«ΥΠΕΡ-ΓΕΙΤΟΝΕΣ»: ΜΙΑ ΑΥΤΟ-ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΗ ΓΕΙΤΟΝΙΑ ΣΤΟ ΠΑΡΙΣΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΜΕΡΟΣ ΠΟΥ ΟΝΕΙΡΕΥΕΣΑΙ ΝΑ ΖΕΙΣ

Ο εμπνευστής των «Υπερ-γειτόνων», μιας αυτο-οργανωμένης γειτονιάς στο Παρίσι και ένα ζευγάρι Ελλήνων που μένει εκεί, μιλούν στο OW για την αναμόρφωση της γειτονιάς τους και την επίδρασή της στην καθημερινότητά τους.

Την Κυριακή 24 Σεπτεμβρίου 2023 ένα τεράστιο τραπέζι χιλίων καθισμάτων θα στηθεί κατά μήκος των rue de l'Aude και rue des Artistes, στο 14ο διαμέρισμα του Παρισιού. Πρόκειται για το «Table d'Aude», το ετήσιο γεύμα των Υπερ-γειτόνων που θα πραγματοποιηθεί φέτος για πέμπτη χρονιά, σε μια γειτονιά όπου τα τελευταία χρόνια συμβαίνει κάτι θαυματουργό: Όλοι οι γείτονες όχι μόνο γνωρίζονται, μα και συνεργάζονται αλληλέγγυα μεταξύ τους, βελτιώνοντας κατακόρυφα την ποιότητα τόσο της κοινωνικής όσο και της προσωπικής ζωής τους.

Η Δημοκρατία των Υπερ-Γειτόνων, όπως ονομάζεται «επίσημα», αποτελεί ένα κίνημα απλών πολιτών που δημιουργήθηκε από μία παρέα γειτόνων με σκοπό να αναδιατυπώσει την αστική ζωή στο Παρίσι μέσα από το πρίσμα της γειτονιάς. Οι κάτοικοι της συγκεκριμένης συνοικίας προσφέρουν εθελοντικά στην κοινότητα και η κοινότητα με τη σειρά της τους στηρίζει ανάλογα με τις ανάγκες τους. Οι άνθρωποι, στο πλαίσιο αυτής της αυτο-οργάνωσης ζουν καλύτερα – και είναι γνωστό πως όταν ζεις καλύτερα, αυξάνονται οι πιθανότητες να ζήσεις και περισσότερο.

Ο εμπνευστής των Υπερ-γειτόνων Patrick Bernard, δημοσιογράφος στο επάγγελμα, και ένα ζευγάρι Ελλήνων που έχει την τύχη να ζει εκεί μίλησαν στο OW για το τι ακριβώς συμβαίνει στο 14ο διαμέρισμα του Παρισιού, πώς έχει αλλάξει η ζωή των κατοίκων του από το 2017 μέχρι σήμερα και πώς μπορούμε να παραδειγματιστούμε ώστε να υιοθετήσουμε το σύστημα αυτό και στις δικές μας, ελληνικές γειτονιές.

Όλα ξεκίνησαν από μία «Καλημέρα»

Στην πασίγνωστη αμερικανική παιδική τηλεοπτική σειρά «Mister Rogers' Neighborhood», η οποία προβαλλόταν από το 1968 έως το 2001, ο παρουσιαστής (συγγραφέας και πρεσβυτέριος) Mr. Rogers επέμενε ότι το να χαιρετάμε καθημερινά τους γείτονές μας μάς κάνει πιο χαρούμενος. Το επιβεβαιώνουν τα αποτελέσματα γκάλοπ του Εθνικού Δείκτη Υγείας και Ευημερίας που δημοσιεύτηκαν τον Αύγουστο του 2023: το να χαιρετάμε καθημερινά 6 γείτονες βελτιώνει τα επίπεδα ευημερίας μας. Και το επικυρώνει μέσα από μελέτες του ο Έλληνας καθηγητής κοινωνικής και φυσικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Yale, Νικόλας Χρηστάκης: στο βιβλίο του «Συνδεδεμένοι» περιγράφει την εκπληκτική δύναμη των κοινωνικών δικτύων και πώς αυτά διαμορφώνουν τη ζωή μας προς το καλύτερο.

Ο εμπνευστής των Hyper Voisins, Patrick Bernard. © Hyper Voisins

Η ιδέα του Bernard, λοιπόν, έχει οπωσδήποτε επιστημονική βάση. Και, όπως αποδεικνύεται 6 χρόνια μετά τη σύσταση των Υπερ-γειτόνων, έχει και απροσδόκητα οφέλη, όχι μόνο σε επίπεδο κοινωνικοποίησης και συντροφικότητας, αλλά και σε οικονομικό. Απαιτεί, όμως, από όλους μια υπέρβαση: Να λέμε «καλημέρα» στους συνανθρώπους μας.

– Πώς ξεκίνησαν όλα; Ποια εσωτερική ανάγκη σε έσπρωξε να προσεγγίσεις τους γείτονές σου και να οργανωθείτε συλλογικά;

Patrick Bernard: Δεν ήταν στην πραγματικότητα κάποια εσωτερική ανάγκη, παρά μία διαίσθηση που είχα και ήθελα να επικυρώσω: Στις πόλεις μας το κέφι, η ικανότητα να συνδεόμαστε μεταξύ μας δεν είναι απλά ζήτημα καλής διάθεσης, μα αποτελεί και ένα πολύ σημαντικό οικονομικό κίνητρο. Ένας δυνητικός πλούτος που βρίσκεται σε ύπνωση, περιμένοντας την κατάλληλη στιγμή να κινητοποιηθεί.

Για να το αναδείξουμε αυτό έπρεπε να ξεκινήσουμε από το χαμηλότερο σκαλί της κλίμακας του κεφιού: Το να χαιρετιόμαστε. Με τη μορφή παιχνιδιού, λοιπόν, χωρίς να παίρνουμε τους εαυτούς μας ιδιαίτερα στα σοβαρά, αρχίσαμε να επικοινωνούμε αυτή την ουτοπική ιδέα: να μεταμορφωθούμε από γείτονες που χαιρετιούνται 5 φορές τη μέρα σε υπερ-γείτονες που χαιρετιούνται 50 φορές τη μέρα. Για να το πετύχουμε αυτό αρχίσαμε να κάνουμε αυτό που φέρνει τους ανθρώπους κοντά με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο: να τρώμε και να πίνουμε μαζί. Αλλά το κάναμε μεγάλο. Η πρώτη μας δράση ήταν να στήσουμε το πιο μακρύ τραπέζι του Παρισιού στο κέντρο του δρόμου. Το τραπέζι είχε μήκος 400 μέτρα και είχε θέσεις για 1.000 ανθρώπους. Ήταν μία απίστευτη επιτυχία, την οποία επαναλαμβάνουμε κάθε Σεπτέμβρη. Από τότε και μετά έχουμε πραγματοποιήσει αμέτρητες εκδηλώσεις και δράσεις στην γειτονιά, όπως καρναβάλια με μικρούς μαθητές, μεγάλα πάρτι στα πάρκα, προβολές ταινιών σε υπαίθριους κινηματογράφους που στήνονται σε αδιέξοδα δρόμων και πολλές ακόμα.

Δείτε στιγμιότυπα από το περσινό «Table d'Aude»:

Στη συνέχεια ήρθαν projects που είχαν λιγότερο τον χαρακτήρα της εκδήλωσης και περισσότερο είχαν να κάνουν με την καθημερινή ζωή των κατοίκων: φυτέψαμε στους δρόμους, οργανώσαμε συλλογές βιο-αποβλήτων σε χώρους στάθμευσης αυτοκινήτων, μεταμορφώσαμε σταυροδρόμια σε μικρές πλατείες, όλα με τη σκέψη πώς η συλλογική νοημοσύνη μιας γειτονιάς μπορεί να βελτιώσει τις δημόσιες πολιτικές, όπως η υγεία, η καθαριότητα και η ασφάλεια.

– Όλοι οι γείτονες μοιάζουν να αφιερώνουν χρόνο και κόπο στις διάφορες δράσεις. Το κάνουν εθελοντικά; Σας έχει στηρίξει η δημοτική αρχή στις πρωτοβουλίες σας;

Καταρχάς, κάθε γείτονας μπορεί να γίνει υπερ-γείτονας όταν το θέλει και αν/όταν μπορεί. Δεν πρόκειται για συμμετοχή σε κάποιο κίνημα ή οργανισμό, απλά για ένα ενεργό, συλλογικό ενδιαφέρον σε όσα έχουμε κοινά: στους δρόμους, τις πλατείες, τα πεζοδρόμια, τα κτίρια, τα σχολεία μας.

Υπάρχουν 42 διαφορετικές θεματικές ομάδες στο WhatsApp, που λειτουργούν ως πύλες για την κοινότητα: ο καθένας μπορεί να συμμετέχει (ή να αποχωρεί) όποτε επιθυμεί, σύμφωνα με την επιλογή του, την επιθυμία του ή τη διαθεσιμότητά του. Δεν υπάρχουν ούτε υποχρεώσεις, ούτε ηθικές δεσμεύσεις, ούτε καθήκοντα… Το μόνο που προσπαθούμε να ενθαρρύνουμε είναι τη διάθεση συμμετοχής. Έτσι υπάρχει μία μόνο προϋπόθεση: το να είσαι υπερ-γείτονας σημαίνει να συμφωνείς να είσαι θεμελιωδώς θετικός και να αντικαθιστάς τα παράπονα με αντιπροτάσεις, με το τι μπορούμε να κάνουμε για να οργανωθούμε καλύτερα. Για να το πετύχουμε αυτό, αυτή η «θετική διάθεση» πρέπει να έχει τη μορφή παιχνιδιού: μια καθημερινή πρόκληση που διέπεται από πολύ χιούμορ και αυτοσαρκασμό, όπου οι αντικειμενικοί λόγοι για γκρίνια δεν απορρίπτονται αλλά προσπερνώνται.

Σε αυτή τη φάση όλοι οι Υπερ-Γείτονες είναι εθελοντές, προσφέροντας τον χρόνο και τις ικανότητές τους για την αγνή χαρά του μοιράζεσθαι.

ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΟΝΟ ΜΙΑ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ ΓΙΑ ΝΑ ΓΙΝΕΙΣ ΥΠΕΡ-ΓΕΙΤΟΝΑΣ: Η ΚΑΛΗ ΣΟΥ ΔΙΑΘΕΣΗ ΚΑΙ Η ΠΡΟΘΕΣΗ ΝΑ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΗΣΕΙΣ ΤΗΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΜΕ ΑΝΤΙΠΡΟΤΑΣΗ.

Στο μέλλον μόνο μία δραστηριότητα θα πρέπει να αμείβεται, αν φτάσει να αποτελεί εργασία πλήρους απασχόλησης: αυτή του «ami du quartier» (φίλου της γειτονιάς), ένα νέο επάγγελμα που θέλουμε να δημιουργήσουμε. Τι ρόλο θα έχει; Να συνδέει εκατοντάδες ανθρώπους από το πρωί έως το βράδυ. Και πώς θα το κάνει; Ενορχηστρώνοντας πρωτοβουλίες, καθοδηγώντας το διαδίκτυο και με το να είναι διαθέσιμος να δώσει μία σαφή έκφραση στις φιλοδοξίες των κατοίκων. Θα είναι κάτι σαν κοινωνικός μηχανικός και θα έχει έναν σφαιρικό ρόλο που θα αναπληρώνει την έλλειψη διαθεσιμότητας των γειτόνων του. Το άτομο αυτό θα βρίσκεται σε επαφή με τους εκλεγμένους εκπροσώπους της δημοτικής αρχής, καθώς και με τους διευθυντές των σχολείων, τους δασκάλους και τους τοπικούς καταστηματάρχες. Θα ξέρει με το μικρό όνομα τους υπαλλήλους της πόλης, τους κηπουρούς, τους εργάτες και τους δημοτικούς αστυνομικούς.

Στιγμιότυπο από το πρώτο «Table d'Aude,» μήκους 217 μέτρων, που έλαβε χώρα τον Σεπτέμβριο του 2017. © Hyper Voisins

– Αυτό που έχετε πετύχει στην περιοχή σας είναι η πεμπτουσία της κοινότητας, της αλληλεγγύης. Ποια μέρη αυτού του project σας κάνουν να νιώθετε περισσότερο υπερήφανος; Πώς άλλαξε η ζωή των κατοίκων προς το καλύτερο;

P.B.: Για να με «πειράξουν» οι υπερ-γείτονες μου λένε (αστειευόμενοι) ότι τώρα τους παίρνει πάνω από μία ώρα να κάνουν τα ψώνια τους στη γειτονιά, ενώ παλιά τελείωναν σε 15 λεπτά. Είναι σπουδαίο να βλέπεις ανθρώπους που στο παρελθόν απλά προσπερνούσαν ο ένας τον άλλον χωρίς να γνωρίζονται, πλέον να σταματούν και να συνομιλούν στον δρόμο. Ακόμα κι αν αυτό σημαίνει «χάσιμο» χρόνου.

Ακόμα καλύτερο είναι να βλέπεις ανθρώπους που λόγω της μοναξιάς τους είχαν γίνει κάπως κοινωνικά στριφνοί, να έχουν πλέον αλλάξει εντελώς συμπεριφορά και να έχουν γίνει ιδιαίτερα δραστήριοι κοινωνικά, πολύ ανοιχτοί στους άλλους. Επί της ουσίας βλέπουμε πως όταν καταφέρνουμε να συνδέουμε ανθρώπους που μοιράζονται τον ίδιο ζωτικό χώρο, επιτυγχάνουμε επίσης να μεταμορφώσουμε κατοίκους που ενώ συμπεριφέρονταν απλά σαν καταναλωτές στους δημόσιους χώρους, να λειτουργούν πλέον σαν πρωταγωνιστές της καθημερινότητάς τους. Αυτή η αύξηση της συλλογικής συνυπευθυνότητας είναι ίσως, τελικά, το καλύτερο μέτρο του αντίκτυπου του πειράματός μας.

– Από το 2017 που ξεκίνησε το project σας το έχουν ακολουθήσει άλλες γειτονιές στο Παρίσι; Δεν έχουμε ακούσει για κάτι αντίστοιχο στην Ευρώπη. Τι χρειάζεται για να ακολουθήσουν το παράδειγμά σας και άλλοι;

P.B.: Αυτός είναι ο σκοπός όλου του project μας. Να βρούμε πώς, υπό ποιες συνθήκες και με ποιες διαδικασίες μπορούμε να αναπαράγουμε αυτό που λειτούργησε τόσο καλά σε μία συνοικία του Παρισιού; Το πείραμά μας ενδιαφέρει πολλούς ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων ανθρώπων που ζουν στο εξωτερικό, ενώ μας παρακολουθούν και ερευνητές για να αναλύσουν την αντιγραψιμότητα του project μας. Ωστόσο, στόχος μας δεν είναι να πείσουμε ή να προσηλυτίσουμε κάποιον, απλά να να ενθαρρύνουμε αυτούς που επιθυμούν να ακολουθήσουν τα βήματά μας να κάνουν το ίδιο.

Είναι στο χέρι του καθενός να προσαρμόσει την κοινωνική μηχανική που έχουμε αναπτύξει στα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της περιοχής του. Δεν υπάρχει ένα αυστηρό μοντέλο ή κάποια θαυματουργή λύση. Ωστόσο, κατά την διάρκεια των ετών έχουμε «χτίσει» ορισμένες διαβεβαιώσεις: η επιτυχία εξαρτάται τόσο από τον ορισμό μιας πολύ τοπικής περιοχής όσο και από την πλήρη διαθεσιμότητα ενός ατόμου, του «ami du quartier» («φίλου της γειτονιάς»), ο οποίος είναι απόλυτα αφοσιωμένος στο project και είναι παρόν στην καρδιά της γειτονιάς κάθε μέρα. Το άτομο αυτό χρειάζεται να είναι καλά εκπαιδευμένο: Στην ψυχολογία των κατοίκων, την κοινωνική ανθρωπολογία της περιοχής, την αστική διαχείριση, την ηγεσία της κοινότητας. Έτσι το πλάνο μας είναι να στήσουμε ένα «σχολείο της γειτονιάς» που θα εκπαιδεύει για έναν χρόνο «φίλους της γειτονιάς» για καθεμία από τις συνοικίες που θέλουμε να στήσουμε και σε άλλες περιοχές του Παρισίου.

Η ενίσχυση των τοπικών αυτών κοινωνιών μέσα στην πρωτεύουσα –ειδικά σε μια μεγάλη, πυκνοκατοικημένη πρωτεύουσα– μπορεί να αποτελέσει μια γνήσια, αστική στρατηγική με στόχο να φέρει τους κατοίκους ξανά στο επίκεντρο και να τους προσφέρει μια νέα εμπειρία διαβίωσης στην πόλη τους.

«Έχουν βοηθηθεί πάρα πολύ οικονομικά οι κάτοικοι χάρη στους Υπερ-γείτονες»

Ο Αντρέας είναι Ελληνογάλλος και με την Ελληνίδα γυναίκα του, Μαρί, και τα δύο παιδιά τους βρέθηκαν στο 14ο διαμέρισμα και στη συγκεκριμένη συνοικία τον Μάρτιο του 2020 εντελώς τυχαία, χωρίς να γνωρίζουν τι ακριβώς συμβαίνει εκεί. «Τις πρώτες ημέρες της καραντίνας, που βγαίναμε έξω μόνο για να πάμε στο σούπερ μάρκετ, βρήκαμε έξω από κάθε σπίτι ή πολυκατοικία κολλημένο ένα χαρτί με ένα QR Code, το οποίο σε οδηγούσε σε ένα γκρουπ στο WhatsApp, το οποίο ονομαζόταν: Υπερ-γείτονες», περιγράφει στο OW η Μαρί.

«Μπήκαμε από περιέργεια, για να γνωριστούμε κιόλας με τους ανθρώπους, γιατί εγώ είχα έρθει στο Παρίσι από Αθήνα χωρίς να ξέρω κανέναν και σκέφτηκα ότι ίσως έτσι κάνω κάποιους φίλους. Συστηθήκαμε, λοιπόν, μέσω του γκρουπ και ενώ έλεγε ο καθένας πώς μπορεί να βοηθήσει στη δύσκολη φάση που βρισκόμασταν, σκεφτήκαμε με τον Αντρέα να μαγειρεύουμε και να προσφέρουμε φαγητό στους γείτονες».

«Στην αρχή εγώ αμφισβητούσα λιγάκι τον Patrick, αναρωτιόμουν τι σκοπούς μπορεί να έχει. Στην πορεία, ωστόσο, είδα ότι έχει ειλικρινή διάθεση να μας βοηθήσει. Όταν, λοιπόν, προσφερθήκαμε για ένα έξτρα εισόδημα μέσα στην πανδημία να μαγειρεύουμε για 40-50 άτομα την ημέρα, εκείνος το ανέβασε στο γκρουπ και αμέσως μαζεύτηκαν, από την πρώτη μέρα, 40 παραγγελίες», περιγράφει η Μαρί.

Και συνεχίζει: «Πλέον, μετά την πανδημία, έχουν ανοίξει στη γειτονιά μας λαϊκές και διάφορα μαγαζιά, χάρη σε αυτή την οργάνωση. Έχει βοηθηθεί πάρα πολύ ο κόσμος από όλο αυτό, οικονομικά». Ο σύζυγός της, ο Αντρέας δημιούργησε το ελληνικό εστιατόριο "Kouzina", ενώ ένας γείτονας ψαράς φέρνει κάθε Σάββατο εκεί τα ψάρια του και τα πουλάει. «Βοηθά, βέβαια, και ο Δήμος, με την έννοια ότι δίνει άδειες για υπαίθριου πάγκους και επιτρέπει να κλείνουν δρόμοι για τις διάφορες εκδηλώσεις».

«Ακόμα, υπάρχουν ειδικοί κάδοι για να πετάμε τα αποφάγια και αυτά να γίνονται λίπασμα, με το οποίο τρέφονται τα φυτά και τα λουλούδια στην γειτονιά μας. Αυτό έχει πάρει τέτοια έκταση που το λίπασμα αυτό πωλείται πλέον στα βιολογικά σούπερ μάρκετ του Παρισιού. Τα κέρδη από τις συγκεκριμένες πωλήσεις επανεπενδύονται στις εργασίες εδώ, π.χ. αγοράστηκαν νέοι κάδοι που δεν ανοίγουν πλέον με το χέρι, μα μέσω εφαρμογής στο κινητό», συμπληρώνει η ίδια.

Οι δυο τους περιγράφουν ότι από τα 133.000 άτομα που σύμφωνα με την τελευταία απογραφή κατοικούν στο 14ο διαμέρισμα στους Hyper-Voisins συμμετέχουν περισσότερα από 1.000, τα οποία μένουν σε δρόμους που συνορεύουν. «Το όραμα του Πατρίκ είναι να επικοινωνούμε μεταξύ μας, να μην είμαστε ξένοι ενώ ζούμε στην ίδια γειτονιά. Ο ίδιος ζει σε ένα σπίτι με την αυλή του διαρκώς ανοιχτή για όλους. Δεν είναι ο μόνος: άλλοι γείτονες προσφέρουν το καλοκαίρι χυμούς έξω από το σπίτι τους. Γενικώς υπάρχει μια διάθεση προσφοράς και αλληλεγγύης από όλους -π.χ. σου χαλάει η σκούπα, το αναφέρεις στο γκρουπ και αμέσως εμφανίζεται κάποιος πρόθυμος να σου δανείσει τη δική του», λέει ο Αντρέας.

Θα μπορούσε να δημιουργηθεί μια τέτοια υπερ-γειτονιά στην Ελλάδα;

Η Μαρί είναι επιφυλακτική. «Το χαρακτηριστικό που έχει το 14ο διαμέρισμα είναι η ομοιογένεια και πιστεύω αυτό, μαζί με την διάθεση των κατοίκων και τον χρόνο που προσφέρουν, είναι το μυστικό της επιτυχίας. Η συνοικία μας θυμίζει λίγο το Παγκράτι ή το Μετς. Εδώ ζουν κυρίως οικογένειες, άτομα με λίγο-πολύ ίδιο εισόδημα που βρήκαν εύκολα ένα κοινό μέσο επικοινωνίας. Βέβαια, οι άνθρωποι που το ξεκίνησαν όλο αυτό είναι άνω των 50, απαλλαγμένοι από πολλές οικογενειακές υποχρεώσεις, ή νεότεροι με πολύ ελεύθερο χρόνο».

Πάντως, συμφωνούν και οι δύο, θα ήθελαν πολύ να δουν αντίστοιχες αυτό-οργανώσεις να γεννιούνται στις μεγάλες συνοικίες της πόλης μας. Ποιος δεν θα το ήθελε;