ΑΥΤΕΣ ΟΙ ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ ΔΙΑΙΩΝΙΖΟΥΝ ΕΜΦΥΛΑ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΤΟ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΟΥΜΕ

Νομίζεις ότι ξέρεις να εντοπίζεις και να απομονώνεις τα έμφυλα στερεότυπα. Πλην όμως υπάρχουν ορισμένες πολύ συνηθισμένες εκφράσεις που επαναλαμβάνουμε χωρίς καν να το καταλαβαίνουμε και δηλητηριάζουν πρωτίστως τις σχέσεις μας.

Έχεις αναρωτηθεί ποτέ πόσα από όλα αυτά που συζητάμε και μοιραζόμαστε στα πηγαδάκια οι παρέες μπορεί να είναι στερότυπα που έχουμε «καταπιεί αμάσητα» και μεταφέρουμε εξίσου άκριτα, τόσα χρόνια; Προσωπικά, ίσως και λόγω ειδικότητας, εστιάζω αυτόματα στα έμφυλα στερεότυπα που θίγουν εξίσου άντρες και γυναίκες.

Τι θέλω να πω; Οι περισσότεροι ενήλικες που συναντώ έχουν μάθει από μικρά παιδιά να σκέφτονται με στερεότυπα και να βάζουν ταμπέλες, πράγμα εξαιρετικά περιοριστικό αν θέλεις να δημιουργήσεις αυθεντικές σχέσεις.

Πολλές φορές μάλιστα, αυτός ο «περιορισμός» είναι ο λόγος που τους οδηγεί σε κάποιον ψυχολόγο: αισθάνονται παγιδευμένοι. Ορισμένοι αναφέρουν ότι αισθάνονται εγκλωβισμένοι σε αυθαίρετα συμπεράσματα και αντιλήψεις, χωρίς να καταλαβαίνουν ακριβώς τι φταίει. 

Έμφυλα στερεότυπα: Φτιάχνοντας σχέσεις με τον «εχθρό» μας

Το να μιλάω με στερεότυπα σημαίνει να κατατάσσω τους ανθρώπους σε ομάδες και να αποδίδω σωρηδόν και υπεραπλουστευμένα σε όλα τα μέλη των ομάδων τα ίδια χαρακτηριστικά. Σίγουρα θα έχεις ακούσει ότι «οι γυναίκες είναι συναισθηματικές» ή ότι «όλοι οι άντρες είναι ίδιοι».

Τι εξυπηρετεί η χρήση στερεoτυπικών εκφράσεων και τι εμποδίζει; Το επαναλαμβανόμενο μοτίβο φαίνεται να προσφέρει αίσθηση ασφάλειας, την οικειότητα του γνωστού, του αναμενόμενου. Αλλά ταυτόχρονα αυτός ο τρόπος σκέψης περιορίζει το πεδίο μου, σαν να φοράω παρωπίδες.

iStock

Παγιδεύομαι σε προκαταλήψεις, αδυνατώ να δω ολόκληρη την εικόνα, δεν αφήνω χώρο για το ξεχωριστό και ζω τη ζωή μου σε ένα μονίμως δυαδικό, διαχωριστικό, ανταγωνιστικό περιβάλλον: εμείς ή οι άλλοι.

Εν προκειμένω, στις σχέσεις αντρών και γυναικών δημιουργείται αντιπαλότητα εξαιτίας των στερεότυπων με τα οποία έχουμε γαλουχηθεί και είναι σαν να στήνουμε a priori μία «σχέση με τον εχθρό μας». Όντας εχθροί αντί για σύντροφοι, αναρωτιόμαστε τι δεν πάει καλά.

Φαίνεται πως έχει περάσει στο «είναι» μας η στερεοτυπική σκέψη και τη χρησιμοποιούμε αυτόματα. Βολικό και ξεκούραστο; Ίσως και διασκεδαστικό; Μπορεί. Ποιο είναι όμως το κόστος;

Έμφυλα στερεότυπα μέσα από φράσεις που βαρεθήκαμε να ακούμε

Αντί απάντησης να σου δώσω μερικά true stories – τροφή για σκέψη:

«Φέρσου σαν άντρας! Οι άντρες δεν κλαίνε»

Άρα τι;

1. Τα αγόρια και τα κορίτσια διαφέρουν στο συναίσθημα. 
2. Δεν επιτρέπεται να νιώθεις και να εκφράζεις τα συναισθήματά σου αν είσαι άντρας.

iStock

«Το παιδί είναι της μάνας»

Στερεότυπο που προφανώς βασίζεται σε εποχές που η γυναίκα δεν είχε κανέναν λόγο στην οικογένεια και δυστυχώς σήμερα έχει ως μόνο αποτέλεσμα να θίξει την πατρική συνεισφορά στην ανατροφή του παιδιού. Στερεότυπο που αντικρούεται πλέον επιστημονικά και νομικά, καθώς τα παιδιά χρειάζονται εξίσου και τους δύο γονείς τους.

«Καλά, όλοι ξέρουμε πως πήρε την θέση η τάδε»

Ίσως το πιο κλασσικό σεξιστικό στερεότυπο για τις γυναίκες στον εργασιακό χώρο, που μόνο υποτιμά την αξιοσύνη τους. 

«Άντρας είναι, λέει και καμιά κουβέντα παραπάνω»

Στερεότυπη έκφραση που περιγράφει τον άντρα τον παραδοσιακό, και δίνει άφεση αμαρτιών σε ό,τι κι αν πει ή κάνει. Το αποτέλεσμα; να αποδεχτούμε ως φυσιολογικό το πρότυπο του άντρα ως κακοποιητικού δυνάστη. Κι ακόμα περισσότερο, να ανατρέφουμε γενιές αντρών που είτε νιώθουν λίγοι, αν δεν ταιριάζουν στο πρότυπο, είτε ακολουθούν πιστά. Άρα, ή νταής ή δειλός: διάλεξε και πάρε.

«Σιγά, και τι κάνει ένας άντρας για να γεννηθούν και να μεγαλώσουν τα παιδιά; Όλα εμείς οι γυναίκες τα τραβάμε»

Καυτό πεδίο! Η καημένη η γυναίκα που ταλαιπωρείται στο όνομα της εγκυμοσύνης και της μητρότητας και ο άχρηστος άντρας. Κι αναρωτιέμαι, γιατί οι γυναίκες να ευνουχίζουμε ολοκληρωτικά τους άντρες και μετά να τους χρεώνουμε ότι δεν ανταποκρίνονται; 

«Ευτυχώς, τώρα ξαναπαντρεύτηκε κι έφτιαξε τη ζωή της»

Κατόρθωμα! Μία φράση που υπονοεί ότι η γυναίκα χωρίς σύντροφο είναι απροστάτευτη. Κατάλοιπο του παρελθόντος που δηλώνει ότι χρειάζομαι έναν σύζυγο-στήριγμα και ενισχύει την άποψη ότι μία γυναίκα δεν μπορεί να σταθεί αυτόνομα και ανεξάρτητα, μόνη της.

«Ναι, βέβαια, με βοηθάει στο σπίτι ο άντρας μου»

Η μεγαλύτερη παγίδα μεταξύ των γυναικών. Θεωρούμε τυχερή μία γυναίκα που ο άντρας της συμμετέχει ως οφείλει, ενισχύοντας έτσι την άποψη ότι ο άντρας έχει επικουρικό ρόλο στο σπίτι του, με τις ευλογίες μας. Το σπίτι, το ταμείο του, οι δουλειές του, όλες οι ευθύνες αφορούν και τους δύο συντρόφους αυτονόητα, όπως ακριβώς θα αφορούσαν και δύο συγκάτοικους.

iStock

«Οι άντρες είναι πάντα μικρά παιδιά»

Και πότε σκέφτονται να μεγαλώσουν; Θα μπορέσουν, λες, να ενηλικιωθούν, όταν όλες οι γυναίκες γύρω τους τους φέρονται όπως στα παιδιά; Θα μπορέσουν να δημιουργήσουν υγιείς, ισότιμες, λειτουργικές σχέσεις, όταν οι σύντροφοί τους αναλαμβάνουν το ρόλο της μάνας;

«Όταν δεν μου κάνει το χατίρι, αρνούμαι το σεξ»

Μία από αρχαιοτάτων χρόνων νοοτροπία που ενισχύει το δυαδικό μοτίβο πόλωσης ότι το όπλο/εργαλείο της γυναίκας είναι το σεξ και υπονοεί ότι ο άντρας είναι ένα ακόρεστο σεξουαλικό ον. Δημιουργείται δηλαδή στο ζευγάρι μία ανταλλακτική σχέση χρήσης, καταργείται το συναίσθημα και η σεξουαλική πράξη γίνεται «νόμισμα».

Η στάση της συνειδητής επιλογής

Έχεις σκεφτεί τι μπορεί να σημαίνει κάθε τέτοια φράση κάθε φορά που τη χρησιμοποιείς; Έχεις δει ξεκάθαρα πόσα κρύβονται πίσω από ένα στερεότυπο; Έχεις καταλάβει πόσο αλληλοπληγωνόμαστε εξαιτίας τους, επειδή τα έχουμε «καταπιεί αμάσητα»;

Ας μείνουμε όμως εδώ κι ας ξεκινήσουμε με μια αλλαγή στη νοοτροπία μας. Μία νοοτροπία που καταστρέφει τη συνύπαρξη, την αρμονία και την ισορροπία και θρέφει την αντιπαλότητα και την εχθρότητα με αποτέλεσμα να κατακρεουργείται οποιαδήποτε πιθανότητα αυθεντικής σχέσης.

iStock

Τα στερεότυπα που άθελά μας διαιωνίζουμε, εδραιώνουν τις ταμπέλες και δίνουν άφεση αμαρτιών για κάθε συμπεριφορά, ανεξάρτητα αν αυτή η συμπεριφορά είναι κακοποιητική, απαξιωτική ή σεξιστική. 

Αν κάτι τέτοιο γίνεται άθελα μας τότε μία είναι η λύση: η συνειδητή επιλογή. Συνειδητή επιλογή που απαιτεί να επαναφέρω την κριτική μου ικανότητα και να αξιολογήσω όλα όσα λέω και κάνω. Να τα φιλτράρω, έτσι ώστε να έχουν το νόημα που εγώ επιλέγω κι όχι αυτό που έτυχε να μου κληροδοτηθεί. 

Αν ξεκινήσω να κάνω συνειδητές επιλογές στην έκφρασή μου και στις πράξεις μου, τότε θα καταφέρω να βγω από την παγίδα, από ένα όμορφα «πλεγμένο» δίχτυ, του οποίου ο μόνος σκοπός είναι να συντηρεί βολέματα, προκαταλήψεις και φοβίες, και να μας εμποδίζει να βλέπουμε πέρα και πάνω από το γενικό, το εύκολο, το προφανές. 

Μας εμποδίζει να εξελιχθούμε.

Η Χριστιάνα Γερμανού είναι ψυχολόγος - σύμβουλος ψυχικής υγείας.