον παρακαλούσα να μην το βάλει. Τώρα μου αρέσει πάρα πολύ! Όλο το βιβλίο είναι εξαιρετικά προσεγμένο.

– Ποιο είναι το αγαπημένο σου ποίημα από το βιβλίο;

Το πρώτο ποίημα του βιβλίου με τίτλο «Για ένα δέντρο». Είναι το πιο απλό ποίημα, αλλά εγώ δεν το έχω καταλάβει πλήρως ακόμα… Κάθε φορά που το διαβάζω βρίσκω κάτι άλλο, κάτι καινούριο. Μου αρέσει πολύ το τέλος του: «Κι έτσι τη έσχατη στιγμή σου παραδίδω ό,τι έχω / Τρεις σπόρους και ένα δάκρυ / Για ένα δέντρο που δεν πρόλαβες να γίνεις». Για μένα είναι μια πολύ όμορφη εικόνα, που σε κάνει να νιώθεις στεναχώρια και παρηγοριά μαζί.