5+1 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΥ ΔΕΙΧΝΟΥΝ ΠΩΣ ΤΟ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΩΝ SERIAL KILLERS ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΝΟΜΙΖΟΥΜΕ

Νομίζεις ότι ξέρεις τι εστί «serial killer» επειδή έχεις δει σχετικές τηλεοπτικές σειρές, ταινίες και ντοκιμαντέρ; Τότε είναι πολύ πιθανό να κάνεις κάποιες διαδεδομένες παρανοήσεις για τους κατά συρροή δολοφόνους.

Υπάρχει πολύ ξεκάθαρος λόγος που αυξάνονται διαρκώς τα ντοκιμαντέρ, οι κινηματογραφικές ταινίες και οι τηλεοπτικές σειρές που έχουν ως πρωταγωνιστές δολοφόνους. Και δη δολοφόνους κατά συρροή, αγγλιστί serial killers. Είναι γιατί το κοινό ανταποκρίνεται σε πολύ μεγάλο βαθμό. Ιδιαίτερα όταν οι εγκληματίες δεν είναι φανταστικοί, αλλά πραγματικά πρόσωπα, όπως στη σειρά «Dahmer - Τέρας: Η ιστορία του Τζέφρι Ντάμερ» στο Netflix.

Έρευνα αποκάλυψε πως το ενδιαφέρον μας σχετίζεται με το παιδικό ενδιαφέρον για τη μάχη μεταξύ του καλού και του κακού (και το να καταλήγουμε στο ότι είμαστε καλοί – αφού δεν κάνουμε ό,τι βλέπουμε). Πως μας αρέσει να τρομάζουμε με ασφάλεια και μας ιντριγκάρει το «κακό παιδί» της διπλανής πόρτας – το οποίο γνωρίζουμε σε βάθος μέσω των media.

Τι είναι οι serial killers – Παρανόηση #1

Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει το FΒΙ στον όρο serial killers, πρόκειται για εγκληματίες που σκοτώνουν τουλάχιστον δύο άτομα σε ξεχωριστά περιστατικά, μεταξύ των οποίων μεσολαβεί περίοδος ηρεμίας. Που σημαίνει ότι υπάρχουν πολλοί περισσότεροι κατά συρροή δολοφόνοι από αυτούς που υποθέτουμε. Απλά (;) δεν είναι τόσο «παραγωγικοί» ή ιδιόρρυθμοι όσο τους βλέπουμε να είναι στα ντοκιμαντέρ που προβάλλονται και αφορούν τις πιο ακραίες περιπτώσεις. Ως εκ τούτου, θα λέγαμε και ότι δεν είναι εθισμένοι στις δολοφονίες, που είναι και η παρανόηση #1.

Οι καταγραφές αποκαλύπτουν πως πάρα πολλοί εγκαταλείπουν τις εγκληματικές τους συνήθειες από ένα σημείο κι έπειτα. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Dennis Rader, ο οποίος σκότωσε 10 ανθρώπους από το 1974 έως το 1991 και μετά εξαφανίστηκε. Οι αρχές τον συνέλαβαν το 2005, 14 χρόνια μετά την τελευταία δολοφονία.

«Μερικές φορές μπορεί να βιώσουν μια αλλαγή στις συνθήκες ζωής τους –για παράδειγμα έναν γάμο ή μια μετακόμιση– και να διακόψουν την εγκληματική τους ζωή», αναφέρει το Mental Floss, κανάλι στο YouTube που καταρρίπτει κοινές παρανοήσεις.

Παρανόηση #2: Όλοι οι serial killers είναι ψυχικά άρρωστοι

Κάθε φορά που συλλαμβάνεται άτομο το οποίο κατηγορείται για πολλαπλούς φόνους, οι περισσότεροι πιστεύουμε πως έχει μια έντονη ψυχική διαταραχή. Κάτι που μπορεί να ισχύει. Την ίδια ώρα, αυτό δεν σημαίνει πως πρόκειται για κλινικά παράφρονα.

Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι για να κριθεί κάποιος ως νομικά παράφρων και να παρουσιαστεί ως τέτοιος στο δικαστήριο. Το πιο βασικό στοιχείο είναι να φανεί πως είναι διανοητικά ανίκανος να κατανοήσει τη σοβαρότητα των πράξεών του ενώ κάνει το έγκλημα. Σύμφωνα λοιπόν, με αυτόν τον αυστηρό ορισμό, πολύ λίγοι δολοφόνοι χαρακτηρίζονται ως νομικά παράφρονες.

Σε γενικές γραμμές, όταν οι κατά συρροή δολοφόνοι έχουν ψυχικές διαταραχές, σπάνια υποφέρουν από ψυχωσικές καταστάσεις (π.χ. σχιζοφρένεια), τις οποίες ο λαός συνδυάζει με βίαιες συμπεριφορές. Όπως εξηγεί το Scientific American, «οι κατά συρροή δολοφόνοι είναι πολύ πιο πιθανό να εμφανίσουν αντικοινωνικές διαταραχές προσωπικότητας, όπως η κοινωνιοπάθεια ή η ψυχοπάθεια, που δεν θεωρούνται ψυχικές ασθένειες από την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία».

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Τα άτομα με αυτές τις καταστάσεις μπορεί να παρουσιάζουν έλλειψη ενσυναίσθησης ή τύψεων. Ωστόσο, εξακολουθούν να είναι διανοητικά ικανά να διακρίνουν το σωστό από το λάθος.

Αυτές οι διαταραχές είναι δύσκολο να εντοπιστούν από εξωτερικούς παρατηρητές, καθώς πολλά άτομα με διαταραχές που σχετίζονται με την προσωπικότητα είναι υψηλής λειτουργικότητας και ικανά να επιτελούν κοινωνικά αποδεκτές συμπεριφορές.

Παρανόηση #3: Όλοι οι κατά συρροή δολοφόνοι είναι διάνοιες

Προφανώς ιστορικά έχουν υπάρξει serial killers που ήταν ιδιοφυΐες, με μέσο δείκτη νοημοσύνης το 140 (ενώ το τυπικό είναι από 90 έως 110). Συνηθέστερα, όμως, χρησιμοποιούσαν εκρηκτικά για τις δολοφονίες τους.

Τα media έχουν την τάση να τους παρουσιάζουν όλους ως πανέξυπνα άτομα που πήραν λάθος δρόμο, χρησιμοποιώντας την ευφυΐα τους για να ξεγελάσουν τα θύματα και τις αρχές.

Διαφημίζονται και ως εγκληματίες που συλλαμβάνονται μόνο όταν το θέλουν οι ίδιοι. Τα τεστ IQ που έγιναν έδειξαν πως πρόκειται για μύθο. Ο μέσος όρος ήταν το 95.

Σύμφωνα με την ιστοσελίδα του FBI, «όσο οι κατά συρροή δολοφόνοι συνεχίζουν τη δράση τους χωρίς να συλλαμβάνονται, νιώθουν πιο δυνατοί και ότι δεν θα εντοπιστούν ποτέ. Αρχίζουν να νιώθουν και μια μεγαλύτερη ασφάλεια και τότε βγαίνουν από το μοτίβο τους, ρισκάρουν και κάνουν λάθη. Έτσι εντοπίζονται από τις αρχές».

Παρανόηση #4: Όλοι οι serial killers είναι μοναχικοί τύποι

Η κοινή υπόθεση είναι πως όταν κάποιος είναι ικανός να «σπάσει» ένα τόσο σοβαρό ταμπού της κοινωνίας όπως είναι ο φόνος είναι αδύνατο να λειτουργεί ως κανονικό μέλος της κοινωνίας. Τα στοιχεία δείχνουν πως πολλοί κατά συρροή δολοφόνοι ζουν «φαινομενικά» κανονικές ζωές πριν συλληφθούν.

Κατά το FBI «η πλειοψηφία των κατά συρροή δολοφόνων δεν είναι απομονωμένοι, κοινωνικοί παρίες που ζουν μόνοι». Πολλοί έχουν οικογένειες, γείτονες και συναδέλφους που δεν θα τους υποψιάζονταν ποτέ για όσα βίαια πράττουν. Η ικανότητα πολλών κατά συρροή δολοφόνων να ζήσουν φαινομενικά φυσιολογικές ζωές εξηγεί μερικές φορές και το πώς καταφέρνουν να ξεφύγουν από τα εγκλήματά τους.

Όταν πρόκειται για την εγκληματική τους δραστηριότητα, στους περισσότερους κατά συρροή δολοφόνους αρέσει να δρουν μόνοι. Περίπου το 10% αυτών των παραβατών σκοτώνουν σε ομάδες των δύο ή περισσότερων ατόμων. Αυτό δείχνει πως προτιμούν τη συνεργασία από την απομόνωση.

Παρανόηση #5: Το ποινικό προφίλ είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος εντοπισμού των κατά συρροή δολοφόνων

Υπάρχει ένα ολόκληρο είδος «τηλεόρασης εγκλήματος» που βασίζεται στην λανθασμένη αντίληψη ότι το εγκληματικό προφίλ είναι αποτελεσματικό. Στις συγκεκριμένες εκπομπές, οι ερευνητές φαίνονται να είναι σε θέση να προσδιορίσουν προσωπικές λεπτομέρειες για έναν κατά συρροή δολοφόνο –από την ηλικία τους έως τη σχέση τους με τους γονείς τους–, μόνο μέσα από την ανάλυση του τόπου του εγκλήματος.

Στην πραγματική ζωή, αυτό είναι χάσιμο χρόνου. Σύμφωνα με μετα-ανάλυση του 2007 που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Criminal Justice and Behavior, αυτοί που κάνουν τα προφίλ των εγκληματιών είναι οριακά καλύτεροι στο να μαντέψουν τα «χαρακτηριστικά του δράστη» από τους μη επαγγελματίες. Ακόμη και όταν κάνουν ακριβείς προβλέψεις, δεν έχουν μεγάλο αντίκτυπο στην υπόθεση.

Το εγκληματικό προφίλ σπάνια –έως ποτέ– άμεσα στοιχεία για την πράξη ενός καταζητούμενου δολοφόνου. Μεταξύ της αόριστης φύσης του και της έλλειψης έρευνας που να υποστηρίζει την εγκυρότητά του, το ποινικό προφίλ έχει επικριθεί ως «αλόγιστη κατάχρηση του χρόνου και των πόρων της αστυνομίας».

Bonus παρανόηση: Οι κατά συρροή δολοφόνοι αποτελούν σοβαρή απειλή για τον μέσο άνθρωπο

Όσα περισσότερα projects με πρωταγωνιστές serial killers «καταναλώνουμε» ως τηλεθεατές, τόσο περισσότερο πιστεύουμε πως υπάρχουν εγκληματίες παντού, ανάμεσα μας. Η αλήθεια είναι ότι οι κατά συρροή δολοφόνοι αποτελούν πολύ μικρότερη απειλή για τον μέσο άνθρωπο. Κατά το FBI, ευθύνονται για λιγότερο από το 1% όλων των δολοφονιών στις ΗΠΑ. Τα 24.576 θύματα ανθρωποκτονιών που δολοφονήθηκαν στις ΗΠΑ το 2020 ήταν πολύ πιο πιθανό να στοχοποιηθούν από κάποιον που γνώριζαν, παρά από ένα τυχαίο άτομο που βγαίνει από το σπίτι του για να σκοτώσει κάποιον.