ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΡΟΠΟΝΗΘΕΙ Ο ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΓΙΑ ΝΑ ΘΥΜΑΤΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΑ;

Την ώρα που ειδικοί επιστήμονες μπαίνουν στα ανεξερεύνητα μονοπάτια του εγκεφάλου, υπάρχουν κέντρα σε όλο τον κόσμο που σχεδιάζουν παιγνίδια και ασκήσεις για την προπόνηση του μυαλού μας. Θα κατεβάζατε μία εφαρμογή στο κινητό σας που θα υποσχόταν βελτίωση μνήμης;

Συμβαίνει σε όλους μας: Ονόματα σβήνονται από τη μνήμη μας, ταινίες είναι σαν να μην τις έχουμε δει, βιβλία σαν να μην τα έχουμε διαβάσει, πληροφορίες του παρελθόντος στις οποίες ίσως δεν είχαμε δώσει τόση σημασία χάνονται από τον εγκέφαλο, που ενίοτε δείχνει σημάδια υπερφόρτωσης. Σε περιόδους άγχους τα πράγματα μπορεί να χειροτερεύουν και να σπάμε το κεφάλι μας να θυμηθούμε ακόμη και τι φάγαμε χθες.

Ποιος δεν θα ήθελε καλύτερη μνήμη από μία στιγμή και μετά στην ενήλικη ζωή του, όταν η δυνατότητά μας να ανακαλούμε γεγονότα και πληροφορίες μειώνεται; Διάφορα νοσήματα, τραυματισμοί, διαταραχές νοητικής υγείας και κυρίως ο παράγοντας ηλικία μάς ρίχνουν τις νοητικές επιδόσεις. Καθώς μεγαλώνουμε χάνουμε τις νοητικές μας δυνάμεις, ακόμη κι αν δεν διαγνωστούμε με κανενός είδους άνοια.

Η βιομηχανία της προπόνησης εγκεφάλου

Κεφάλαια δισεκατομμυρίων δολαρίων επενδύονται στην τεχνολογία, προκειμένου να σχεδιαστούν όλο και πιο έξυπνες εφαρμογές για κινητά και τάμπλετ, που θα αφορούν προκλήσεις για το μυαλό μας, ασκήσεις δηλαδή και παιγνίδια που θα είναι προσβάσιμα για τους περισσότερους από εμάς και οικονομικά προσιτά.

Αμερικανοί εθελοντές σε επιστημονικές μελέτες που αφορούν τα οφέλη των ασκήσεων νοητικής προπόνησης, αλλά και πελάτες εταιρειών που υπόσχονται βελτίωση σε ορισμένες νοητικές λειτουργίες επιβεβαιώνουν ότι κάποιες ασκήσεις βοήθησαν στο να βελτιωθούν βασικές γνωστικές δεξιότητες, ανάμεσά τους η μνήμη, η απόκτηση και η ανάκτηση πληροφοριών, και η ανάλυση. Οι θιασώτες τέτοιων εφαρμογών υποστηρίζουν ότι οι ειδικά σχεδιασμένες αυτές ασκήσεις για τον εγκέφαλο μπορούν να οδηγήσουν ακόμη και σε καλύτερες βαθμολογίες στα τυπικά τεστ νοημοσύνης όπως το IQ test. Επικριτές φυσικά υπάρχουν. Όπως υπάρχουν και μελέτες που δικαιώνουν εν μέρει τις εταιρίες που προωθούν αυτές τις εφαρμογές.

Η Susanne M. Jaeggi, καθηγήτρια εκπαίδευσης και γνωστικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Irvine της Καλιφόρνια, βρίσκεται ανάμεσα σε εκείνους που δοκίμασαν τέτοιες εφαρμογές. Έχει επίσης συμμετάσχει ως επιστήμονας σε μελέτες για την δυνατότητα βελτίωσης της εγκεφαλικής λειτουργίας μέσω ειδικών ασκήσεων.

Η ίδια αλλά και συνάδελφοί της υποστηρίζουν στο έγκυρο αμερικανικό επιστημονικό περιοδικό Scientific American ότι υπάρχει μια τεράστια υπερβολή που περιβάλλει το πεδίο της νοητικής προπόνησης, με πολλές εταιρείες να υπερβάλλουν τα πιθανά οφέλη από τη χρήση των εφαρμογών τους.

Μπορούμε να εξασκήσουμε το μυαλό όπως τους τετρακέφαλους;

Ενήλικες ακόμη και κάτω των σαράντα λύνουν SUDOKU, γράφονται σε σκακιστικούς ομίλους ή μαθαίνουν μία δύσκολη ξένη γλώσσα προκειμένου να εξασκήσουν τον εγκέφαλό τους και μέσω αυτής της «προπόνησης» να προλάβουν την νοητική έκπτωση που έρχεται με την ηλικία. Όμως, όπως αναφέρει η Susanne M. Jaeggi, «καθημερινές προκλήσεις, ακόμη και απαιτητικές, όπως η ανάγνωση ενός εξειδικευμένου άρθρου εφημερίδας ή η επίλυση ενός προβλήματος της άλγεβρας, μπορεί να μην συνιστούν πρόκληση για τον εγκέφαλο ώστε να του προσφέρουν επαρκή εξάσκηση…

»Ακριβώς όπως οι αθλητές προπονούνται ασκώντας επανειλημμένα ορισμένες μυϊκές ομάδες και παράλληλα και το αναπνευστικό και καρδιαγγειακό τους σύστημα, η στοχευμένη επανάληψη των ασκήσεων μνήμης μπορεί να είναι το κλειδί για την ενίσχυση αυτής της λειτουργίας. Οι εφαρμογές που προπονούν τη μνήμη απαιτούν την παρακολούθηση μεγάλου αριθμού αντικειμένων, την ίδια στιγμή που η εφαρμογή σού αποσπά την προσοχή με μία δευτερεύουσα εργασία, όπως διάφοροι νοητικοί υπολογισμοί ή η πλοήγηση στο τοπίο ενός παιχνιδιού. Αυτός ο βαθμός δυσκολίας και επανάληψης είναι σπάνιος στην καθημερινή ζωή. Και αυτό το κενό στοχεύουν να καλύψουν οι εφαρμογές μνήμης».

Σύμφωνα με την καθηγήτρια, αυτού του είδους η τεχνολογία είναι πολλά υποσχόμενη, αν αποδειχτεί ότι αυτού του είδους η προπόνηση αποδίδει καρπούς. Μπορεί να βοηθήσει άτομα με γνωστικές δυσκολίες, άτομα που αναρρώνουν από διάφορες μορφές καρκίνου που μπορεί να προκαλούν κάποιου βαθμού γνωστική έκπτωση, ίσως ακόμη και ανθρώπους που αναρρώνουν από COVID-19 ή έχουν Long Covid.

ΑΝ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΕΝΕΣ ΒΕΛΤΙΩΣΕΙΣ ΣΕ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ ΠΡΟΚΥΠΤΟΥΝ ΙΣΩΣ ΑΠΟ ΚΑΠΟΙΑ ΠΑΙΓΝΙΔΙΑ, ΑΥΤΟ ΔΕ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΓΕΝΙΚΑ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ.

Πρόσφατα, πάντως, ο FDA, ο Αμερικανικός Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων  ενέκρινε ένα παιγνίδι προπόνησης εγκεφάλου για τη θεραπεία της Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), μίας κοινής νευροαναπτυξιακής διαταραχής, που ξεκινά από την παιδική ηλικία, επηρεάζοντας περίπου 4 εκατομμύρια παιδιά ηλικίας 6-11 ετών στις Η.Π.Α.

Μεγάλες προσδοκίες

Το Κέντρο Μακροβιότητας του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ και το Ινστιτούτο Ανθρώπινης Ανάπτυξης Max Planck του Βερολίνου κάλεσαν κορυφαίους γνωστικούς ψυχολόγους και νευροεπιστήμονες από όλο τον κόσμο –άτομα που έχουν αφιερώσει τη σταδιοδρομία τους στη μελέτη του εγκεφάλου– για να ακούσουν τις απόψεις τους σχετικά με τα πολλά υποσχόμενα για την τόνωση της εγκεφαλικής λειτουργίας νοητικά παιγνίδια.

Έχουν τα παιγνίδια αυτά συγκεκριμένες συστάσεις για αποτελεσματικούς τρόπους ενίσχυσης της γνωστικής ικανότητας σε υγιείς, ηλικιωμένους ενήλικες; Επωφελούνται οι ηλικιωμένοι από την εκπαίδευση με εγκεφαλικά παιχνίδια με τον ίδιο τρόπο που ωφελούνται οι νεότεροι; Πόσο σημαντικά είναι τα κέρδη που αποκομίζονται από τις γνωστικές ασκήσεις που γίνονται μέσω ενός υπολογιστή; Και τελικά, πώς συγκρίνεται ένα τέτοιοι παιχνίδι με άλλα προτεινόμενα μέσα για να μειώσει κανείς τη σχετιζόμενη με την ηλικία φθορά, όπως η σωματική δραστηριότητα και η άσκηση, ο διαλογισμός ή ο υψηλός βαθμός κοινωνικοποίησης; Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που τέθηκαν και ορισμένα δημοσιεύτηκαν στην ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ.

Γίναμε σοφότεροι από τη σύμπραξη του Κέντρο Μακροβιότητας του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ και του Ινστιτούτου Ανθρώπινης Ανάπτυξης Max Planck; Ναι. Οι συγκεκριμένες ομάδες εργασίας προσγείωσαν τις προσδοκίες μας τονίζοντας ότι αν και ορισμένες βελτιώσεις σε διεργασίες της μνήμης προκύπτουν πιθανόν από κάποια παιγνίδια, αυτό δεν συνεπάγεται γενικότερη βελτίωση της μνήμης.

Σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία, τη μεγαλύτερη επαγγελματική και επιστημονική οργάνωση ψυχολόγων στις Ηνωμένες Πολιτείες, τα ψυχολογικά τεστ πρέπει να πληρούν συγκεκριμένα ψυχομετρικά πρότυπα. Τα ίδια πρότυπα πρέπει να επεκταθούν και στη βιομηχανία παιχνιδιών εγκεφάλου. Αλλά ο καημός των baby boomers και των εκπροσώπων της Generation X, που προσπαθούν εναγωνίως να κρατήσουν γερή τη μνήμη τους, οδηγεί την τεχνολογία –και την αγορά κατ’ επέκταση– στη δημιουργία αυτών των εφαρμογών που ζητούν χώρο στη μνήμη των κινητών μας, πουλώντας την ελπίδα ότι ο εγκέφαλός μας θα μείνει για πάντα εύστροφος και δυνατός.