ΑΥΤΟΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΣΟΥ

Το να ξέρεις για ποιους παράγοντες κινδύνου πρέπει να ανησυχείς περισσότερο μπορεί να σε βοηθήσει να προλάβεις ένα πιθανό πρόβλημα υγείας.

Πρόσφατα είπα να κάνω ένα τσεκ απ. Για να μη σε κουράζω με λεπτομέρειες (που ενδιαφέρουν εμένα, αλλά όχι απαραίτητα κι εσένα), θα επικεντρώσω στο «έχετε 1% πιθανότητες να πεθάνετε από καρδιακή πάθηση, την προσεχή δεκαετία». Μου το είπε η παθολόγος που επισκέφτηκα για να δει τα αποτελέσματα της εξέτασης αίματος. Χωρίς να τη ρωτήσω. Αυτό που έκανα ήταν να απαντώ σε μια σειρά ερωτήσεων που μου έθετε. Δεν μου είπε καν πως πρόκειται να με ενημερώσει για το ποσοστό θνησιμότητάς μου από πάθηση στην καρδιά.

Μετά το 1% –για το οποίο πανηγύρισα με ρίψη φωτοβολίδων στον Αττικό ουρανό, αφού μάλλον είναι πολλές περισσότερες οι πιθανότητες να αποδημήσω από κάποια άλλη, μη προβλέψιμη, αιτία στη χώρα που ζω, υπό τις συνθήκες που ζω–, η παθολόγος συνέχισε με το «ας δούμε και το εφ’ όρου ζωής ποσοστό». Της είπα να σταματήσει την προσπάθεια, γιατί δεν με ενδιέφερε το αποτέλεσμα. Και δεν με ενδιέφερε το αποτέλεσμα όχι γιατί φοβόμουν αυτό που θα ακούσω, αλλά επειδή δεν ξέρω τι ξημερώνει αύριο. Οπότε δεν με νοιάζει ιδιαίτερα τι μπορεί να γίνει σε 20 χρόνια.

Με ενδιαφέρει να ξέρω αν πρέπει ή όχι να ανησυχώ για κληρονομική προδιάθεση όσον αφορά τις ασθένειες που στοίχισαν τη ζωή των γονιών μου (ο πατέρας μου πέθανε από στεφανιαία νόσο και η μητέρα μου από καρκίνο). Για κάτι τέτοιο χρειάζονται πάντα περισσότερες εξετάσεις, των οποίων τα αποτελέσματα λαμβάνονται υπ’ όψιν μαζί με τους άλλους παράγοντες κινδύνου για την υγεία. Αλήθεια, ξέρεις ποιοι είναι αυτοί;

Πριν σου πω, θα σε ενημερώσω για το εύρημα της πιο πρόσφατης σχετικής μελέτης που αναφέρει ότι ποσοστό μικρότερο από το 3% των ανθρώπων δεν έχουν έστω έναν παράγοντα κινδύνου. Το υπόλοιπο 97% βράζουμε στο ίδιο ζουμί.

iStock

Οι κατηγορίες παραγόντων κινδύνου για την υγεία μας

Για τους παράγοντες κινδύνου των καρδιακών παθήσεων στις γυναίκες (που παρεμπιπτόντως, μέχρι τώρα δεν αξιολογούνται), σου είπαμε. Σήμερα θα το εξετάσουμε το θέμα συνολικά. Δηλαδή, τις κατηγορίες και ό,τι περιλαμβάνουν. Aς τις δούμε με τη βοήθεια της European Patients’ Academy (EUPATI).

• Συμπεριφορικοί παράγοντες: Σχετίζονται με τις επιλογές μας, άρα μπορούν να αλλάξουν. Περιλαμβάνουν τα κάπνισμα καπνού, κατανάλωση αλκοόλ, διατροφικές επιλογές, φυσική αδράνεια, ώρες στον ήλιο χωρίς προστασία, μη εμβολιασμός, σεξ χωρίς προστασία.
• Φυσιολογικοί παράγοντες: Σχετίζονται με το σώμα ή τη βιολογία ενός ατόμου. Μπορεί να επηρεάζονται από έναν συνδυασμό γενετικών παραγόντων, τρόπου ζωής κ.ά. Μεταξύ τους είναι το να είμαστε υπέρβαροι, παχύσαρκοι, να έχουμε υψηλή πίεση αίματος, υψηλή χοληστερόλη, υψηλό σάκχαρο.
• Δημογραφικοί παράγοντες: Σχετίζονται με τον συνολικό πληθυσμό και περιλαμβάνουν την ηλικία, το γένος, υποομάδες πληθυσμού, π.χ. επάγγελμα, θρησκεία και εισόδημα.
• Περιβαλλοντικοί παράγοντες: Καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, όπως κοινωνικούς, οικονομικούς, πολιτιστικούς και πολιτικούς παράγοντες, καθώς και φυσικούς, χημικούς και βιολογικούς παράγοντες. Πιο συγκεκριμένα, αν έχουμε πρόσβαση σε καθαρό νερό και αποχέτευση, αν υπάρχουν κίνδυνοι στο χώρο εργασίας ή μόλυνση στον αέρα και το κοινωνικό περιβάλλον.
• Γενετικοί παράγοντες: Βασίζονται στα γονίδια ενός ατόμου. Ορισμένες ασθένειες, όπως η κυστική ίνωση και η μυϊκή δυστροφία, προέρχονται εξ ολοκλήρου από τη «γονιδιακή σύνθεση» μας. Πολλές άλλες ασθένειες, όπως το άσθμα ή ο διαβήτης, αντανακλούν την αλληλεπίδραση μεταξύ των γονιδίων του ατόμου και των περιβαλλοντικών παραγόντων.

Οι πιο μεγάλοι κίνδυνοι

Το Our World In Data δημοσίευσε τις κύριες αιτίες που στέρησαν ζωές το 2019. Ακολουθούν οι δέκα πρώτες:

1. Καρδιαγγειακές παθήσεις (18.560.000)
2. Καρκίνοι (10.080.000)
3. Αναπνευστικές παθήσεις (3.970.000)
4. Πεπτικές ασθένειες (2.560.000)
5. Μολύνσεις κατώτερου αναπνευστικού (2.490.000)
6. Νεογνικές διαταραχές (1.880.000)
7. Άνοια (1.620.000)
8. Διαβήτης (1.550.000)
9. Ασθένειας διάρροιας (1.530.000)
10. Ασθένειες στο συκώτι (1.430.000)

Στο Νο 11 είναι τα τροχαία, που σκότωσαν 1.200.000 ανθρώπους.

Η υψηλή πίεση του αίματος είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας κινδύνου, όπως φαίνεται από τα στοιχεία. Το 2019 στοίχισε 10.850.000 ζωές. Ακολουθούν:

• το κάπνισμα (7.690.000),
• η ρύπανση του αέρα σε εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους (6.670.000),
• το υψηλό σάκχαρο (6.500.000),
• η παχυσαρκία (5.020.000),
• η εξωτερική μόλυνση του αέρα (4.510.000),
• η κατανάλωση αλκοόλ (2.440.000),
• η μόλυνση του εσωτερικού αέρα (2.310.000),
• η διατροφή υψηλή σε νάτριο (1.890.000) και
• η διατροφή που είναι χαμηλή σε δημητριακά ολικής αλέσεως (1.840.000).

Σε ό,τι αφορά τους παράγοντες κινδύνου ανά ηλικιακό γκρουπ:

• Στα παιδιά ηλικίας έως 5 ετών, στο Νο 1 ήταν οι μολύνσεις κατώτερου αναπνευστικού (671.928) και ακολούθησαν οι πρόωρες γεννήσεις (663.520).
• Στα παιδιά ηλικίας από 5 έως 14 ετών, η κύρια αιτία ήταν τα τροχαία (55.268) και ακολούθησαν οι καρκίνοι (54.887).
• Στους ανθρώπους από 15 έως 49 χρόνων, στο Νο1 ήταν οι καρδιαγγειακές ασθένειες (1.240.000) και στο Νο2 οι καρκίνοι (1.070.000).
• Στους ανθρώπους από 50 έως 69 ετών, οι 5.110.000 θάνατοι οφείλονταν σε καρδιαγγειακές παθήσεις και οι 4.010.000 σε καρκίνους (ήταν οι μόνοι παράγοντες με εκατομμύρια θύματα), με αυτούς τους παράγοντες να είναι οι επικρατέστεροι και στις ηλικίες από 69 χρόνων και άνω (12.170.000 θύματα είχαν οι καρδιαγγειακές παθήσεις και 4.910.000 οι καρκίνοι).

Η σχέση των παραγόντων κινδύνου με τη θνησιμότητα σε μια πενταετία

Έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό PLOS One έλαβε δεδομένα μελετών που έγιναν στις ΗΠΑ, από το 1988 έως το 1994 και από το 1999 έως το 2014, ώστε να εξετάσει τις πιθανότητες θνησιμότητας σε μια πενταετία για άτομα 20 ετών και άνω. Ελήφθησαν υπ’ όψιν 19 διαφορετικοί παράγοντες κινδύνου, που χωρίστηκαν σε κατηγορίες (τρόπος ζωής, φυσιολογικούς, κοινωνικούς/ψυχικούς, φυσικούς). Εν συνεχεία, οι καθ’ ύλην αρμόδιοι προσάρμοσαν αυτά τα δεδομένα στην ηλικία, το φύλο, την κατηγορία παχυσαρκίας και την εθνικότητα. Διαπίστωσαν ότι αυτή η σχέση μπορεί μερικές φορές να είναι παράδοξη.

iStock

Για παράδειγμα, τα ποσοστά καπνίσματος, τα οποία συνδέονται από καιρό με καταστάσεις που μπορεί να οδηγήσουν σε θάνατο (όπως ο καρκίνος, οι καρδιακές παθήσεις, το εγκεφαλικό και ο διαβήτης), έχουν συνολικά μειωθεί χάρη σε ισχυρές εκστρατείες για τη δημόσια υγεία. Ωστόσο, ο συνολικός κίνδυνος να είσαι καπνιστής αυξήθηκε με την πάροδο του χρόνου, κάτι που μπορεί να συνδέεται με το πού πάει η χρηματοδότηση για την έρευνα (στον καρκίνο μεν, αλλά όχι στον καρκίνο του πνεύμονα, αφού έχουν πέσει τα ποσοστά των καπνιστών).

Οι ερευνητές τόνισαν πως όταν εξετάζεται ο κίνδυνος θνησιμότητας που σχετίζεται με τον καρκίνο του πνεύμονα σε σχέση με όλους τους άλλους κοινούς καρκίνους, είναι εξαιρετικά υψηλός. Οπότε, η έλλειψη χρηματοδότησης στη σχετική έρευνα μάλλον είναι επιζήμια.

Παράδοξο παρατηρήθηκε και στην παχυσαρκία. Αν και αυξάνονται οι παχύσαρκοι, δεν αυξάνονται και οι σχετικοί θάνατοι με την πάροδο του χρόνου. Ως εκ τούτου, ενδεχομένως να έχουν βελτιωθεί πολύ οι θεραπείες που σχετίζονται με την παχυσαρκία.

Τα ευρήματα δείχνουν και ότι:

• Τα ποσοστά διαβήτη και υπέρτασης έχουν αυξηθεί με την πάροδο του χρόνου, αλλά οι κίνδυνοι έχουν μειωθεί.
• Περισσότεροι άνθρωποι δεν ασκούνται και αυτό σχετίζεται τώρα με χειρότερα αποτελέσματα από ό,τι παλαιότερα.
• Η λήψη φαρμάκων για την ψυχική υγεία δεν αποτελούσε σημαντικό παράγοντα κινδύνου στη δεκαετία του 1980, αλλά στα μεταγενέστερα δεδομένα συσχετίστηκε με αυξημένη θνησιμότητα.
• Το να μην τελειώσει κανείς το λύκειο συνδέεται με κινδύνους για την υγεία, ενώ δεν ίσχυε κάτι τέτοιο στη δεκαετία του 1980.

Τελικά, πάντως, όλοι έχουμε περιθώρια βελτίωσης όταν πρόκειται για διάφορους παράγοντες, όπως η διατροφή, η άσκηση, το κάπνισμα, το αλκοόλ και τα ναρκωτικά. Όπως και υπάρχουν παράγοντες που δεν είναι στο χέρι μας.