ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ «SOCIAL JET LAG» ΠΟΥ ΠΛΗΤΤΕΙ ΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ

Οι υπερατλαντικές πτήσεις δεν είναι ο μόνος λόγος να πάθεις jet lag. Υπάρχει και μια άλλη αιτία, που απειλεί κατεξοχήν τους εφήβους.

Ξέρεις τι είναι jet lag. Ελληνικά το λέμε χρονική υστέρηση βιολογικού ρολογιού και το έχουμε συνδέσει με τη διαταραχή που προκαλούν οι πολύωρες πτήσεις προς μέρη με μεγάλη διαφορά ώρας. Ήξερες όμως ότι υπάρχει το λεγόμενο social jet lag;  Υπάρχει και μάλιστα θεωρείται παράγοντας κινδύνου για τους απανταχού εφήβους, όπως αποκαλύπτει μελέτη.

Ο χρόνος που ξοδεύουν οι έφηβοι μπροστά σε οθόνες αργά το βράδυ προσδιορίστηκε ως η κύρια αιτία του social jet lag, το οποίο αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο ψυχολογικών προβλημάτων. Όπως σημείωσαν οι συγγραφείς της μελέτης στο Journal of Affective Disorders, «η χρήση της οθόνης πριν τον ύπνο συνδέθηκε με μεταγενέστερο χρονότυπο και στη συνέχεια με μεγαλύτερο social jetlag, το οποίο σχετίστηκε περαιτέρω με υψηλότερα επίπεδα συναισθηματικών προβλημάτων».

Θα με ρωτήσεις ενδεχομένως τι είναι ο χρονότυπος. Θα σου πω ότι δεν λειτουργούμε όλοι το ίδιο αποτελεσματικά τις ίδιες ώρες. Κάποιοι είμαστε πρωινοί τύποι. Άλλοι βραδινοί. Αυτό έχει να κάνει με τον χρονότυπό μας, δηλαδή το έμφυτο «πρόγραμμα» ύπνου του σώματος, το πότε νιώθει συνήθως πως θέλει να κοιμηθεί.

Αυτό εξαρτάται από παράγοντες όπως τα γενετικά χαρακτηριστικά, η ηλικία, αλλά και η γεωγραφική θέση στην οποία ζούμε – οπότε και η ηλιοφάνεια κατά τη διάρκεια της μέρας.

Freepik

Γενικά, τα περισσότερα παιδιά έχουν πρώιμο χρονότυπο, δηλαδή λειτουργούν καλύτερα το πρωί. Από την εφηβεία, αυτό αρχίζει να μετατοπίζεται αργότερα. Ναι, υπάρχει λόγος που οι έφηβοι δεν ξυπνούν πια τόσο εύκολα για να πάνε στο σχολείο. Μετά τα 20, ο ο χρονότυπος μετακυλίεται όλο και νωρίτερα.

Για να βρεις το χρονότυπο σου –και να βελτιώσεις τον ύπνο σου– σκέψου πότε προτιμάς να κοιμάσαι, πότε νιώθεις πιο «ζωντανός» μέσα στην ημέρα, πότε τρως, ή κάνε το τεστ χρονότυπου που ετοίμασε ο Dr. Michael Breus. Βασίζεται στα πρότυπα ύπνου-ξύπνιου των ζώων. Τα αποτελέσματα θα δείξουν σε ποια από τις κάτωθι κατηγορίες ανήκεις:

• Αρκούδα. Είναι ενδιάμεσος χρονότυπος και σε αφορά αν τείνεις να ακολουθείς τον ήλιο. Άρα, τα πας καλά με τις πρωινές, παραδοσιακές ώρες εργασίας. Επίσης, δεν έχεις θέμα να βγεις τα βράδια.
• Λιοντάρι. Αντιπροσωπεύει όσους είναι πολύ καλύτεροι το πρωί. Που ξυπνούν νωρίς, που είναι πιο παραγωγικοί το πρωί και που έχουν ένα θεματάκι με το να κοινωνικοποιηθούν τα βράδια.
• Λύκος. Ισχύουν τα αντίθετα από όσα διάβασες για το λιοντάρι.
• Δελφίνι. Το είδος αυτό παραμένει σε εγρήγορση ακόμα και όταν κοιμάται. Στην ανθρώπινη έκδοση, αφορά όσους έχουν αϋπνίες.

iStock

Γιατί είναι χρήσιμο να ξέρεις τον χρονότυπό σου;

Εκτός της ρύθμισης των χρόνων ύπνου και αφύπνισης, ο χρονότυπος επηρεάζει την όρεξη, την άσκηση και τη θερμοκρασία του σώματος. Ευθύνεται που αισθανόμαστε ότι είμαστε σε μεγαλύτερη εγρήγορση ορισμένες περιόδους μέσα στην ημέρα. Ευθύνεται και για το πότε μας κατακυριεύει η υπνηλία.

Κάποιες μελέτες έχουν βρει συσχετίσεις μεταξύ χρονότυπου και προσωπικότητας. Χαρακτηριστικά που συνδέονται με το ότι είμαστε πρωινοί τύποι περιλαμβάνουν την ευσυνειδησία και το να είμαστε ευχάριστοι.

Ο νευρωτισμός και η διάθεση να δοκιμάζουμε πράγματα συνήθως σχετίζονται με τους βραδινούς τύπους. Οι βραδινοί άνθρωποι τείνουν να έχουν πιο ευέλικτα προγράμματα ύπνου, να είναι λιγότερο δραστήριοι σωματικά και να κοιμούνται λιγότερο τις καθημερινές, αναπληρώνοντας τον χαμένο χρόνο το Σαββατοκύριακο. Αυτές οι ανθυγιεινές συνήθειες οδηγούν σε αυξημένη απόκριση στο στρες, υψηλότερα επίπεδα κορτιζόλης και υψηλότερο καρδιακό ρυθμό ηρεμίας, που αποτελούν παράγοντες κινδύνου για υπνική άπνοια, παχυσαρκία, διαβήτη τύπου 2, ψυχικές διαταραχές και μεταβολικό σύνδρομο.

Οι βραδινοί τύποι συνδέονται και με την παρορμητικότητα, τον θυμό, την κατάθλιψη και το άγχος, χρησιμοποιούν περισσότερο τα ηλεκτρονικά μέσα και τρώνε περισσότερο το βράδυ.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως ο χρονότυπος πιθανότατα αλληλεπιδρά με πολλούς άλλους παράγοντες, για να δημιουργηθούν αυτές οι τάσεις. Για παράδειγμα, η τάση για κατάχρηση ουσιών σε βραδινούς τύπους μπορεί να προκύψει ως παρενέργεια της κατάθλιψης και του άγχους, τα οποία με τη σειρά τους προκλήθηκαν από την στέρηση ύπνου λόγω social jet lag.

Τι ανακάλυψε η μελέτη για το social jet lag

Στην πρόσφατη μελέτη, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι έφηβοι που πριν τον ύπνο χρησιμοποιούσαν οθόνες, συμπεριλαμβανομένων κινητών τηλεφώνων, tablet και υπολογιστών, έτειναν να έχουν μεταγενέστερο χρονότυπο και να βιώνουν μεγαλύτερο social jet lag, με υψηλότερο κίνδυνο συναισθηματικών ή ψυχολογικών προβλημάτων.

Επιπλέον, η μελέτη αποκάλυψε ότι οι έφηβοι με μεταγενέστερους χρονότυπους είχαν δυσκολίες να αντιμετωπίσουν τα πρώιμα κοινωνικά χρονοδιαγράμματα, όπως οι πρώτες ώρες στο σχολείο. Αυτή η κακή ευθυγράμμιση επιδείνωσε το social jet lag και τα ψυχολογικά προβλήματα.

Σύμφωνα με τους συγγραφείς της μελέτης, τα ευρήματα υποδεικνύουν ότι πρέπει να αναπτυχθούν υγιείς συνήθειες χρήσης των διάφορων ηλεκτρονικών συσκευών, καθώς και στρατηγικές παρέμβασης εστιασμένες στα κιρκάδια χαρακτηριστικά, ώστε να ενισχυθεί η συναισθηματική υγεία στον εφηβικό πληθυσμό. Σημείωσαν βέβαια ότι ένας από τους περιορισμούς της μελέτης τους είναι ότι οι συμμετέχοντες ανέφεραν οι ίδιοι τις συνήθειές τους, γεγονός που αφήνει περιθώρια για μεροληψία ή και λάθη στην καταγραφή.