ΜΙΑ ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΘΕΩΡΕΙ ΟΤΙ ΤΟ ΤΡΑΥΜΑ ΕΙΝΑΙ ΜΟΝΟ «ΣΤΟ ΜΥΑΛΟ ΣΟΥ»

Η Lisa Feldman Barrett, κορυφαία νευροεπιστήμονας, εξηγεί πώς ένα τραύμα αποκτά κυρίαρχο ρόλο στο μυαλό μας, ώστε να καταλάβουμε και πώς θα το αποδυναμώσουμε.

Το τραύμα είναι μια λέξη που χρησιμοποιείται τα τελευταία χρόνια από όλες οι ηλικίες, για όλους τους πιθανούς λόγους. Έχω ως πρόχειρο παράδειγμα τον γιο φιλικής οικογένειας – μαθητή δημοτικού– ο οποίος κάθε φορά που τον θέτουν προ των ευθυνών του (για υποχρέωση που δεν τίμησε ή για ανάρμοστη συμπεριφορά), κατεβάζει το κεφάλι και σχολιάζει: «Θα αποκτήσω παιδικά τραύματα».

Δεν έχει πολύ άδικο. Όπως δεν έχει και απόλυτο δίκιο. Σε κάθε περίπτωση, είναι χρήσιμο να μη χρησιμοποιούμε με ελαφρότητα όρους που έχουν τεράστιο βάρος, γιατί αποδυναμώνουμε τη σοβαρότητα με την οποία τους αντιμετωπίζουμε. Και άρα την ανάγκη για την εξεύρεση θεραπειών.

Αναφέρομαι σε δυσάρεστα γεγονότα από αυτά που αλλάζουν ζωές. Που μας σοκάρουν στο βαθμό που τίθεται σε λειτουργία το ένστικτο επιβίωσης και δυσκολευόμαστε να τα κατανοήσουμε ή να αποδεχθούμε πως όντως έχουν συμβεί.

Άπαξ όμως και δεν διαχειριστούμε ποτέ αυτές τις πληγές, έχουν τη «δύναμη» να μας προσδιορίσουν ποικιλοτρόπως έως ότου κλείσουμε για πάντα τα μάτια μας.

Το τραύμα υπό το πρίσμα κορυφαίας νευροεπιστήμονα

Η κορυφαία νευροεπιστήμονας Lisa Feldman Barrett προτείνει τρόπους που δεν ακολουθούν την πεπατημένη. Αμφισβητεί τη δημοφιλή αντίληψη ότι το τραύμα «ζει» στο σώμα μας. Ισχυρίζεται ότι έχει τις ρίζες του στις προβλέψεις του εγκεφάλου ως προς το πώς οφείλουμε να διαχειριστούμε κάθε απειλή που έχει να μας προσφέρει ο τρομακτικός αυτός κόσμος.

Έτσι, «κατασκευάζουμε» εμπειρίες. Αν αποκτήσουμε περισσότερες, μπορούμε να αλλάξουμε τις προβλέψεις και να απαλλαγούμε από το τραύμα.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Ακολουθούν όσα είχε να πει η Dr. Feldman Barrett στο Βig Think, εστιάζοντας στον ρόλο των προβλέψεων και της πλαστικότητας του εγκεφάλου, με την ελπίδα πως θα βρεθούν νέα «μονοπάτια» προς τη θεραπεία.

Τι συνιστά τραύμα και πού συντηρείται

«Έχουμε πολλές λέξεις για δυσάρεστες εμπειρίες. Τις αποκαλούμε αρνητική διάθεση, στρες, τραύμα. Όλες αυτές οι λέξεις έχουν κάτι κοινό: αναφέρονται σε γεγονότα που απορροφούν από εμάς μεγάλες ποσότητες ζωτικής ενέργειας.

Το τραύμα είναι μια εμπειρία που δομείται όπως δομείται κάθε εμπειρία στη ζωή μας. Αυτό δεν την υποβαθμίζει. Τουναντίον, δείχνει την πραγματική δύναμη των προβλέψεων στην καθημερινότητά μας.

Τι συμβαίνει όταν μια αντίξοη εμπειρία καταλήγει τραυματική: Ο εγκέφαλος της δίνει μεγάλη βαρύτητα στις προβλέψεις του για το μέλλον. Σε μεταβολικό επίπεδο, είναι πάντα προτιμότερο να προβλέπει και να διορθώνει, παρά να αντιδρά. Το τραυματικό γεγονός αναβιώνεται ξανά και ξανά και ξανά, γεγονός που ενισχύει τις νοητικές συνδέσεις και καθιστά ανάλογες προβλέψεις πιο πιθανές στο μέλλον.

Ο λόγος που λειτουργεί έτσι ο εγκέφαλος είναι για να αποφύγει το ενδεχόμενο να αγνοήσει μια πιθανή απειλή.

Το μυαλό χτίζει το μοντέλο ενός απειλητικού κόσμου και προετοιμάζει διαρκώς το σώμα να αντιμετωπίσει κάτι τέτοιο ξανά και ξανά. Μετά συνεχίζει να κάνει αυτές προβλέψεις, συνεχίζει να μοντελοποιεί τον συγκεκριμένο κόσμο.

«ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΣΩΜΑ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΝΑ ΓΙΑΤΡΕΥΤΕΙ. ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΝΑ ΑΛΛΑΞΟΥΝ ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΠΟΥ ΚΑΝΕΙ Ο ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΜΑΣ».

Η ιδέα πως το τραύμα ζει στο σώμα μας ή ότι το σώμα μας με κάποιον τρόπο “κουβαλάει” το σημάδι του τραύματος βασίζεται στη θεωρία ότι έχουμε ένα ζωώδες “κομμάτι” εγκεφάλου που οδηγεί στις αντιξοότητες, το τραύμα, αφήνει σημάδια στο σώμα και νιώθεις τις συνέπειες του τραύματος στο σώμα.

Οι θεραπείες είναι σχεδιασμένες για να απομακρύνουν αυτά τα σημάδια από το σώμα μας. Φαίνεται πως αρκετές θεραπείες με τις οποίες έχω εξοικείωση δείχνουν πραγματικά καλά αποτελέσματα. Αλλά δεν δουλεύουν γιατί έχουμε μυαλό κατσαρίδας ή σαύρας ή γιατί το τραύμα όντως σημαδεύει το σώμα μας.

Το σώμα μας δεν κρατάει σκορ. Αυτό είναι κάτι που κάνει το μυαλό μας. Το σώμα μας είναι απλά το “φύλλο αγώνα”. Η κάρτα στην οποία καταγράφεται το σκορ.

Οι εμπειρίες του σώματος μας είναι στην πραγματικότητα κατασκευασμένες στο μυαλό μας, όπου και τις βιώνουμε. Δεν είναι το σώμα αυτό που χρειάζεται να γιατρευτεί. Αυτό που χρειάζεται να αλλάξει είναι οι προβλέψεις που κάνει ο εγκέφαλός μας. Αυτές συνθέτουν την αντίληψη του σώματος στον κόσμο.

Καλούμαστε έτσι να βρούμε έναν τρόπο να σπάσουμε αυτή τη σύνδεση. Δεν είμαστε παγιδευμένοι σε τραυματικές προβλέψεις. Eίναι πιθανό να τις αλλάξουμε με μια σειρά διαφορετικών μεθόδων.

Οι κυρίαρχες θεραπείες για το τραύμα, όπως είναι η yoga, η χρήση ψυχεδελικών, η χοροθεραπεία ή κάτι σωματικό, όπως το θέατρο, είναι καλοί τρόποι να τροποποιήσεις τις προβλέψεις σου.

Εν μέρει, αυτό που κάνεις είναι να δημιουργείς νέες εμπειρίες για τον εαυτό σου, ώστε να κάνεις πιο ευέλικτη την ικανότητα του μυαλού σου να κάνει διαφορετικές προβλέψεις στο μέλλον».

«ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΕΙΝΑΙ ΣΤΟ ΜΥΑΛΟ ΜΑΣ. ΚΑΘΕ ΟΜΟΡΦΟ ΗΛΙΟΒΑΣΙΛΕΜΑ ΠΟΥ ΒΛΕΠΟΥΜΕ, ΚΑΘΕ ΑΓΚΑΛΙΑ ΠΟΥ ΝΙΩΘΟΥΜΕ, ΚΑΘΕ ΡΟΦΗΜΑ ΠΟΥ ΑΠΟΛΑΜΒΑΝΟΥΜΕ».

Το δώρο του ελέγχου στο «αφήγημα»

Όπως λέει η Αμερικανίδα νευροεπιστήμονας, «μπορείς να περιγράψεις το μυαλό ως έναν επιστήμονα που κάνει μια υπόθεση. Αυτό είναι οι προβλέψεις. Είναι μια πεποίθηση, μια εκτίμηση για το τι πρόκειται να νιώσεις και γιατί. Από εκεί προέρχονται αυτά τα συναισθήματα.

Ως καλός επιστήμονας, μπορείς να ελέγξεις και να δεις ποια υπόθεση είναι η σωστή. Αυτό είναι κάτι που είναι σημαντικό να κάνεις, όταν συνέρχεσαι από τραύμα, καθώς η διέγερση που ενδεχομένως νιώθεις ίσως να έχει να κάνει με την αβεβαιότητα σου ως προς το πώς να το κατηγοριοποιήσεις. Ο μόνος τρόπος για να το βρεις είναι να λάβεις περισσότερες πληροφορίες.

Κάποιοι μπορεί να ανησυχούν πως λέω ότι το τραύμα είναι στο μυαλό σου. Αυτό λέω, όντως. Ωστόσο, τα πάντα είναι στο μυαλό μας. Κάθε όμορφο ηλιοβασίλεμα που βλέπουμε, κάθε αγκαλιά που νιώθουμε, κάθε ρόφημα που απολαμβάνουμε. Όλα είναι στο μυαλό μας.

Είναι πιθανό να συνέλθουμε από ένα τραύμα. Αυτό δεν σημαίνει πως οι τραυματικές αναμνήσεις δεν θα ξανακάνουν την εμφάνισή τους κάποια στιγμή στο μέλλον, αλλά δεν χρειάζεται να κυριαρχούν στις προβλέψεις του εγκεφάλου μας.

Το γεγονός ότι έχουμε κάποιου είδους έλεγχο ως προς το πώς να διαχειριστούμε αυτό το περιεχόμενο είναι δώρο».